محمدحسین کشاورزی، خبرنگار اقتصاد معاصر: تجارت کشاورزی به بیش از ده هزار سال پیش برمی‌گردد اما نقطه عطفی در این مسیر از قرن هفدهم آغاز شد؛ زمانی که تجارت بین قاره‌ای رشد چشمگیری یافت.
در قرن نوزدهم، با لغو قوانین حمایتی بریتانیا برای ذرت در سال ۱۸۴۶ و کاهش قابل توجه هزینه‌های تجارت بین‌المللی، روند تجارت کشاورزی شتاب بیشتری گرفت. بعد از جنگ جهانی دوم، با امضای موافقت‌نامه عمومی تعرفه‌ها و تجارت (GATT) در سال ۱۹۴۷، یکپارچگی تجارت کشاورزی به سرعت افزایش یافت و چشم‌اندازهای جدیدی برای تجارت جهانی باز شد.
با گذشت زمان، در حالی که تجارت کشاورزی همچنان گسترش می‌یابد اما بخش کشاورزی در مجموع سهم کمتری از تجارت جهانی کالاها را به خود اختصاص داده است. از دهه ۱۹۶۰ تا به امروز، سهم کشاورزی در کل تجارت جهانی از نزدیک به یک‌سوم به حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. با این حال، کشورهای توسعه‌یافته به ویژه در اتحادیه اروپا، نقشی محوری در تجارت جهانی کشاورزی ایفا کرده‌اند.
تاثیر تغییرات اقلیمی بر تجارت کشاورزی
تغییرات اقلیمی در چند دهه گذشته تاثیرات زیادی بر کشاورزی و تجارت این بخش داشته است. شرایط آب و هوایی غیرقابل پیش‌بینی، خشکسالی‌های مداوم، طوفان‌ها و سیلاب‌ها، باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی در بسیاری از نقاط دنیا شده است. این تغییرات نه فقط باعث کاهش عرضه محصولات کشاورزی در بازارهای جهانی شده، بلکه منجر به افزایش قیمت‌ها و نوسانات شدید در تجارت بین‌المللی محصولات کشاورزی گردیده است.
علاوه بر این، تغییرات اقلیمی باعث تغییر در الگوهای کشت در سطح جهانی شده است. برای مثال، برخی کشورها به دلیل تغییرات دما، قادر به کشت برخی محصولات خاص نیستند و در عوض به سمت محصولات دیگری حرکت کرده‌اند که مناسب‌تر با شرایط جدید هستند. این تغییرات به ویژه در کشورهای در حال توسعه که به کشاورزی سنتی وابسته‌اند، تاثیرات جدی به همراه داشته است.
فناوری و دیجیتالی شدن تجارت کشاورزی
در دهه‌های اخیر، فناوری‌های نوین به ویژه در زمینه کشاورزی دقیق، نقش مهمی در بهبود تولید و تجارت کشاورزی ایفا کرده‌اند. کشاورزی دقیق که به استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند سنسورها، داده‌کاوی و سیستم‌های GPS برای بهینه‌سازی مصرف منابع و افزایش بهره‌وری کشاورزی کمک می‌کند، نه فقط میزان تولید را بالا برده، بلکه فرآیندهای تجاری را نیز بهبود بخشیده است.
از سوی دیگر، فناوری بلاکچین نیز در حال تحول تجارت کشاورزی است. این فناوری به افزایش شفافیت در زنجیره تامین کشاورزی کمک کرده و امکان ردیابی محصولات از مبدا تا مقصد را فراهم می‌آورد. این امر موجب کاهش تقلبات و افزایش اعتماد در میان مصرف‌کنندگان و تجار می‌شود.
علاوه بر این، سکوهای تجارت آنلاین محصولات کشاورزی نیز به شدت در حال گسترش هستند و این روند به کشورهای در حال توسعه امکان دسترسی به بازارهای جهانی را فراهم می‌کند. این تحولات نشان می‌دهد که تجارت کشاورزی به تدریج به یک عرصه دیجیتال و مبتنی بر فناوری تبدیل می‌شود.
چالش‌های کشورهای کمتر توسعه‌یافته در تجارت کشاورزی جهانی
کشورهای کمتر توسعه‌یافته با چالش‌های خاصی در تجارت کشاورزی مواجه هستند. این کشورها به دلیل مشکلات ساختاری و اقتصادی، قادر به رقابت با کشورهای توسعه‌یافته در بازارهای جهانی نیستند. همچنین این کشورها با کاهش صادرات محصولات کشاورزی خود به عنوان سهمی از کل صادرات و افزایش واردات مواد غذایی مواجه‌اند. در این بین، کشورهای جنوب صحرای آفریقا و خاورمیانه شاهد کاهش سهم خود از صادرات جهانی کشاورزی بوده‌اند و در مقابل، واردات آنها همچنان در حال افزایش است.
به علاوه، بسیاری از این کشورها به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آبی و مشکلات زیرساختی، به شدت وابسته به واردات مواد غذایی شده‌اند. این وابستگی، موجب کسری تجاری قابل توجه در بخش کشاورزی این کشورها شده و این روند به ویژه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا و منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) مشهود است.
در این راستا، کشورهای کمتر توسعه‌یافته به تدریج از جایگاه صادرکنندگان کشاورزی به واردکنندگان تبدیل شده‌اند و از اواخر دهه ۱۹۸۰ کسری تجاری کشاورزی آنها به سرعت افزایش یافته است.
نیاز به رویکردهای جامع در سیاست‌های تجاری کشاورزی
تجارت کشاورزی جهانی در دهه‌های اخیر دستخوش تحولات عمده‌ای شده است. بهبود فناوری، افزایش واردات و صادرات فرآورده‌های کشاورزی و چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، همگی عواملی هستند که بر این تجارت تاثیر می‌گذارند.
کشورهای توسعه‌یافته با توجه به سیاست‌های حمایتی و قدرت رقابتی خود، همچنان سهم بزرگی از تجارت کشاورزی جهانی را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که کشورهای در حال توسعه و به ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته با چالش‌های عمده‌ای در این زمینه روبه‌رو هستند. در این شرایط، کشورهای در حال توسعه باید به تقویت زیرساخت‌های کشاورزی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و توسعه پایدار پرداخته و سیاست‌های حمایتی خود را به نحوی تنظیم کنند که توان رقابت آنها در بازار جهانی افزایش یابد. این امر به ویژه برای کشورهای جنوب صحرای آفریقا و منطقه منا که در حال حاضر با کسری تجاری کشاورزی مواجه‌اند، ضروری است.
در نهایت، باید توجه داشت که اگرچه تحولات تجارت کشاورزی به سمت دیجیتال شدن و فناوری‌های نوین حرکت کرده اما حفظ ظرفیت تولید کشاورزی در کشورهای کمتر توسعه‌یافته نیاز به حمایت‌های بین‌المللی و توسعه زیرساخت‌های پایدار دارد تا آنها بتوانند از ظرفیت‌های تجارت جهانی بهره‌برداری کنند.