به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ بورس انرژی ایران به عنوان یکی از چهار بورس رسمی کشور، جایگاهی ویژه در ساختار اقتصادی ایران دارد. این بازار برای شفاف‌سازی قیمت حامل‌های انرژی و ایجاد بستر رقابتی میان عرضه‌کنندگان و خریداران طراحی شده و به مرور نقش پررنگ‌تری در تامین مالی و مدیریت ریسک فعالان صنعت انرژی ایفا می‌کند. در این بورس، کالاهایی مانند برق، نفت، گاز، فرآورده‌های هیدروکربنی و حتی اوراق مبتنی بر انرژی خرید و فروش می‌شوند.
در سال‌های اخیر و به ویژه در ماه‌های ابتدایی سال جاری، ارزش معاملات بورس انرژی با رشد قابل توجهی روبه‌رو بوده است. بخش عمده‌ای از این رشد مربوط به فرآورده‌های نفتی و هیدروکربنی است اما یکی از نکات قابل توجه، افزایش سهم برق سبز یا همان انرژی‌های تجدیدپذیر در این بازار است.
بر اساس گزارش معاونت بازار برق، تا پایان مردادماه امسال بیش از یک میلیارد و چهارصد میلیون کیلووات‌ساعت برق سبز در بورس انرژی معامله شده که نشان‌دهنده افزایش استقبال صنایع و مصرف‌کنندگان بزرگ از این نوع انرژی است.
حدود ۱۵۲ میلیون کیلووات ساعت انرژی به ارزش حدود ۱۰۵۹ میلیارد تومان و متوسط قیمت معاملات ۶۹۶۹۱ ریال بر کیلووات ساعت برای تحویل مردادماه ۱۴۰۴ در تابلوی سبز بورس انرژی معامله شده است. با وجود این دستاوردها، بورس انرژی با چالش‌هایی نیز روبه‌روست.
بر اساس مقاله «تحلیلی بر وضعیت معامالت بخش برق در بورس انرژی کشور» که در سایت معاونت پژوهش‌های زيربنايی و امور تولیدی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن منتشر شد، زیرساخت‌های قدیمی شبکه برق، محدودیت در انتقال، تاخیرهای مکرر در تسویه حساب‌ها و قیمت‌گذاری دستوری از جمله مشکلاتی است که فعالان بازار بارها به آن اشاره کرده‌اند.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تداوم یارانه‌های گسترده و تعیین قیمت‌های غیرواقعی برای برق و گاز، باعث انحراف در رفتار بازار و کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌شود.
در این راستا حمیدرضا باقری، معاون بازار برق شرکت مدیریت شبکه برق به اهداف وزارت نیرو از عرضه برق در بورس انرژی ایران تاکید کرده و گفت: «بر اساس بند ب ماده ۴۳ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، ما موظف هستیم تا پایان این برنامه حداقل ۶۰ درصد از معاملات را به بورس منتقل کنیم. همچنین در پایان سال دوم برنامه، یعنی سال جاری باید حداقل ۳۰ درصد معاملات را به بورس ببریم. خوشبختانه موفق شدیم ۴۲ درصد از معاملات را در بورس انجام دهیم و این یعنی از برنامه جلوتر هستیم.»
باقری اعلام کرد: «اکنون در بورس انرژی سه تابلو برق عادی، برق آزاد و برق سبز را داریم که معاملات برق در هر سه تابلو انجام می‌شود. نقطه اشتراک تابلو‌های برق سبز و آزاد این است که برق خریداری شده از این تابلو‌ها مشمول مدیریت مصرف نبوده و معاف از خاموشی خواهد بود.»
همچنین محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی ایران با اشاره به اهمیت مشارکت جدی‌تر از سوی بازیگران صنعت در بازار برق بورس انرژی ایران گفت: «در بورس انرژی اراده داریم برای نحوه حل مسائل گفت‌وگو کرده و تا عبور از هدف برنامه هفتم، آن را ادامه دهیم. امیدواریم بتوانیم به عنوان رگولاتور بازار برق، به کشف قیمت اقتصادی و تنظیم‌گری روان‌تر بازار یاری رسانیم.»
