به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در سالهای گذشته، بازار شب یلدا معمولا با افزایش محدود قیمتها همراه بود و پس از عبور از این مناسبت، به تعادل نسبی باز میگشت اما یلدای ۱۴۰۴ نقطه گسست این الگوست. سطح قیمتها به گونهای افزایش یافته که نه تنها مصرف مناسبتی، بلکه تامین نیازهای روزمره خوراکی نیز برای بخش قابل توجهی از خانوارها دشوار شده است.
افزایش همزمان قیمت اقلام پروتئینی، میوه و خشکبار نشان میدهد که بازار با یک شوک مقطعی مواجه نیست، بلکه نتیجه انباشت فشارهای تولیدی، توزیعی و نظارتی در طول ماههای گذشته است.
اقلام پروتئین؛ رقابت نابرابر در سفره خانوار
بررسی بازار مرغ، تخممرغ و گوشت قرمز تصویر روشنی از فشار معیشتی ارائه میدهد. مرغ که سالها ارزانترین منبع پروتئین حیوانی محسوب میشد، اکنون در بازار تهران به طور میانگین با قیمت حدود ۱۴۵ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم عرضه میشود؛ سطح قیمتی که مصرف آن را برای دهکهای پایین محدود کرده است.
تخممرغ نیز که نقش جایگزین اقتصادی مرغ را ایفا میکرد، با جهش شدید قیمت مواجه شده است. قیمت یک شانه ۳۰ عددی تخممرغ ریز حداقل ۲۰۵ هزار تومان و شانه تخممرغ درشت حداقل ۲۱۵ هزار تومان است. این ارقام نشان میدهد که تخممرغ عملا مزیت قیمتی خود را از دست داده و دیگر نمیتواند نقش سپر معیشتی را ایفا کند.
در بازار گوشت قرمز نیز قیمتها در سطوح بالایی در نوسان هستند. گوشت چرخکرده مخلوط تنظیمبازاری با قیمت ۶۸۰ هزار تومان به ازای ۹۰۰ گرم عرضه میشود و در قصابیها، بسته به منطقه، قیمت هر کیلوگرم گوشت چرخکرده به حداقل ۸۵۰ هزار تومان رسیده است؛ رقمی که مصرف این محصول را به خریدهای محدود و غیرمستمر تبدیل کرده است.
نهادههای دامی؛ گره اصلی افزایش قیمت
بررسی زنجیره تولید نشان میدهد که بخش مهمی از افزایش قیمت اقلام پروتئینی به مشکل تامین نهادههای دامی باز میگردد. کمبود نهاده در بازار آزاد، عدم موجودی پایدار در سامانه بازارگاه و تاخیر در تخصیص، موجب شده تولیدکنندگان ناچار به تامین نهاده با قیمتهای بالاتر شوند.
این افزایش هزینه، در کنار رشد هزینههای انرژی، دستمزد و حملونقل، مستقیما به قیمت نهایی مصرفکننده منتقل شده و فشار مضاعفی بر سبد غذایی خانوار وارد کرده است.
میوه؛ از نماد یلدا تا خرید حداقلی
میوه همواره ستون اصلی سفره شب یلدا بوده است اما امسال رفتار مصرفکننده در این بخش تغییر کرده است. قیمت برخی اقلام به سطحی رسیده که خانوارها را به خرید حداقلی یا حذف برخی میوهها وادار کرده است.
کاهش حجم خرید میوه، بیش از آنکه انتخابی داوطلبانه باشد، واکنشی به کاهش قدرت خرید است؛ به ویژه برای دهکهای متوسط و پایین که سهم خوراک در هزینههای ماهانهشان بالاست. استمرار این وضعیت میتواند به کاهش مصرف میوه و بروز تبعات تغذیهای در میانمدت منجر شود.
بررسی میدانی از بازار میوهوترهبار تهران نشان میدهد که طبق نرخنامه جدید، قیمت هر کیلوگرم خرمالو در حال حاضر ۸۹ هزار تومان و قیمت هر کیلوگرم هندوانه زیر ۳ کیلو ۱۶ هزار تومان و بالای ۳ کیلو ۱۸ هزار تومان است. همچنین قیمت هر کیلوگرم خیار گلخانهای در این میادین ۵۸، سیب زرد و قرمز ۹۰ و انار ۸۵ هزار تومان است.
آجیل و خشکبار؛ حذف زودهنگام از سبد
در مواجهه با تورم، آجیل همواره نخستین قربانی است و یلدای امسال نیز از این قاعده مستثنا نیست. قیمتها در بازار خشکبار عملا مصرف این اقلام را به خریدهای نمادین کاهش داده است.
بررسی قیمتها نشان میدهد که پسته ایرانی حداقل یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم، تخمه کدو حداقل ۷۴۰ هزار تومان، بادام هندی حداقل یک میلیون و ۹۵۰ هزار تومان و بادام درختی ایرانی حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم قیمت دارند.
این ارقام نشان میدهد که آجیل برای بخش بزرگی از جامعه از یک کالای مصرفی به کالایی لوکس تبدیل شده است. نتیجه این وضعیت، رکود تقاضا و فشار اقتصادی بر فروشندگان و تولیدکنندگان این بخش است.
ریشههای گرانی؛ مسالهای فراتر از مناسبت
بررسی بازار شب یلدای ۱۴۰۴ نشان میدهد که گرانی امسال حاصل یک عامل واحد نیست. افزایش هزینه نهاده، ضعف نظارت از مبدا، تعدد واسطهها، نبود شفافیت آماری و سیاستهای مقطعی تنظیم بازار، همگی در شکلگیری این وضعیت نقش داشتهاند. تا زمانی که قیمتها در مراحل اولیه زنجیره کنترل نشود، مداخلات مقطعی در سطح خردهفروشی نمیتواند مانع انتقال فشار تورمی به مصرفکننده شود.
در واقع شب یلدای امسال به روشنی نشان میدهد که اقتصاد خانوار در حوزه خوراک به مرحله فرسایشی رسیده است. سفرههایی کوچکتر، حذف اقلام سنتی و خریدهای محتاطانه، تصویری است که در اغلب شهرهای کشور تکرار میشود.
اگر اصلاحات ساختاری در تامین نهاده، توزیع و نظارت به طور جدی دنبال نشود، هر مناسبت تقویمی میتواند به نقطه بروز دوباره مسائل معیشتی تبدیل شود. یلدای ۱۴۰۴، نه یک استثنا، بلکه نشانهای هشداردهنده از مسیری است که بازار خوراک خانوار در آن قرار گرفته است.