به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ با آغاز ریاست جمهوری مجدد دونالد ترامپ در ایالات متحده، بار دیگر زمزمه‌هایی درباره تشدید تحریم‌های اقتصادی و فشار بر ایران به گوش می‌رسد به همین دلیل بازار ارز غیررسمی با حجم کمتر از پنج درصد بازار ارز کشور هم با انتظارات تورمی از سوی سفته‌بازان مدیریت می‌شود تا از این نوسان‌گیری از جیب مردم ناآگاه پولی بردارند.
با این حال، تجربه نشان داده که جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های اخیر، توانسته است با وجود همه تحریم‌های گسترده‌ای که حتی برخی مدعی‌اند که نمونه‌اش در تاریخ کمتر دیده شده، مسیر فروش نفت خود را هموار نگه دارد. همچنین راه‌اندازی و گسترش بازار ارز توافقی یا تجاری در داخل کشور باعث شده که تامین ارز برای واردکنندگان و صادرکنندگان به شکل مطلوب انجام شود و از نظر ارزی نگرانی خاصی به چشم نخورد.
نکته جالب توجه اینکه ترامپ در مراسم تحلیف اخیر خود اشاره‌ای به ایران نکرد و همین موضوع نیز نشان می‌دهد ممکن است بار دیگر شاهد فضاسازی روانی علیه ایران باشیم؛ فضایی که برخی آن را دستاویزی برای شکل‌گیری انتظارات تورمی در داخل کشور قرار می‌دهند.
مقایسه تاریخی تحریم‌ها و صادرات نفت ایران
اقتصاد ایران طی سال‌های گذشته بار‌ها شاهد تحریم‌های گسترده از سوی آمریکا و متحدانش بوده اما آمار‌ها نشان داد با هر دوره تحریمی، روش‌های جدیدی برای تداوم صادرات نفت و رونق اقتصادی ابداع شده است. به عنوان نمونه، پیش از اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا در سال ۲۰۱۲، متوسط صادرات نفت ایران روزانه حدود ۲ میلیون و ۵۳۷ هزار بشکه بود که پس از اعلام تحریم‌ها در ۳۱ مارس ۲۰۱۲ به ۲ میلیون و ۱۰۲ هزار بشکه کاهش یافت. این روند در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیز نزولی بود، به طوری که به ترتیب به ۱ میلیون و ۲۱۵ هزار و سپس ۱ میلیون و ۱۰۹ هزار بشکه در روز رسید.
با امضای برجام در سال ۲۰۱۵ و لغو بخشی از تحریم‌ها، ایران توانست صادرات نفت خود را به تدریج احیا کند. در همان سال، صادرات ایران به طور متوسط ۱ میلیون و ۸۱ هزار بشکه در روز بود و در سال ۲۰۱۶ این رقم به ۱ میلیون و ۹۲۱ هزار بشکه افزایش یافت. در سال ۲۰۱۷ نیز میزان صادرات از ۲.۱ میلیون بشکه فراتر رفت. با وجود این، خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ توسط ترامپ و بازگشت تحریم‌ها، بار دیگر فشار بر صادرات نفت ایران را افزایش داد و در این سال به ۱ میلیون و ۸۴۹ هزار بشکه و در سال ۲۰۱۹ نیز به حدود ۶۵۱ هزار بشکه در روز کاهش یافت.
در سال ۲۰۲۰، همزمان با همه‌گیری کرونا که تقاضای جهانی نفت را کاهش داد، صادرات ایران به کمترین سطح خود یعنی روزانه ۴۰۴ هزار بشکه رسید اما در سال ۲۰۲۱ این رقم به حدود ۷۶۲ هزار بشکه و در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۹۰۰ هزار بشکه افزایش یافت. ورود به سال ۲۰۲۳ و بازگشایی تدریجی اقتصاد جهانی پس از کرونا، شرایط را تغییر داد.
در این میان، ایران برای خنثی‌سازی تاثیر تحریم‌های غرب و آمریکا، راهکار‌های متنوعی را آزمود؛ از احداث یا مشارکت در پالایشگاه‌های فراسرزمینی که باعث تضمین مصرف نفت ایران در خارج از مرز‌ها می‌شود تا استفاده از روش‌هایی مانند انتقال کشتی به کشتی در آب‌های آزاد که شناسایی و رصد محموله‌ها را برای تحریم‌کنندگان دشوارتر کرده و تا حد زیادی اثر تحریم‌های به اصطلاح فلج‌کننده را کاهش داده است.
