اقتصاد معاصر-سهیل مصباح، کارشناس ترانزیت: جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان و اعضای هیات تجاری ایالات متحده آمریکا در ۸ سپتامبر در باکو، در مورد مسیرهای تجاری و انرژی گفت‌وگو کردند.
در این دیدار، طرفین بر اهمیت کریدور جدید با نام مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی که ارتباط مستقیمی بین سرزمین اصلی آذربایجان و منطقه نخجوان آن از طریق ارمنستان برقرار می‌کند، تاکید کردند.
تلاش‌های آذربایجان در چند دهه گذشته برای احیا و عملیاتی کردن کریدور میانی مورد بحث قرار گرفت و پروژه‌های خاصی از جمله راه‌آهن باکو-تفلیس-قارص، بندر تجاری بین‌المللی باکو و منطقه آزاد اقتصادی آلات بیان شد.
با اشاره به نقش دیرینه آذربایجان در تامین امنیت انرژی اروپا، تاکید شد که تعداد کشورهای دریافت‌کننده گاز طبیعی آذربایجان به ۱۴ کشور رسیده است. بر همین اساس میکائیل جباروف، وزیر اقتصاد آذربایجان نیز در همان روز از هیات تجاری ایالات متحده استقبال کرد و در طول این جلسه، بر «اهمیت پیشبرد بیشتر مشارکت استراتژیک آذربایجان و ایالات متحده برای تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و انرژی در امتداد این کریدور حیاتی و به حداکثر رساندن مزایای اقتصادی برای کشورهای منطقه» تاکید کرد.
این وزیر در X نوشت: «ما بر نقش محوری آذربایجان به عنوان یک قطب حمل‌ونقل و ترانزیت و همچنین طیف گسترده‌ای از ابتکارات و پروژه‌های زیرساختی انجام شده برای افزایش جریان تجارت در سراسر مسیر اتصال اروپا و آسیا تاکید کردیم. ما همچنین از شرکت‌های آمریکایی دعوت کردیم تا از فضای تجاری و سرمایه‌گذاری مطلوب ایجاد شده در کشورمان بهره‌مند شوند.»
روشن رستموف، رئیس ADY اظهار داشت که در هشت ماه سال ۲۰۲۵، آذربایجان ۲۶۵ قطار بلوکی از چین از طریق کریدور میانی دریافت کرده که افزایش قابل توجهی نسبت به ۱۶۸ قطار دریافتی در مدت مشابه سال گذشته است. در همین مدت، بندر باکو نزدیک به ۷۰،۰۰۰ TEU کانتینر را جابه‌جا کرد که در مقایسه با ۴۷۱۵۷ TEU جابه‌جا شده در مدت مشابه در سال ۲۰۲۴، افزایش ۴۷ درصدی را نشان می‌دهد.
در ۵ سپتامبر، هیات‌هایی به سرپرستی شاهین مصطفی‌اف و مهر گریگوریان، معاونان نخست‌وزیر آذربایجان و ارمنستان، از خاک آذربایجان و ارمنستان بازدیدهای متقابلی انجام دادند.
پیشنهاد جسورانه ایالات متحده برای اجاره کریدور زنگزور به مدت یک قرن، نویدبخش ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار جریان تجاری سالانه است اما خطر شعله‌ور شدن یک نقطه اختلاف جدید جنگ سرد در قفقاز را به همراه دارد.
ایالات متحده خود را در مرکز یک قمار دیپلماتیک پرخطر قرار داده که می‌تواند جریان انرژی در سراسر اوراسیا را اساسا تغییر دهد. واشنگتن از طریق پیشنهاد بلندپروازانه خود برای کریدور زنگزور (یک گذرگاه استراتژیک ۴۳ کیلومتری از طریق استان سیونیک ارمنستان) قصد دارد بن‌بست‌های چند دهه‌ای را بشکند، منابع انرژی اروپا را از روسیه متنوع کند و با نفوذ رو به رشد مسکو، پکن و تهران در یک منطقه ترانزیتی حیاتی مقابله کند.
