اقتصاد معاصر-ابوالفضل نوروزی، پژوهشگر اقتصادی و بازار سرمایه: بورس ایران همیشه با یک دوگانگی اساسی روبه‌رو بوده است. از یک طرف نیاز به ثبات دارد و از طرف دیگر، به انعطاف و عمق بیشتر نیازمند است. دامنه نوسان، یکی از ابزارهایی بوده که سال‌هاست این بازار را بین این دو جهت نگه داشته اما آیا واقعا به نفع سهامداران خرد عمل کرده یا مانعی برای رشد طبیعی قیمت‌ها شده است؟

به گفته قادر معصومی خانقاه، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار در اواخر سال ۱۴۰۳، بحث افزایش دامنه نوسان در دستور کار بررسی است. افزایش یا کاهش دامنه نوسان چه اثراتی را می‌تواند به همراه داشته باشد؟ 

چرا دامنه نوسان مفید است؟ 

از فواید دامنه نوسان می‌توان به سه نمونه آن اشاره کرد. دلیل نخست آن است که کمک به سرمایه‌گذاران خرد می‌کند. دلیل دوم مربوط به جلوگیری از دستکاری در قیمت است و دلیل آخر اعتماد به بازار را افزایش خواهد داد.

در ادامه به صورت مختصر به توضیح این سه عامل خواهیم پرداخت. کمک به سرمایه‌گذاران خرد یعنی اینکه وقتی اخبار ناگهانی می‌آید، دامنه نوسان فرصت تنفس می‌دهد تا هیجان اولیه فروکش کند و تصمیمات عجولانه کمتر شود. وقتی خبری غیرمنتظره مانند تغییر سیاست‌های دولتی یا تحریم‌های جدید منتشر می‌شود، بازار دچار نوسان می‌شود. دامنه نوسان در این شرایط مانند یک لنگر عمل کرده و از نوسانات شدید و یک‌باره جلوگیری می‌نماید. این محدودیت به سرمایه‌گذاران خرد فرصت می‌دهد تا از حالت غافلگیری خارج شوند، اخبار را با دقت بیشتری تحلیل کنند و با مشورت و آرامش بیشتر درباره سرمایه‌گذاری خود تصمیم گیری کنند. بدون این محدودیت، ممکن است قیمت سهام یک شرکت در دقایق اول معاملات ۲۰ تا ۳۰ درصد نوسان کند و سرمایه‌گذاران خرد را با ضررهای سنگین مواجه سازد.

در نهایت با تحلیل اخبار، این فرصت مهیا است تا سرمایه گذاران خرد از تصمیمات احساسی بپرهیزند. منظور از جلوگیری از دستکاری این است که بدون دامنه نوسان، بازیگران بزرگ (به عنوان مثال حقوقی‌ها) می‌توانند با حجم پول بالا، قیمت‌ها را یک‌باره بالا یا پایین بکشند و سهم را در بازار دچار مشکل کنند.

از دیگر فواید دامنه نوسان می‌توان به افزایش اعتماد به بازار اشاره کرد. وقتی نوسان شدید نباشد و خیلی زود تحت تاثیر اتفاقات و اخبار قرار نگیرد، مردم به این بازار اعتماد بیشتری داشته و پول خود را راحت‌تر در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما در اقتصادهای شرطی، اقتصاد پیش‌بینی پذیر نیست و رانت اطلاعاتی جایگزین تحلیل و به کار گیری علم می‌گردد. بنابراین با کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، اعتماد عمومی به بازار برخواهد گشت. 

مشکلات بزرگ دامنه نوسان

سه مشکل عمده‌ای که دامنه نوسان به همراه دارد عبارت از قیمت‌سازی مصنوعی، کاهش نقدینگی و انتقال نوسان به روزهای بعد است. منظور از قمیت‌سازی مصنوعی این بوده که اگر سهمی واقعا ارزش بیشتری داشته باشد، ممکن است به خاطر دامنه نوسان، چند روز طول ‌بکشد تا به قیمت واقعی خود برسد. بنابراین قیمت سهام با وقفه به ارزش ذاتی خود می‌رسد و کارایی اطلاعاتی بازار کاهش می‌یابد.

کاهش نقدینگی بدین معناست که دامنه نوسان باعث می‌شود تا صف‌های خرید و فروش تشکیل شود و نقدشوندگی سهام کم شود. اشکال سومی که دامنه نوسان می‌تواند به همراه داشته باشد، این است که اگر امروز قیمت نتواند خودش را تنظیم کند، فردا با فشار بیشتری روبه‌رو شده و نوسان به روزهای بعد منتقل می‌شود. 

انتقال نوسان به روزهای بعد 

برای بهبود شرایط بورس دو پیشنهاد کلی می‌توان ارائه کرد که عبارت از افزایش تدریجی دامنه و راه‌اندازی ابزارهای جدید و توسعه ابزارهای در حال استفاده است. درباره مورد نخست اینکه با افزایش دامنه نوسان می‌توان کارایی بیشتر را برای بازیگران به ارمغان آورد تا هم نوسان کنترل شود و هم کشف قیمت بهتر صورت گیرد. توضیح مورد دوم به این صورت است که توسعه ابزارهای بازارهای آتی و اختیار معامله می‌توانند تا این خلا را پر کنند. در حال حاضر ارزش معاملات بازار حدودا ۷۶۰۰ میلیارد ریال است که ظرفیت گسترده‌تر شدن را دارد. 

سوالاتی که باید پاسخ داده شوند

آیا هنوز بورس ایران آنقدر قوی نشده که بتواند بر این محدودیت‌ها غلبه کند تا سرمایه‌گذاران در فضایی با اطمینان بیشتر به معامله و سرمایه‌گذاری بپردازند؟ چراکه تامین مالی بلند مدت شرکت‌ها از طریق بورس انجام می‌شود و سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران با اعتماد بیشتری به این بازار رو خواهند کرد.