به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در ماه‌های اخیر روابط اقتصادی میان افغانستان و هند شاهد تحرکی قابل توجه بوده است؛ تحرکی که با سفر وزیر تجارت افغانستان، نورالدین عزیری، به دهلی نو و پس از دیدار وزیر خارجه این کشور، امیرخان متقی، شتاب بیشتری گرفت. این رفت‌وآمدها در شرایطی انجام می‌شود که نقش ایران و بندر راهبردی چابهار در بازتعریف گذرگاه‌های تجاری منطقهای بیش از هر زمان دیگری برجسته شده و اهمیت ژئو‌اقتصادی کشورمان را در کانون تحولات آسیای جنوبی و مرکزی قرار داده است.
با وجود فضای مثبت حاصل از مذاکرات، کارشناسان تاکید دارند که اجرای عملی این تفاهمات نیازمند حل چالش‌های لجستیکی، سیاسی و مالی است؛ چالش‌هایی که ایران در سال‌های اخیر با توسعه زیرساخت‌های بندری و ریلی در چابهار قدم‌های مهمی برای رفع آنها برداشته و مسیر را برای همکاری‌های پایدار هموار کرده است.
چابهار؛ انتخابی استراتژیک برای کابل و نقطه اتکا برای اتصال منطقه به ایران
کارشناسان معتقدند کابل اکنون به بندر چابهار نه فقط به عنوان یک مسیر تامین کالا، بلکه به عنوان گزینه‌ای استراتژیک و پایدار نگاه می‌کند؛ گزینه‌ای که تحت تأثیر ساختار قدرتمند و رو به توسعه آن در ایران، می‌تواند وابستگی افغانستان به مسیرهای غیرقابل اعتماد گذشته را کاهش دهد.
در حالی که تنش‌های مرزی در مسیرهای سنتی و محدودیت‌های اعمال‌شده توسط برخی کشورها همچنان مانعی بزرگ برای تجارت افغانستان است، چابهار به عنوان امن‌ترین، کوتاه‌ترین و کم‌هزینه‌ترین دروازه این کشور به اقیانوس شناخته می‌شود.
نورالدین عزیری، وزیر تجارت افغانستان در گفت‌وگو با الجزیره نت می‌گوید: «پیام ما واضح است؛ نمی‌خواهیم فقط به یک بندر یا مسیر متکی باشیم.»
وی در ادامه تاکید می‌کند: «استفاده از بندر چابهار برای ما نه یک انتخاب ساده، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. این بندر چشم‌انداز اتصال گسترده با هند و آسیای مرکزی را بدون وابستگی به مسیرهای سنتی فراهم می‌کند. طرف هندی نیز برای بازنگری در مسائل لجستیکی و تعرفه‌ها همراهی خوبی نشان داده است.»
در این میان، ایران با توسعه فازهای جدید بندر شهید بهشتی و ایجاد زیرساخت‌های گسترده در حوزه حمل‌ونقل، نقش محوری در تقویت جایگاه چابهار به عنوان هاب تجاری منطقه ایفا کرده و این موضوع در نگاه کابل کاملا برجسته است.
تفاهم تازه کابل–دهلی‌نو با تکیه بر محوریت چابهار و ظرفیت‌های ایران
سفر هیات افغان به دهلی‌نو منجر به مجموعه‌ای از تفاهمات اقتصادی شد که محور آنها گسترش تجارت دوجانبه، همکاری در حوزه انرژی، معدن و کشاورزی و فعال‌سازی سازوکارهای مهم پیشین بود. این تفاهمات که هنوز در مرحله نیت سیاسی قرار دارند، در صورتی وارد فاز عملی می‌شوند که پروژه‌های مشترک به امضای رسمی برسند.
به گفته نصرالله صاحبزاده، مشاور وزیر تجارت افغانستان، دو طرف درباره موضوعاتی همچون تقویت نقش چابهار به عنوان اصلی‌ترین دروازه واردات و صادرات افغانستان، احیای کارگروه مشترک اقتصادی، تشکیل اتاق بازرگانی دوجانبه و تسهیل صدور ویزا برای فعالان اقتصادی افغان به توافق رسیده‌اند.
این تاکید دوباره نشان می‌دهد که چابهار با اتکا به زیرساخت‌های ایجادشده توسط ایران، در حال تبدیل شدن به مهم‌ترین نقطه اتصال افغانستان به جهان است.
چالش‌های اقتصادی و نقش ایران در کاهش موانع لجستیکی منطقه
با وجود اشتیاق دو طرف، موانع جدی همچنان پابرجاست؛ از جمله تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران که بر تبادلات مالی تاثیر می‌گذارد و کمبود برخی زیرساخت‌های زمینی در مسیر چابهار تا مرز افغانستان. با این حال، کارشناسان معتقدند سرمایه‌گذاری گسترده ایران در توسعه جاده‌ها، خطوط ریلی و پایانه‌های مرزی شرق کشور نقش مهمی در کاهش این موانع دارد و چابهار را هر روز بیش از پیش به شریان حیاتی تجارت منطقه تبدیل می‌کند.