اثرات امضای سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین
یکی دیگر از ظرفیت‌های مهم برای دور زدن تحریم و گسترش بازار‌های صادراتی، امضای سند همکاری ۲۵ ساله میان ایران و چین است. این توافق راه را برای مبادلات نفتی گسترده‌تر بین دو کشور باز و روند رو به رشد صادرات ایران به چین را تسهیل کرده است. گفته می‌شود در حال حاضر از صادرات روزانه حدود ۱.۵ میلیون بشکه نفت ایران، بین ۹۰ تا ۹۵ درصد صادرات به مقصد چین است و این امر نشان می‌دهد که تهران توانسته با تکیه بر روابط راهبردی با پکن، بخش بزرگی از فشار تحریم‌های غرب را خنثی کند.
راه‌اندازی بازار ارز توافقی و تأمین نیاز واردکنندگان
همزمان با تلاش برای حفظ و تقویت درآمد‌های ارزی، سیاست‌گذاری ارزی نیز دستخوش تغییرات مثبتی شده است. راه‌اندازی بازار ارز توافقی یا تجاری سبب شده تا صادرکنندگان بتوانند ارز حاصل از صادرات خود را با قیمت نزدیک به بازار آزاد عرضه کنند. این سازوکار، هم به شفافیت معاملات ارزی کمک کرده و هم به تامین ارز واردکنندگان در فضایی رقابتی انجامیده است. در نتیجه، بر خلاف پیش‌بینی‌ها و فضاسازی‌های خارجی، بازار ارز ایران در وضعیت متعادلی قرار دارد و فشار تورمی چندانی از ناحیه کمبود ارز احساس نمی‌شود.
در حوزه پتروشیمی نیز با وجود فشار‌های تحریمی، چشم‌انداز مثبتی در صادرات و تامین ارز حاصل از آن مشاهده می‌شود. به گفته احمد مهدوی ابهری، دبیر کل انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران، در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما و دوره قبلی دونالد ترامپ، تحریم‌های شدیدی علیه صنعت پتروشیمی اعمال شد اما این صنعت توانست تا بدون هیچ مشکلی ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگرداند.
مهدوی در نشست خبری به «اولین عرضه ارز پتروشیمی‌ها در بازار ارز تجاری» اشاره کرد که حتی رئیس‌کل وقت بانک مرکزی نیز نسبت به نحوه ورود ارز کنجکاو شده بود اما پاسخ فعالان پتروشیمی این بود که «نگران نحوه کار نباشید؛ تنها ارز را بخرید!»
وی همچنین تاکید کرد که هزینه واردکردن ارز به کشور، آن‌قدر ناچیز بوده که تقریبا می‌توان گفت عملا هیچ هزینه‌ای در این زمینه وجود نداشته است.
ضرورت هوشیاری مردم در برابر بازی‌های روانی بازار
با این همه، آنچه بیش از پیش اهمیت دارد، هوشیاری مردم و فعالان اقتصادی است. در حال حاضر، شواهد حاکی از آن است که ایران راه‌های متعددی برای تامین نیاز‌های نفتی و ارزی خود یافته و فروش نفت کشور بدون مشکل ادامه دارد. افزون بر این، همکاری با شرکا آسیایی مانند چین، بخش عمده‌ای از فشار تحریم را از بین برده است.
کارشناسان اقتصادی توصیه می‌کنند مردم تحت تاثیر اخبار پراکنده یا انتظارات تورمی کاذب قرار نگیرند و دارایی‌های خود را صرف خرید ارز نکنند، این اقدام می‌تواند هم به سرمایه شخصی آنان آسیب وارد کند و هم به افزایش هیجانی قیمت‌ها دامن بزند و در نهایت اسیب آن دامن همه مردم را می‌گیرد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بورس، اوراق مشارکت و تولید، از جمله گزینه‌هایی است که مردم می‌توانند برای سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش پول انتخاب کنند.