به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر، براساس ماده ۳ آیین نامه تسهیلات و تعهدات کلان اشخاص مرتبط که در ۲۵ آبان ۱۳۹۴ از سوی بانک مرکزی به بانک‌ها و موسسات اعتباری ابلاغ شده است، مجموع خالص تسهیلات و تعهدات هر شخص مرتبط نباید از سه درصد سرمایه پایه بانک بیشتر شود. همچنین مجموع خالص تسهیلات و تعهدات به (کل) اشخاص مرتبط نباید بیشتر از ۴۰ درصد سرمایه بانک باشد.
تعیین از این چارچوب اهداف و نتایج متعددی دارد. یکی از اهداف آن کنترل ریسک در شبکه بانکی است. به عنوان مثال، بانک به جای اینکه منابع خود را به صورت مساوی به ۱۰ نفر پرداخت کند، اگر دو نفر از این افراد به هر دلیلی این تسهیلات دریافتی را به بانک نپردازد، بانک، یک پنجم منابع خود را از دست می‌دهد و در چنین حالتی بانک با بحران مالی مواجه خواهد شد و توانایی بازپرداخت اصل و سود سپرده‌ها را از دست می‌دهد.
اما اگر بانک ۱۰۰ درصد منابع خود را به ۱۰ هزار نفر بدهد و هیچ فردی از مجموع تسهیلات بانک بیش از ۲ درصد سهم نداشته باشد، باتوجه به چند برابر شدن تعداد تسهیلات گیرندگان، احتمال معوق شدن و یا وصول نشدن بخش قابل توجهی از اصل و سود تسهیلات پرداختی به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. در چنین حالتی اگر از ۱۰ هزار نفر تسهیلات گیرنده، ۵۰ نفر هم تسهیلات را بازنگردانند، بانک با بحران مواجه نخواهد شد. از دیگر آثار محدودیت در پرداخت تسهیلات و تعهدات کلان برای بانک ها، کاهش حدود رانت در دریافت اعتبار و عدالت در توزیع ثروت است.
اما این قواعد در برخی بانک‌ها به ویژه بانک‌های خصوصی رعایت نمی‌شود. پیشتر در گزارشی با عنوان «رانت‌خواری گسترده در بانک پاسارگاد؛ سپرده مردم در جیب هیات‌مدیره» به وضعیت پرداخت تسهیلات کلان به اشخاص مرتبط با بانک پاسارگاد پرداخته شد.
در این گزارش، با استفاده از اطلاعات منتشر شده در سایت بانک مرکزی و اطلاعات منتشر شده در کدال به وضعیت رعایت تسهیلات و تعهدات کلان در بانک ایران زمین پرداخته‌ایم.
مانده تسهیلات کلان بانک ایران زمین در پایان بهار ۱۴۰۴ معادل ۳۰ هزار و ۲۵ میلیارد تومان است که از این میزان ۲۷ هزار و ۳۴۰ میلیارد تومان آن (۹۱.۱ درصد) به شرکت توسعه تجارت داتام پرداخت شده است.شرکت توسعه تجارت داتام متعلق از شرکت‌های متعلق به بانک ایران زمین است و همین مساله موجب شده بانک ایران زمین با ناترازی شدیدی مواجه شود و از پرداخت سود سپرده و هزینه‌های جاری بانک ناتوان شود.
سرمایه نظارتی بانک ایران زمین باتوجه به اینکه صورت‌های مالی حسابرسی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ این بانک منتشر نشده است، مشخص نیست، اما براساس صورت مالی حسابرسی شده سال ۱۳۹۸ در آن سال که زیان انباشته و حدود ناترازی بانک کمتر بوده، منفی ۶ هزار و ۶۵۹ میلیارد تومان است.
سرمایه نظارتی منفی اساسا امکان پرداخت هرگونه تسهیلات را از بانک می‌گیرد، اما در اینجا فرض می‌کنیم سرمایه نظارتی بانک ایران زمین معادل سرمایه ثبت شده است.سرمایه ثبت شده بانک ایران زمین ۴۰۰ میلیارد تومان است و این بانک به اشخاص مرتبط با خود ازجمله شرکت‌های خود یا شرکت‌های متعلق به سهامداران خود، می‌تواند ۱۲ میلیارد تومان تسهیلات و تعهدات بدهد.
همچنین مجموع تسهیلاتی که این بانک می‌توانست به اشخاص مرتبط خود بدهد، ۱۶۰ میلیارد تومان بوده است؛ بنابراین با فرض سرمایه نظارتی ۴۰۰ میلیارد تومان و با فرض اینکه تنها اشخاص مرتبط تسهیلات گیرنده از بانک ایران زمین فقط شرکت توسعه تجارت داتام است، این بانک، بر یک مبنا (سقف ۳ درصدی نسبت سرمایه به تسهیلات پرداختی به هر شخص مرتبط) ۲ هزار و ۲۲۹ برابر حد مجاز و از منظر دیگر (مجموع خالص تسهیلات و تعهدات به (کل) اشخاص مرتبط نباید بیشتر از ۴۰ درصد سرمایه بانک) ۱۷۱ برابر حدود مجاز دستورالعمل بانک مرکزی، به اشخاص مرتبط خود تسهیلات پرداخت کرده است.
براساس آخرین گزارش منتشر شده در کدال، بانک ایران زمین فقط در بهارامسال به میزان ۷ هزار و ۲۱۳ میلیارد تومان زیان ثبت کرده و مجموع زیان انباشته این بانک به عدد منفی ۸۷ هزار و۲۱۳ میلیارد تومان رسیده است.