بر اساس این گزارش، چشم‌انداز بورس انرژی مثبت ارزیابی می‌شود. توسعه ابزارهای مالی جدید، از جمله گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی و اوراق مشتقه، می‌تواند قدرت بیشتری به خریداران و فروشندگان برای مدیریت ریسک بدهد. همچنین طرح‌هایی برای گسترش معاملات منطقه‌ای برق در دست بررسی است که در صورت تحقق می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران مهم در بازار انرژی خاورمیانه بدل کند. صادرات برق و فرآورده‌های انرژی از طریق رینگ بین‌المللی بورس نیز نشانه‌ای از این ظرفیت‌هاست.
تاثیر بازار برق بورس انرژی بر صنایع
صنایع بزرگ ایران مثل فولاد، سیمان، پتروشیمی و آلومینیوم از مصرف‌کنندگان عمده برق هستند. تا همین چند سال پیش، تامین برق‌شان عمدتا از شبکه سراسری برق کشور بود و با مشکلاتی مثل قطعی برق، تحمیل هزینه سوخت اضطراری و تولید ناکامل روبه‌رو می‌شدند.
بورس برق ایران به ویژه تابلوهایی مثل برق آزاد و برق سبز یک مسیر جایگزین برای تامین برق مطمئن‌تر فراهم کرده که تاثیرات ملموسی بر صنعت داشته است.
براساس گزارش‌های منتشر شده توسط بورس انرژی ایران در بازه زمانی شنبه ۲۸ تیرماه تا چهارشنبه هشت مردادماه امسال، صنایع بزرگ مادر همچون فولاد، معدن و آلومینیوم با وجود افزایش شدید دمای هوا و اوج مصرف برق، با برق سبز خریداری‌شده از بورس انرژی ایران هیچ‌گونه قطعی مواجه نشدند.
حجم معاملات برق سبز در این مدت فراتر از ۳۲۴ هزار و ۳۲۶ مگاوات‌ساعت بود و ارزش این معاملات بیش از هزار و ۴۷۲ میلیارد تومان ثبت شد. دلیل اصلی، تعهدات شرکت مدیریت شبکه برق و بورس انرژی است، به ازای حجم خریدی که صنایع از تابلو برق سبز انجام می‌دهند، بدون اعمال مدیریت مصرف در زمان ناترازی، قطعی اعمال نمی‌شود.
به عبارت دیگر، خریداران برق سبز مشمول خاموشی نشدند. همین موضوع باعث افزایش اعتماد صنایع سنگین به پایداری برق خریداری‌شده از بورس انرژی شد، به طوری که سرمایه‌گذاری جدی در خرید برق قطع‌نشدنی انجام دادند. براساس اعلام بورس انرژی، از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا دهم مردادماه حدود ۴۵۲ میلیون کیلووات‌ساعت برق سبز به ارزش تقریبی ۲.۹۵ همت معامله شده است. گزارش‌ها همچنین نشان می‌دهند که از ابتدای سال تا تاریخ مورد اشاره، حدود ۱۹۰میلیون کیلووات‌ساعت برق سبز با ارزش یک‌هزار و ۱۰۷میلیارد تومان داد و ستد شده که میانگین قیمت هر کیلووات‌ساعت حدود پنج هزار و ۸۰۰ تومان بوده است. از سال ۱۴۰۳ نیز، ۶۶۷ میلیون کیلووات‌ساعت برق سبز به ارزش دو هزار و ۶۲۸ میلیارد تومان معامله شده که متوسط قیمت هر کیلووات‌ساعت حدود سه هزار و ۹۳۸ تومان بود.
بورس انرژی ایران در حال گذار از یک بازار نوپا به بازاری کلیدی و اثرگذار است. اگرچه مشکلات ساختاری و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها همچنان بر عملکرد آن سایه انداخته اما مسیر حرکت آن به سمت شفافیت بیشتر، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش تعاملات منطقه‌ای است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اصلاحات اساسی در سیاست‌گذاری انرژی و به ویژه واقعی‌سازی قیمت‌ها می‌تواند بورس انرژی را به نهادی تبدیل کند که نه فقط نیازهای داخلی را پوشش دهد، بلکه ایران را به هاب انرژی منطقه نیز نزدیک‌تر سازد.