اقتصاد معاصر-رامین غدیری، کارشناس اقتصادی: بازار سرمایه در دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین ابزارهای جهانی برای مقابله با آلودگی محیط زیست و حمایت از توسعه پایدار تبدیل شده است. کشورهای پیشرفته و در حال توسعه با به کارگیری ابزارهای مالی نوین در بازار سرمایه، توانسته‌اند سرمایه‌های عظیمی را به سمت پروژه‌های کاهش آلودگی، توسعه انرژی‌های پاک و ارتقای فناوری‌های سبز هدایت کنند.
ابزارهای بازار سرمایه برای کاهش آلودگی محیط زیست
اوراق قرضه سبز (Green Bonds): اوراق قرضه سبز، اوراق بدهی هستند که منابع جذب‌شده از فروش آن‌ها صرف پروژه‌های زیست‌محیطی مانند نیروگاه‌های تجدیدپذیر، بهبود بهره‌وری انرژی، حمل‌ونقل پاک و مدیریت پسماند می‌شود. این اوراق هم توسط دولت‌ها و هم شرکت‌های خصوصی منتشر می‌شوند و شفافیت مصرف منابع، شرط اصلی موفقیت آن‌هاست.
طبق آمارهای جهانی، ارزش انتشار اوراق قرضه سبز در جهان از ۲.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ به ۳۵۶ میلیارد دلار در نیمه نخست ۲۰۲۴ رسیده است. این رشد چشمگیر نشان‌دهنده استقبال سرمایه‌گذاران از ابزارهای مالی سبز است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز و زیرساختی (Green & Infrastructure Funds): این صندوق‌ها با جذب سرمایه‌های خرد و کلان، منابع مالی لازم برای پروژه‌های سبز را فراهم می‌کنند. نمونه موفق آن در اروپا و آمریکاست که صندوق‌های تخصصی برای انرژی‌های تجدیدپذیر، حمل‌ونقل پاک و مدیریت آب تشکیل شده‌اند.
انتشار سهام سبز و شاخص‌های ESG: در بسیاری از بورس‌های دنیا، شرکت‌هایی که عملکرد زیست محیطی و اجتماعی بهتری دارند، در شاخص‌های ویژه ESG (محیط زیست، مسوولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی) قرار می‌گیرند. این شرکت‌ها می‌توانند با انتشار سهام جدید، منابع مالی جذب کنند و سرمایه‌گذاران نیز با خرید سهام آن‌ها، به کاهش آلودگی کمک می‌کنند.
بازارهای کربن و ابزارهای تجارت آلایندگی (Carbon Markets & Emission Trading Schemes): در این بازارها، شرکت‌ها می‌توانند مجوز انتشار کربن را خریدوفروش کنند. اگر شرکتی بتواند آلایندگی خود را کاهش دهد، می‌تواند مجوز مازاد خود را به دیگر شرکت‌ها بفروشد. این ابزار در اتحادیه اروپا، چین، کره جنوبی و کالیفرنیا به موفقیت رسیده و به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کرده است.
تضمین‌های اعتباری سبز (Green Credit Guarantees): ابزار نوآورانه‌ای که توسط بانک جهانی و صندوق‌های توسعه‌ای برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کنترل آلودگی و انرژی پاک ارائه می‌شود. این تضمین‌ها باعث جذب سرمایه‌گذاران خصوصی به پروژه‌هایی می‌شود که ریسک بالاتری دارند.
تاثیر ابزارهای بازار سرمایه بر کاهش آلودگی
تاثیر اوراق قرضه سبز بر کاهش آلودگی: مطالعات نشان می‌دهد که افزایش یک درصدی در انتشار اوراق قرضه سبز، به کاهش حدود ۰.۳ درصدی در شدت انتشار کربن منجر می‌شود. این ابزارها با تامین مالی پروژه‌های سبز، ساختار مصرف انرژی را تغییر داده و نوآوری‌های فناورانه را تسهیل می‌کنند.
تاثیر بازارهای کربن: در اتحادیه اروپا، اجرای بازار تجارت آلایندگی (EU ETS) باعث شد انتشار دی‌اکسیدکربن صنایع تحت پوشش، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲ بیش از ۴۰ درصد کاهش یابد. چین نیز با راه‌اندازی بزرگ‌ترین بازار کربن جهان، توانسته تا روند رشد انتشار گازهای گلخانه‌ای را کنترل کند.
نقش صندوق‌های سبز: در سال ۲۰۲۳، ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز در جهان به بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار رسید. این صندوق‌ها نقش مهمی در تامین مالی پروژه‌های انرژی پاک، حمل‌ونقل برقی و مدیریت پسماند داشته‌اند.
تجربه کشورها و بورس‌های پیشرفته
لوکزامبورگ: بورس لوکزامبورگ اولین بورس تخصصی اوراق سبز جهان را راه‌اندازی کرد و اکنون بیش از ۵۰ درصد اوراق سبز جهان در این بورس معامله می‌شود.
چین: بزرگ‌ترین بازار اوراق قرضه سبز آسیا را دارد و با انتشار بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار اوراق سبز در سال ۲۰۲۳، تامین مالی پروژه‌های کنترل آلودگی و انرژی پاک را سرعت بخشیده است.
آلمان و فرانسه: با انتشار اوراق سبز دولتی و حمایت از صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز، پروژه‌های عظیم انرژی بادی و خورشیدی را اجرا کرده‌اند.
آمریکا: بازارهای کربن در ایالت‌هایی مانند کالیفرنیا و نیویورک فعال است و صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز نقش مهمی در توسعه انرژی‌های پاک دارند.
آینده ابزارهای بازار سرمایه سبز
ابزارهای بازار سرمایه مانند اوراق قرضه سبز، صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز، بازارهای کربن و تضمین‌های اعتباری سبز، نقش بی‌بدیلی در تامین مالی پروژه‌های کاهش آلودگی و توسعه پایدار دارند. این ابزارها با هدایت سرمایه به سمت پروژه‌های سبز، کاهش هزینه تامین مالی، تسهیل نوآوری و ارتقا شفافیت، توانسته‌اند روند آلودگی را در بسیاری از کشورها معکوس کنند.
تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که توسعه و تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی سبز، همکاری دولت‌ها، بورس‌ها و بخش خصوصی و حمایت از شفافیت و گزارش‌دهی زیست‌محیطی، کلید موفقیت در کاهش آلودگی و تحقق اهداف توسعه پایدار است.