اعتبار روسیه به عنوان ضامن امنیت در قفقاز جنوبی در حال از بین رفتن است. با وجود حضور نیروهای حافظ صلح روسی که طبق توافق آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۰ ایجاد شده بود، مسکو هنگامی که آذربایجان کنترل قره‌باغ کوهستانی را بازپس گرفت و ۱۰۰۰۰۰ ارمنی را آواره کرد، مداخله‌ای نکرد. این بی‌عملی در ایروان به عنوان یک خیانت عمیق تلقی شد که اعتماد به ضمانت‌های امنیتی روسیه را متزلزل کرد و چرخش تاریخی ارمنستان به سمت غرب را تسریع بخشید.
پیامدهای استراتژیک سریع و چشمگیر بوده‌اند. پارلمان ارمنستان در آوریل ۲۰۲۵ قانون الحاق به اتحادیه اروپا را تصویب کرد، در حالی که منشور استراتژیک ایالات متحده با ارمنستان، همکاری رو به رشد را رسمیت بخشید. همانطور که جیمز اوبراین، معاون وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده، بیان کرد: «آینده‌ای که حول محور روسیه و ایران به عنوان بازیگران اصلی امنیت منطقه‌ای ساخته شود، ناپایدار و نامطلوب است، از جمله برای دولت‌های ارمنستان و آذربایجان.»
مزایای اقتصادی بالقوه به اندازه‌ای گسترده هستند که می‌توانند نگرانی‌های سیاسی و امنیتی را تحت‌الشعاع قرار دهند. مدل‌سازی بانک جهانی نشان می‌دهد که این کریدور می‌تواند تا سال ۲۰۲۷، ارزش تجاری سالانه ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار را آزاد کند. این افزایش به دلیل پیشرفت‌های چشمگیر لجستیکی خواهد بود. داده‌های بلومبرگ از ماه می ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که این مسیر می‌تواند زمان ترانزیت اروپا-آسیا را در مقایسه با مسیرهای موجود ۱۲ تا ۱۵ روز کاهش دهد.
بازگشت سرمایه قانع‌کننده به نظر می‌رسد. مرکز سیاست خزر هزینه‌های زیرساخت را طی ۵ تا ۱۰ سال ۳ تا ۵ میلیارد دلار تخمین می‌زند، در حالی که مدل‌های اقتصاد آکسفورد ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی لجستیکی سالانه را پیش‌بینی می‌کنند. برای آذربایجان، مرکز تحلیل و ارتباطات اصلاحات اقتصادی پیش‌بینی می‌کند که این کریدور کل صادرات را بیش از ۷۰۰ میلیون دلار افزایش می‌دهد و تولید ناخالص داخلی غیرنفتی را سالانه ۲ درصد افزایش می‌دهد.
جریان انرژی بر فوریت این امر تاکید دارد. کریدور گاز جنوبی آذربایجان در سال ۲۰۲۳، حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب به اروپا تحویل داد و طبق تفاهم‌نامه اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب را تا سال ۲۰۲۷ هدف قرار داده است. قزاقستان قصد دارد حجم فزاینده‌ای از نفت را از طریق آذربایجان ترانزیت کند و جریان واقعی بین ژانویه و اکتبر ۲۰۲۴ به ۱.۲ میلیون تن برسد، با وجود چالش‌های فنی که ظرفیت را محدود می‌کنند.
برای امنیت انرژی اروپا، پیامدهای عمیقی دارد. چشم‌انداز انرژی جهان ۲۰۲۵ آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که اروپا تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز غیر روسی بیشتر نیاز خواهد داشت. عادی‌سازی مرزهای ارمنستان و ترکیه می‌تواند دسترسی به ذخایر دریای خزر را افزایش دهد.
