به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ فعالیت بانک‌های ناتراز و حل و فصل نکردن آنها به روش‌های مختلف، آثار مخربی بر عملکرد کل شبکه بانکی خواهد داشت. اثر مستقیم آن استقراض از بانک مرکزی و اثر غیرمستقیم آن رفتار مخرب در شبکه بانکی و جلوگیری از کنترل نرخ سود بانکی و کنترل نقدینگی است.

اصلی‌ترین منابع درآمدی هر بانکی به طور طبیعی، کسب درآمد از محل تسهیلات پرداختی است. علاوه بر تسهیلات، برخی بانک‌ها سرمایه گذاری مستقیم هم انجام می‌دهند. 

سرمایه‌گذاری مستقیم معمولا در بانک‌های تجاری انجام نمی‌شود اما در ایران به دلیل تقکیک نشدن حوزه فعالیت بانک‌ها، دومین منبع درآمدی بانک‌های تجاری هم درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری مستقیم بانک است.

سومین منبع درآمد بانک که در ایران سهم اندکی از درآمد‌های یک بانک را تشکیل می‌دهد، درآمد حاصل از ارائه خدمات بانکی است. در بخش هزینه‌ها، عمده هزینه‌های بانک سود سپرده است که به صورت علی‌الحساب و قبل از وصول سود سپرده پرداخت می‌شود.

هزینه دیگر بانک، هزینه‌های عملیات بانکی است که شامل هزینه حقوق و مزایای نیروی انسانی، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، ذخیره بابت بازنشستگی نیروی انسانی، هزینه ثابت مانند آب، برق و اجاره است.

وقتی به دلیل رعایت نکردن ضوابط و استاندارد‌های بانکی، اصل و سود تسهیلات پرداختی بانک وصول نمی‌شود و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، بازدهی خاصی برای بانک ندارد، بانک با ناترازی در درآمد‌ها و هزینه‌ها مواجه می‌شود.

۹۷ درصد تسهیلات بانک آینده معوق شد

این وضعیت دقیقا برای بانک آینده به وجود آمده است. این بانک تسهیلات خود را به خود و اشخاص مرتبط با خود پرداخت کرده و گیرندگان تسهیلات اصل و سود تسهیلات دریافتی را بازپرداخت نکرده‌اند، به طوری که براساس اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی، مانده تسهیلات کلان پرداختی بانک آینده معادل ۱۲۴ هزار و ۸۹۴ میلیارد تومان است.

از این میزان تسهیلات پرداختی که تقریبا همه آن تا قبل از سال ۱۳۹۹ پرداخت شده، ۱۰۵ هزار و ۷۶۸ میلیارد تومان آن به شرکت‌های بانک‌های آینده و شرکت‌های سهامداران بانک آینده پرداخت شده است.

این رقم معادل ۸۴.۶ درصد کل تسهیلات پرداختی است و از مجموع این ارقام، ۹۶.۶ درصد از کل تسهیلات پرداختی، معادل ۱۲۰ هزار و ۷۰۷ میلیارد تومان معوق شده است.

ارقام به میلیارد تومان

از مجموع ۱۲۴ هزار و ۸۹۴ میلیارد تومن تومان تسهیلات پرداختی، ۵۷ هزار و ۸۵۵ میلیارد تومان به صورت مستقیم به شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال پرداخت شده که این میزان معادل ۴۶.۳ درصد از کل تسهیلات اعطایی بانک است.

در بخش سرمایه‌گذاری‌ها هم ۴۲ هزار و ۳۵ میلیارد تومان از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، در شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال بوده است.

این رقم ۴۲ هزار و ۳۵ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۴ ثبت شده و از آن تاریخ تاکنون بدون تغییر درج شده است. سایر تسهیلات پرداختی بانک آینده هم در همین وضعیت قرار دارند، به طوری که ۱۰۰ درصد از تسهیلات ۱۳ هزار و ۴۰۹ میلیارد تومانی این بانک به شرکت ارزش آفرینان آینده که سهام آن متعلق به بانک آینده است، معوق شده است.

