به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ جزیره قبرس این روزها درگیر تنش‌های ژئوپولیتیک میان اسرائیل و ترکیه است. بخش جنوبی جزیره، یعنی قبرس یونانی‌نشین، به محور گسترش اقتصادی و امنیتی اسرائیل تبدیل شده است. تل‌آویو با سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات، پروژه‌های انرژی مشترک و همکاری‌های نظامی با نیکوزیا، حضور خود را تثبیت می‌کند. این روند نگرانی‌هایی درباره شکل‌گیری «استعمار جدید» مشابه پروژه‌های اولیه صهیونیستی در فلسطین ایجاد کرده است.
در حال حاضر بنا به گزارش رسانه‌های قبرسی، صلح و آرامش نسبی میان اقوام و بخش‌های مختلف جزیره (بخش یونانی‌نشین و بخش ترک‌نشین) وجود دارد اما تعادل ژئوپولیتیک منطقه‌ای که قبرس در آن قرار دارد، در معرض تهدید قرار گرفته و بازیگران اصلی این تقابل اسرائیل و ترکیه هستند.
پس از تعامل و تضاد میان اسرائیل و ترکیه در سوریه، اسرائیل حضور خود در بخش یونانی‌نشین جنوب جزیره را افزایش داده تا مرز جدیدی با آنکارا ایجاد کند. روابط امنیتی و نظامی میان تل‌آویو و نیکوزیا محکم‌تر شده و حضور «مستعمره‌نشینان» اسرائیلی یا همان شهرک نشینان صهیونیست در سواحل قبرس، یادآور پروژه هرتزل برای ایجاد حيفا است؛ افرادی که به دنبال ایجاد «حيفاى جدید» برای کنترل منابع دریایی شرق مدیترانه هستند.
موج سرمایه‌گذاری‌های اسرائیلی در املاک
در تابستان گذشته، گزارش‌های متعددی درباره خرید زمین و ملک توسط اسرائیلی‌ها در قبرس منتشر شد. اگرچه حجم خریدها هنوز بزرگ نیست اما روند رشد قابل توجه است. برخی این موج را نشانه‌ای از کاهش جذابیت اسرائیل به عنوان «امن‌ترین مکان برای یهودیان» می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را بخشی از تغییرات ژئوپولیتیک شرق مدیترانه تلقی می‌کنند.
قبرس یونانی‌نشین طی یک دهه اخیر، حمایت غربی قوی داشته و همکاری خود با اسرائیل را تثبیت کرده اما سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و نظامی اسرائیل می‌تواند تعادل ژئوپولیتیک جزیره و نقش ترکیه در سومین جزیره بزرگ مدیترانه را تغییر دهد.
خطر تبدیل لارناکا به «نسخه قبرسی حيفا»
تمرکز سرمایه‌گذاری‌ها در شهرهایی مانند لارناکا باعث شده تحلیلگران هشدار دهند که این شهر ممکن است شبیه حيفا در دهه ۱۹۲۰ شود؛ شهری که سرمایه‌گذاری‌های یهودیان باعث کنترل اقتصادی و تغییر ترکیب جمعیتی آن شد.
بر اساس داده‌های حسابرسی قبرس جنوبی، سهم خرید املاک توسط غیر اروپایی‌ها طی پنج سال گذشته برای لبنانی‌ها ۱۶ درصد، چینی‌ها ۱۶ درصد، روس‌ها ۱۴ درصد و اسرائیلی‌ها ۱۰ درصد بوده است.
جمعیت یهودیان در قبرس حدود ۱۵ هزار نفر است که نسبت به دو دهه گذشته افزایش داشته اما هنوز عدد کمی محسوب می‌شود. روند افزایش جمعیت یهودیان تحت تاثیر بحران‌هایی مانند کووید-۱۹، اصلاح قضایی در اسرائیل و جنگ اخیر است. همچنین مهاجرت معکوس از اسرائیل روند افزایشی دارد. بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ بیش از ۱۴۵ هزار نفر اسرائیل را ترک کرده‌اند که می‌تواند اثرات استراتژیک و اقتصادی مهمی برای این کشور داشته باشد.
شکل‌گیری جوامع بسته اسرائیلی
بخش دیگری از نگرانی‌ها به ایجاد جوامع بسته توسط مهاجران اسرائیلی در لارناکا و لیماسول مربوط است. این جوامع شامل مجتمع‌های مسکونی بسته، مدارس دینی، فروشگاه‌های کوشر و معابد هستند و به نوعی شبیه «مستعمره» یا همان شهرک صهیونیست‌نشین عمل می‌کنند.
از سال ۲۰۰۵، جنبش مذهبی جهانی «حباد» که به تقویت هویت یهودی، آموزش دین و ایجاد جوامع یهودی در سراسر جهان می‌پردازد، فعالیت خود را در نزدیکی لارناکا آغاز کرده و نخستین کنیسه و مرکز دینی یهودیان در جزیره پس از قرن‌ها ایجاد شد. امروز پنج مرکز دینی و آموزشی دیگر نیز به این مجموعه اضافه شده تا حضور یهودیان در قبرس پایدارتر و سازمان‌دهی‌شده‌تر شود.
