به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ بخش عمده نهاده‌های دامی ایران از خارج تامین می‌شود، به طوری که بیش از ۷۰ درصد ذرت، کنجاله سویا و سایر مکمل‌ها وارداتی هستند. این وابستگی اقتصادی نه فقط فشار ارزی سنگینی به کشور وارد می‌کند، بلکه تولیدکنندگان را در معرض نوسانات قیمت جهانی و تحریم‌ها قرار می‌دهد.
فناوری هسته‌ای، با بهبود کیفیت خوراک و افزایش بازده تولید داخلی، می‌تواند مسیر حرکت به سمت خودکفایی در تولید نهاده‌های دامی را هموار کند و بخشی از این وابستگی استراتژیک را کاهش دهد.
پرتودهی؛ از کنترل آلودگی تا افزایش ارزش تغذیه‌ای
فناوری پرتودهی بر پایه پرتوهای یون‌ساز مانند گاما، ایکس یا الکترون عمل می‌کند و با حذف عوامل بیماری‌زا، کیفیت و ماندگاری خوراک را بهبود می‌بخشد. دوزهای بهینه پرتودهی (۵ تا ۱۰ کیلوگری) می‌توانند تا ۹۹ درصد میکروارگانیسم‌های مضر را از بین ببرند، بدون اینکه ارزش تغذیه‌ای خوراک کاهش یابد. از همین‌رو این فناوری، جایگزین علمی و ایمن برای استفاده از سموم شیمیایی و آفت‌کش‌ها در خوراک دام است.
کاهش ضایعات و افزایش تولید
ضایعات خوراک دامی در ایران به دلیل شرایط انبارداری و حمل‌ونقل، تقریبا به ۳۰ درصد می‌رسد. این در حالی است که پرتودهی مواد اولیه، فساد قارچی و میکروبی را کاهش می‌دهد و ماندگاری ترکیبات مغذی را افزایش می‌دهد. به علاوه، افزایش قابلیت جذب پروتئین و انرژی در دام‌ها (تا ۱۵ درصد) به کاهش نیاز به واردات نهاده‌ها و صرفه‌جویی ارزی قابل توجه منجر می‌شود.
البته فناوری هسته‌ای فقط محدود به پرتودهی نیست؛ کاربردهای دیگر آن، از جمله استفاده از رادیومارکرها و نوترون‌سنجی برای بهینه‌سازی تولید علوفه و خوراک، می‌تواند بهره‌وری تولید داخلی را افزایش دهد. بهبود کیفیت بذر، فرآوری ضایعات کشاورزی و تبدیل آن‌ها به خوراک ارزشمند از طریق پرتودهی و فناوری‌های مرتبط، مسیر دستیابی به خودکفایی در نهاده‌های دامی را هموار می‌کند.
در صورتی که حتی ۱۰ تا ۲۰ درصد ضایعات خوراک با این روش‌ها کاهش یابد، کشور می‌تواند میلیون‌ها تُن خوراک اضافی تولید کرده و فشار وارداتی را کاهش دهد.
فناوری پاک؛ پرتودهی هوشمند
برخلاف برخی فرآیندهای شیمیایی، پرتودهی هیچ ماده باقیمانده‌ای بر جای نمی‌گذارد و آلودگی ثانویه ایجاد نمی‌کند. همچنین شتاب‌دهنده‌های الکترونی مدرن، مصرف انرژی پایین و راندمان بالا دارند و می‌توانند چندین تُن خوراک را بدون نیاز به مدیریت پیچیده پسماند پرتوزا، در ساعت پرتودهی کنند. این ویژگی، هم هزینه‌ها و هم ریسک زیست‌محیطی را کاهش خواهد داد.
گفتنی است که نسل جدید سامانه‌های پرتودهی مجهز به سنسورهای دیجیتال و نرم‌افزارهای پایش لحظه‌ای است. این سیستم‌ها دوز پرتو، رطوبت و دما را کنترل می‌کنند تا کیفیت خوراک حفظ شود. ترکیب پرتودهی با فناوری‌های زیست‌تبدیل، امکان تولید خوراک دامی با ارزش تغذیه‌ای بالا از ضایعات کشاورزی فراهم می‌کند؛ در واقع ضایعاتی که پیش‌تر دور ریخته می‌شدند، اکنون به منبعی قابل اتکا برای خودکفایی تبدیل می‌شوند.
چشم‌انداز اقتصادی و امنیت غذایی کشور
با بیش از ۱۲ میلیون راس دام سنگین و ۶۰ میلیون راس دام سبک، ایران سالانه به بیش از ۲۰ میلیون تُن خوراک دامی نیاز دارد. هر بهبود کوچک در کیفیت یا کاهش ضایعات، تاثیر مستقیمی بر تراز غذایی و ارزی کشور دارد. سرمایه‌گذاری در فناوری هسته‌ای و پرتودهی خوراک می‌تواند سالانه صدها میلیارد تومان صرفه‌جویی ارزی و افزایش تولید داخلی به همراه داشته باشد. از منظر امنیت غذایی، کاهش رشد قارچ‌های تولیدکننده آفلاتوکسین و ارتقای سلامت دام، تولید محصولات لبنی و گوشتی ایمن‌تر را ممکن می‌سازد.
این در حالی است که بررسی بازار گوشت و مرغ نشان می‌دهد که مسبب وضعیت موجود و نوسانات قیمتی به دلیل وجود مشکل در تامین نهاده‌های دامی است، به طوری که دلالان در بازار نهاده‌ها جولان می‌دهند و دسترسی تولیدکنندگان را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. از همین‌رو کشاورزی هسته‌ای می‌تواند از وقع چنین مسائلی در بازار نهاده جلوگیری کند.
چالش‌ها و مسیر توسعه در ایران
گسترش فناوری هسته‌ای در خوراک دام نیازمند برنامه‌ریزی بین‌بخشی است. محدودیت دسترسی به تجهیزات صنعتی، نبود آگاهی کافی و کمبود استانداردهای بومی، از موانع اصلی است. ایجاد مراکز منطقه‌ای پرتودهی، همکاری بخش خصوصی و دولت و تدوین دستورالعمل‌های ایمنی، می‌تواند این فناوری را به چرخه تولید ملی وارد کند و مسیر خودکفایی در نهاده‌های دامی را هموار نماید.
در مجموع فناوری هسته‌ای، نه فقط ابزاری علمی برای کنترل کیفیت خوراک دام، بلکه راهبردی کلیدی برای کاهش وابستگی به واردات، افزایش تولید داخلی و ارتقای امنیت غذایی ایران است. سرمایه‌گذاری در پرتودهی و دیگر کاربردهای هسته‌ای، به معنای سرمایه‌گذاری در آینده پایدار کشاورزی و خودکفایی غذایی کشور است که موجب تسهیل دسترسی تولیدکنندگان به مواد اولیه تولید، کاهش وابستگی به سایر کشورها و جلوگیری از تنش‌ها و التهابات بازار می‌شود.