جلیل شمس، کارشناس امور اقتصادی تاکید می‌کند که نبود شناسایی رسمی دولت افغانستان نیز یکی از موانع مهم است اما با وجود این چالش‌ها، تمایل کابل و دهلی‌نو برای عبور از محدودیت‌ها و تکیه بر چابهار نشان‌دهنده جایگاه بی‌بدیل ایران در ساختار تجارت منطقهای است.
تجارت کابل–دهلی‌نو؛ نیازمند مسیرهای پایدار و مبتنی بر ظرفیت‌های ایران
رقم تجارت سالانه افغانستان و هند نزدیک به یک میلیارد دلار است؛ رقمی که اگرچه در شرایط فعلی اهمیت دارد اما بسیار کمتر از ظرفیت‌های واقعی است. دو کشور امیدوارند با بهره‌گیری از مسیرهای سریع و کم‌هزینه، این رقم را افزایش دهند.
انورالحق احدی، وزیر پیشین تجارت افغانستان نیز می‌گوید: «دولت کنونی مجبور به تنوع‌بخشی مسیرهای خارجی خود است، زیرا پاکستان طی ۶۰ سال گذشته بارها از بندر کراچی به عنوان ابزار فشار استفاده کرده است.»
وی تاکید می‌کند: «ارتباط از مسیر ایران و آسیای مرکزی اقدامی راهبردی است و افغانستان می‌تواند از سه مسیر ایران، ازبکستان و ترکمنستان به اروپا برسد.»
این سخنان نشان می‌دهد که ایران اکنون محور اصلی شبکه‌های جایگزین افغانستان برای دور شدن از فشارهای سیاسی و تجاری پاکستان است.
ایران؛ بازیگر قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاری و تجارت منطقهای
کارشناسان بر این باورند که هند به دنبال تقویت حضور اقتصادی خود در افغانستان است اما این هدف فقط در صورتی محقق می‌شود که مسیر همکاری از طریق کشوری باثبات، قابل اعتماد و دارای زیرساخت‌های شفاف انجام شود؛ ویژگی‌هایی که ایران طی سال‌های اخیر در بندر چابهار تثبیت کرده است.
دولت افغانستان نیز تلاش دارد تا ثابت کند قادر به ایجاد محیط امن برای سرمایه‌گذاری است اما واقعیت این است که ایران با موقعیت جغرافیایی ممتاز، زیرساخت‌های قدرتمند و سیاست خارجی متوازن، بستر اصلی این همکاری‌ها را فراهم می‌کند.
بوبل حبیبی، کارشناس استراتژیک تاکید می‌کند: «فرصت تازه‌ای پیش روی کابل و دهلی‌نو قرار دارد اما تحقق آن منوط به رفع چالش‌های زیرساختی، تحریم‌ها و پیچیدگی‌های سیاسی است. چابهار در قلب این فرایند قرار دارد و می‌تواند آینده تجارت افغانستان را متحول کند.»
چابهار؛ محور رقابت‌های بزرگ آسیایی
بندر چابهار در ساحل دریای عمان و تنها بندر اقیانوسی ایران قرار دارد و شامل دو مجموعه شهید کلانتری و شهید بهشتی است. این بندر فقط ۱۷۰ کیلومتر با گوادر، بندری که چین آن را توسعه می‌دهد، فاصله دارد اما برخلاف گوادر، چابهار با مدیریت ایرانی و در چارچوب سیاست خارجی مستقل کشورمان، به محور همکاری‌های چندجانبه تبدیل شده است.
چابهار بخش اصلی کریدور بین‌المللی شمال–جنوب است و برای هند امکان دسترسی به روسیه، اروپا و آسیای مرکزی را فراهم می‌کند. همچنین این بندر مسیر اصلی اتصال هند به افغانستان است که از طریق پرواز بمبئی-چابهار و مسیر زمینی چابهار-زرنج-هرات و سپس کابل تکمیل می‌شود.
نقش ایران در این پروژه‌ها از سال ۲۰۰۵ آغاز شده و با امضای تفاهم‌نامه توسعه بندر شهید بهشتی در سال ۲۰۱۵ و توافق سه‌جانبه ایران-هند-افغانستان در ۲۰۱۶ تحکیم شده است.
آنچه امروز مشاهده می‌شود، تبدیل چابهار به کانون تلاقی منافع افغانستان، هند و ایران است؛ نقطه‌ای که با سیاست‌های توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران آینده‌ای روشن و تعیین‌کننده برای تجارت منطقه رقم خواهد زد.