موفقیت این کریدور، پویایی قدرت منطقه‌ای را اساسا تغییر خواهد داد و توضیح می‌دهد که چرا قدرت‌های رقیب در حال بازنگری در استراتژی‌های خود هستند. ایران با احتمال از دست دادن ۲۰ تا ۳۰ درصد از نقش ترانزیتی خود و مختل کردن شریان‌های حیاتی تجاری از جمله ۴۳۰۰۰ کامیون ترکیه‌ای که سالانه به آسیای مرکزی می‌روند، روبه‌رو است. روسیه با ضررهای احتمالی ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلاری در درآمد طی یک دهه و فرسایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نفوذ خود بر بازارهای انرژی اروپا روبه‌رو خواهد شد.
در همین حال، چین از طریق بهبود اتصال، به دنبال ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار بهره‌وری در طرح کمربند و جاده تا سال ۲۰۳۰ است. با این حال، پکن باید این دستاوردها را در برابر خطر کاهش وابستگی به مسیرهای تحت کنترل چین متعادل کند. این کریدور می‌تواند ترکیه را به عنوان یک قطب انرژی حیاتی با دسترسی مستقیم به کشورهای ترک زبان قرار دهد و به طور بالقوه ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار درآمد ترانزیت سالانه تا سال ۲۰۳۰ به دست آورد.
محاسبات استراتژیک ترکیه، پیچیدگی را به معادله می‌افزاید. آنکارا در حال بررسی کاهش تنش با کردها از طریق گفت‌وگو با پ.ک.ک است که نشان‌دهنده یک «بازنشانی بزرگ» است که می‌تواند مرزها را تثبیت کرده و ظرفیت اقتصادی را آزاد کند. این بهبود دیپلماتیک، در صورت موفقیت، می‌تواند با ایجاد یک محیط منطقه‌ای پایدارتر برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی، مکمل کریدور زنگزور باشد.
با این حال ارمنستان صراحتا هرگونه بحث در مورد اجاره یا انتقال کنترل ارضی را رد کرده است. نازلی باغداساریان، سخنگوی مطبوعاتی قاطعانه اظهار داشت که «ارمنستان در مورد انتقال کنترل بر قلمرو حاکمیتی خود به هیچ شخص ثالثی بحث نکرده و نمی‌کند.»
این مقاومت، چالش اساسی پیش روی میانجیگران آمریکایی را برجسته می‌کند. جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند با تاکید بر این موضوع جریان رخدادها در منطقه قفقاز جنوبی را به نفع خود تغییر دهد. اما باید در نظر داشت با این پروژه ارمنستان دسترسی بالقوه به ۲.۵ میلیارد دلار بودجه توسعه اتحادیه اروپا خواهد داشت و انگیزه‌های قدرتمندی برای مصالحه ایجاد می‌کند.
تا سال ۲۰۲۷، اجرای موفقیت‌آمیز می‌تواند از طریق افزایش ظرفیت کریدور میانی، ۲۰ تا ۵۰ میلیارد دلار جریان تجاری سالانه را به همراه داشته باشد. بانک جهانی ظرفیت بالقوه حمل بار را ۱۱ میلیون تن تخمین زده که اساسا لجستیک اوراسیا را تغییر می‌دهد. با این حال، این جایزه همچنان منوط به مدیریت حساسیت‌های ارمنستان و در عین حال حفظ حمایت بین‌المللی است.
پیشنهاد زنگزور به رهبری ایالات متحده، در جهانی که رقابت قدرت‌های بزرگ به طور فزاینده‌ای نتایج منطقه‌ای را شکل می‌دهد، اهمیت بالایی دارد. موفقیت در گرو رسیدگی به نگرانی‌های مشروع حاکمیتی و در عین حال آزادسازی ظرفیت اقتصادی تحول‌آفرین است و این را آزمایش می‌کند که آیا نوآوری دیپلماتیک آمریکا هنوز می‌تواند نظم جهانی را تغییر دهد یا خیر؛ همچنین باید دید جمهوری اسلامی می‌تواند با استفاده از نقاط ضعف ذکر شده در این توافق، روند اجرایی این کریدور را به نفع خود تغییر دهد.