همانطور که جدول بالا نشان می‌دهد از ۱۰۵ هزار و ۷۶۸ میلیارد تومان تسهیلات اعطایی این بانک به شرکت‌های زیرمجموعه و شرکت‌های سهامداران، ۱۰۴ هزار و ۳۶۱ میلیارد تومان معوق شده و نام تک تک شرکت‌های متعلق به این بانک در جدول بالا قابل مشاهده است.

بنابراین جریان کسب سود و درآمد از محل تسهیلات اعطایی برای بانک آینده به میزان قابل توجهی کاهش یافته و این بانک نمی‌تواند شکاف سود سپرده و تسهیلات را جبران کند.

پرداخت تسهیلات به اشخاص مرتبط ۱۱۹۰ برابر حد مجاز

براساس ماده ۳ آیین نامه تسهیلات و تعهدات کلان اشخاص مرتبط ابلاغ شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۴، مجموع خالص تسهیلات و تعهدات هر شخص مرتبط نباید از سه درصد سرمایه پایه بانک بیشتر شود. همچنین مجموع خالص تسهیلات و تعهدات به (کل) اشخاص مرتبط نباید بیشتر از ۴۰ درصد سرمایه بانک باشد. سرمایه نظارتی بانک آینده منفی است و در این قالب اساسا بانک آینده امکان اعطای تسهیلات را ندارد.

اما با فرض سرمایه ۱۶۰۰ میلیارد تومانی به عنوان سرمایه ثبتی، بانک به همه شرکت‌های متعلق به خود از جمله شرک توسعه بین‌الملل ایران مال، فقط می‌توانست ۴۸ میلیارد تومان تسهیلات بدهد و به همه اشخاص مرتبط با خود فقط اجازه پرداخت ۶۴۰ میلیارد تومان را داشت اما هیات مدیره وقت بانک آینده در دهه ۹۰ با نقض آشکار این مصوبه شورای پول و اعتبار، فقط به شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال، ۵۷ هزار و ۸۵۵ میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده که ۱۱۹۰ برابر حد مجاز پرداخت تسهیلات به ذینفع واحد است.

این شرایط موجب شده بانک آینده برای پرداخت سود سپرده به استقراض از بانک مرکزی متوسل شود و سال‌هاست این بانک عمده هزینه‌های خود را با استقراض تامین کرده است.

همانطور که در ابتدا اشاره شد، یکی دیگر از منابع درآمدی بانک‌ها در ایران، درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم بانک است. صورت مالی بانک آینده نشان می‌دهد این بانک ۷۵ هزار و ۵۸۶ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مستقیم انجام داده که البته براساس اعلام حسابرس، ۶۴ هزار میلیارد تومان این رقم تبدیل تسهیلات اعطایی به سرمایه‌گذاری بوده که از مسیر تملک سهام انجام شده است.

سرنوشت تلخ ۷۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مستقیم بانک

بررسی وضعیت شرکت‌هایی که این ۷۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در آنها انجام شده نشان می‌دهد، اغلب این شرکت‌ها یا زیان‌ده هستند یا توان تامین سود‌ها بسیار کمتر از سرمایه‌گذاری انجام شده است. به عنوان مثال با وجود اینکه از مجموع ۷۵.۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام شده ۴۲ هزار و ۳۵ میلیارد تومان آن در شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال انجام شده و این شرکت در پایان ۹ ماهه ۱۴۰۳ با زیان انباشته ۱۸ هزار و ۰۰۳ میلیارد تومانی مواجه شده است.

