سجاد طالبی، پژوهشگر اقتصادی در گفتوگو با خبرنگار اقتصاد معاصر درباره سفر رئیس جمهور کشورمان به چین اظهار داشت: شکی نیست که سفر آقای پزشکیان به چین در این برهه حساس، اهمیت زیادی برای ایران دارد. با این حال باید توجه داشت که از نگاه چین، این سفر بخشی از یک رویداد روتین یعنی اجلاس سازمان شانگهای است که همزمان با رژه ارتش این کشور برگزار میشود؛ رژهای که چین در آن دستاوردهای نظامی خود را به نمایش میگذارد، گرچه وقوع جنگ ۱۲ روزه هم توجهاتی را برانگیخته اما تمرکز اصلی چین بر برگزاری اجلاس شانگهای و نمایش اقتدار خود است.
وی افزود: ایران در شرایط حساسی قرار دارد و به دلیل وجود پیمان راهبردی ۲۵ ساله با چین، این کشور برای ما جایگاهی ویژه و غیرقابل جایگزین دارد. در مقابل، ایران برای چین، چنین جایگاهی ندارد. هرگاه ایران در حوزههای مختلف با بحران روبهرو شده است، به سراغ چین رفته و درخواست کمک فوری، مشورت یا همکاری فنی، مهندسی و تولیدی کرده اما از منظر چین، ایران کشوری تحت تحریم است که گزینهای جز چین در اختیار ندارد و این را نیز میداند که روسیه خود درگیر مشکلات است و اروپا و آمریکا نیز مسیر را بستهاند.
و کارشناس مسائل چین گفت: این موضوع باعث شده چین خود را در موقعیت اضطرار برای پاسخ به خواستههای ایران نبیند. حتی اگر بخشی از مطالبات ایران را هم تامین کند، میداند که ایران گزینه دیگری ندارد و ناچار به ادامه همکاری خواهد بود. وابستگی ایران به چین، به ویژه در حوزه فروش نفت که بیش از ۹۰ درصد آن به این کشور صادر میشود، در واقع به زیان ایران است؛ زیرا همه ظرفیتها در یک سبد قرار گرفته و قدرت مانور را از ایران گرفته است.
در تعامل با چین نسبت به همسایگان عقب هستیم
وی گفت: معاملات عربستان سعودی با چین، حدود ۱۰۷ میلیارد دلار در ۲۰۲۴ (صادرات عربستان به چین تقریبا ۵۷ و صادرات چین به عربستان تقریبا ۵۰ میلیارد دلار) بود؛ چین از بزرگترین منابع سرمایهگذاری گرینفیلد در عربستان بوده است. حدود ۲۱.۶ میلیارد دلار ۲۰۲۱ تا اکتبر ۲۰۲۴ (عمدتا انرژی پاک و زنجیره خورشیدی) پالایشگاه YASREF (آرامکو–سینوپک) با ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه/روز و برنامه گسترش مجتمع پالایش/پتروشیمی ۲۰۲۵ و همچنین موج همکاریهای «سبز» (پنل خورشیدی/خودروهای برقی) نمونههای این معاملات بودهاند.
به گفته وی معاملات امارات با چین نیز حدود ۹۰ میلیارد دلار تجارت غیرنفتی در ۲۰۲۴ است. صادرات چین به امارات در ۲۰۲۴ حدود ۶۵.۶ میلیارد دلار (UN/Comtrade) بوده که شامل حضور گسترده شرکتهای چینی در لجستیک، انرژی و فناوری ترمینال COSCO در بندر خلیفه (CSP Abu Dhabi Terminal) بوده است.
طالبی ادامه داد: اما معاملات ایران با چین بدین گونه بوده که تجارت غیرنفتی در ۱۱ ماه منتهی به فوریه ۲۰۲۵ حدود ۳۰.۴ میلیارد دلار (آمار ایران) بود. بخش نفتی عمدتا خارج از آمار رسمی سرمایهگذاری مستقیم محدود به دلیل تحریمها است، با این حال همکاری اقتصادی بیشتر روی خرید نفت و مبادلات کالا به شیوههای غیردلاری چین در ۲۰۲۴ به طور میانگین ۱.۴–۱.۵ میلیون بشکه/روز نفت و میعانات از ایران خریداری کرده است (برآورد Kpler/IEA).
در امارات، پروژههای لجستیکی چین (ترمینال COSCO) و انرژی خورشیدی (پارک MBR) از پیشرانهای اصلی نقش چین در اقتصاد غیرنفتی امارات هستند. در ایران به دلیل تحریمها، تصویر رسمی تجارت کمتر از وزن واقعی مبادلات نفتی است؛ برآوردهای مستقل نشان میدهد سهم عمده نفت ایران روانه چین میشود.
ابتدا خانه را مرتب کن و بعد مهمان دعوت کن
وی تاکید کرد: ایران میتواند در این سفر درباره تجارت، ترانزیت بندر چابهار، فروش نفت یا تعرفهها با چین گفتوگو کند اما با توجه به شناختی که چینیها از ایران دارند، ضرورتی برای پاسخ فوری به این خواستهها نمیبینند. چین ممکن است برای حفظ روابط، همکاری نسبی داشته باشد اما فقط تا جایی که منافع خودش تامین شود.
کارشناس مسائل چین تصریح کرد: راه اساسی، عمل به یک مثال معروف چینی است که میگوید «ابتدا خانه را مرتب کن و بعد مهمان دعوت کن». اگر ایران اقتصاد خود را سامان دهد، مقابل قاچاق ـبه ویژه قاچاق سوخت با حجم سالانه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلارـ بایستد، حکمرانی اقتصادی خود را اصلاح کند، قیمتگذاری دستوری را حذف نماید و از کسری بودجه و تورم رهایی یابد، نیاز کشور به چین کاهش خواهد یافت. در این شرایط، چین احساس خطر میکند و برای حفظ جایگاه خود در ایران، حاضر به سرمایهگذاری و همکاری بسیار گستردهتر خواهد شد.
وی ادامه داد: در حال حاضر، سرمایهگذاری چین در ایران بسیار محدود است و غالبا از یک تا دو میلیارد دلار در سال فراتر نمیرود؛ بنابراین برای ارتقای روابط، ابتدا باید ساختار داخلی اقتصاد ایران اصلاح شود. در غیر این صورت، ایران همچنان ناگزیر به وابستگی به چین باقی میماند و این کشور نیز ضرورتی برای تعهدات بیشتر احساس نخواهد کرد.
طالبی تاکید کرد: تا زمانی که ایران همه تخممرغهای خود را در سبد چین بگذارد، نباید انتظار تحول چشمگیری در روابط داشت. راهحل واقعی آن است که با اصلاحات اقتصادی و ایجاد تنوع در شرکای خارجی، اهرمهای قدرت و چانهزنی کشور تقویت شود. فقط در آن صورت است که روابط ایران و چین میتواند به سطحی راهبردی و متوازن ارتقا یابد.