نگرانی‌های حقوقی و محلی
حزب «آکیل» قبرس در ژوئن گذشته نسبت به خریدهای هدفمند اسرائیلی‌ها هشدار داد که مجتمع‌های مسکونی بسته ایجاد می‌کند. قوانین قبرس فقط اجازه خرید دو نوع ملک به غیر اروپایی‌ها می‌دهد اما با ثبت شرکت‌های محلی، دور زدن این محدودیت‌ها امکان‌پذیر شده است. یادداشت‌های ملی‌گرایانه در قبرس نیز هشدار داده‌اند که «هویت هلنی جزیره در معرض خطر است» و تغییرات جمعیتی می‌تواند اثرات عمیقی بر ساختار هویتی قبرس داشته باشد.
حضور اسرائیل در شمال قبرس تحت اشغال ترکیه
بر خلاف بخش جنوبی، اطلاعات رسمی از حضور اسرائیل در شمال قبرس محدود است. با این حال با شروع جنگ اسرائیل علیه ایران، تابستان گذشته یک نقطه عطف مهم در حضور اسرائیلی‌ها رقم خورد.
پلتفرم‌های املاک قبرس گزارش دادند که اسرائیلی‌ها با واسطه‌ها تماس گرفته و درباره بازگشت به «خانه دوم» خود یعنی جمهوری قبرس ابراز نگرانی و عجله می‌کنند. بسیاری قبرس را جایگزینی امن و مناسب برای اقامت موقت و سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌دانند. در همین حال، حدود ۱۲ هزار گردشگر و تاجر اسرائیلی به دلیل لغو پروازها در جریان تنش‌ها با ایران، از خدمات شش مرکز حباد استفاده کردند.
همکاری امنیتی و انرژی اسرائیل–قبرس
حاخام زئيف راسكين می‌گوید که موقعیت قبرس «در برابر سواحل اسرائیل» آن را به «دروازه پشتی» اسرائیل تبدیل کرده است. پژوهشگر مرکز اوسلو، یوناتان براندر، همکاری ژئوپولیتیک میان دو کشور را «واقعیت بزرگ شرق مدیترانه» می‌داند.
قبرس و اسرائیل در حوزه انرژی، از جمله پروژه‌های گاز و اتصال برق مدیترانه، همکاری می‌کنند. پروژه «The Great Sea Interconnector» با عبور از قبرس و یونان، شرق و غرب را به هم متصل می‌کند و نقش استراتژیک اقتصادی و امنیتی برای اسرائیل دارد.
همچنین همکاری‌های اطلاعاتی و نظامی اسرائیل با قبرس شامل فروش تجهیزات پیشرفته، توسعه نرم‌افزارهای جاسوسی و ایجاد کانال‌های مشترک علیه ایران و محور مقاومت است. تحلیلگران ایرانی معتقدند که این همکاری به اسرائیل امکان می‌دهد از قبرس برای شبیه‌سازی و مدیریت بحران‌های احتمالی با حزب‌الله و ایران استفاده کند.
تنش با ترکیه و رقابت منطقه‌ای
ترکیه افزایش تعداد اسرائیلی‌هایی که در قبرس املاک می‌خرند و اقامت می‌گیرند را «نشانه نفوذ جدید اسرائیل» می‌داند. این همکاری‌های گازی و انرژی بین اسرائیل و قبرس، چالش امنیتی برای ترکیه ایجاد کرده و رقابت بر سر مسیرهای انرژی اوراسیا را تشدید می‌کند.
مراکز تحقیقاتی مانند «موشیه دايان» این سه کشور (اسرائیل، قبرس و یونان) را «قوس مدیترانه» می‌نامند که مسیر استراتژیک از اقیانوس اطلس تا اقیانوس هند ایجاد می‌کند.
پیشرفت‌های نظامی و دفاعی
وزیر دفاع قبرس، فاسیلیس بالماس، به تازگی همکاری نظامی با اسرائیل را تایید کرد. اسرائیل سیستم دفاع هوایی پیشرفته «Barak MX» به قبرس تحویل داده که سومین محموله از نوع خود است و امسال وارد خدمت خواهد شد. همچنین انتظار می‌رود در ماه‌های آینده، آمریکا محدودیت فروش سلاح به قبرس را برای پنج سال تمدید کند.
نگاه تاریخی و استراتژیک نتانیاهو
بنیامین نتانیاهو طی ۱۵ سال گذشته راهبرد خود را در خط تل‌آویو–نیکوزیا و واشنگتن طراحی کرده است. وی قبرس را به عنوان شریک استراتژیک اسرائیل می‌بیند و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی و جذب مهاجران اسرائیلی به این جزیره را برای تثبیت نفوذ سیاسی و اقتصادی دنبال می‌کند.
شروع همکاری عملی میان اسرائیل و قبرس به سال ۲۰۱۰ برمی‌گردد، زمانی که روابط اسرائیل و ترکیه پس از حادثه «مافی مرمرة» تیره شد و اسرائیل حفره‌های استراتژیک جدیدی در قبرس و یونان جستجو کرد.
قبرس فراتر از مقصد توریستی برای اسرائیلی‌ها، به مکانی برای سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک، ایجاد جوامع بسته و تقویت حضور امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل تبدیل شده است. اگر روند سرمایه‌گذاری و همکاری‌های انرژی و نظامی ادامه یابد، تغییرات جمعیتی و اقتصادی می‌تواند اثرات عمیقی بر هویت و اقتصاد قبرس داشته باشد و این جزیره را به ستون اصلی استراتژی ژئوپولیتیک اسرائیل در شرق مدیترانه تبدیل کند.