بانک آینده بهار امسال روزانه ۷۵۲ میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض کرد

بانک‌های ناتراز برای تامین سود سپرده معمولا به دو روش متوسل می‌شوند. یا با جذب سپرده جدید سود سپرده‌های قبلی را پرداخت می‌کنند یا با استقراض از بانک مرکزی به صورت مستقیم، این شکاف هزینه-درآمد را به صورت موقت جبران می‌کنند. از سال ۱۳۹۹ که بانک مرکزی به درستی رشد ترازنامه بانک آینده را محدود کرد، شدت استقراض بانک آینده از بانک مرکزی هم تشدید شد.

این روند تا جایی ادامه یافت که تا پایان خرداد ماه امسال، میزان اصل استقراض بانک آینده از بانک مرکزی از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان گذشت.

عدد استقراض وقتی مشخص می‌شود که این رقم را با رقم کل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی مقایسه کنیم. براساس آمار‌های بانک مرکزی در خرداد ماه امسال، معادل ۷۳۱ هزار میلیارد تومان است و سهم بانک آینده از این بدهی ۴۱ درصد است. در واقع معادل ۴۱ درصد بدهی همه بانک‌های کشور به بانک مرکزی، بدهی بانک آینده به بانک مرکزی است.

درواقع بدون استقراض از بانک مرکزی، بانک آینده امکان اداره خود و پاسخگویی به سپرده‌گذاران را ندارد. براساس آمار سه ماهه اول امسال، بانک آینده در بهار سال جاری حداقل حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض داشته و این به معنای اضافه برداشت ۷۵۲ میلیارد تومان در هر روز کاری و غیرکاری است.

زیان ۵۰۲ هزار میلیارد تومانی نتیجه تسهیلات معوق و سرمایه‌گذاری‌های بدون بازده

براساس اطلاعات و آمار تا پایان سال ۱۴۰۲ و ۹ ماهه ۱۴۰۳ شرکت‌های بانک آینده و همچنین اطلاعات بهار ۱۴۰۴ بانک آینده، این بانک از محل تسهیلات اعطایی و سرمایه‌گذاری‌های مستقیم در شرکت‌های زیرمجموعه، نه فقط سودی از محل ایران مال عاید بانک آینده نشده، بلکه بیش از ۵۰۲ هزار و ۷۴۱ میلیارد تومان زیان به بانک آینده تحمیل شده است.

با توجه به عدد زیان ثبت شده در بهار امسال، در واقع بانک آینده در ۹۳ روز اول سال جاری، در هر روز ۴۰۰ میلیارد تومان زیان داده است. در پایان بهار سال ۱۴۰۴، میزان زیان انباشته بانک آینده به ۵۰۲ هزار و ۷۴۱ میلیارد تومان رسیده و با این روند تا پایان سال جاری، میزان زیان انباشته به حدود ۶۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

توقف فعالیت بانک آینده تنها راه باقی مانده برای بانک مرکزی

یکی از راه‌های رفع بحران بانک آینده افزایش ۶۰۰ هزار میلیارد تومانی سرمایه این بانک به صورت نقدی است اما با توجه به حجم بالای این مبلغ و دورنمای نامناسب بانک‌ آینده، انگیزه‌ای برای این کار وجود ندارد، چرا که در طول ۸ سال گذشته هیچ اقدامی در جهت افزایش سرمایه این بانک از سوی سهامداران انجام نشده است.

در چنین شرایطی که بانک روزانه نیازمند استقراض از بانک مرکزی است و ناترازی آن به طور مداوم در حال افزایش است و از طرف دیگر اقدامی در جهت رفع این ناترازی دیده نمی‌شود، تنها راه باقی توقف فعالیت این بانک و جلوگیری از تشدید ناترازی است.

 قانون بانک مرکزی و برنامه هفتم، ظرفیت بسیار خوبی را برای حل و فصل بانک‌های ناتراز ازجمله بانک آینده در اختیار بانک مرکزی و حاکمیت قرار داده است. امید است حل و فصل بانک آینده زمینه‌ساز بازگشت اقدامات اصلاحی برای بانک‌های ناتراز دیگر شود.