به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه اخیرا در نخستین سفر رسمی دوجانبه به مینسک، پایتخت بلاروس ضمن دیدار با مقامات عالیرتبه این کشور، از جمله رئیسجمهور و وزیر خارجه، گفتوگوهایی را درباره گسترش روابط دو کشور در سطوح سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی انجام داد.
عراقچی در نشست خبری در مینسک تصریح کرد که دو کشور در بسیاری از مسائل بینالمللی مواضع نزدیکی داشته و در سالهای گذشته مشورتهای قابل توجهی داشتهاند. همچنین وی تاکید کرد که حجم فعلی تجارت بین ایران و بلاروس در شان روابط راهبردی این دو کشور نیست و باید از ظرفیتهای اقتصادی بالقوه بهرهبرداری شود.
برای تحقق این موضوع، دو طرف توافق کردند که کمیتهها و کمیسیونهای مشترکی برای تسهیل همکاریهای اقتصادی، سیاسی و کنسولی تشکیل دهند و برای سال آینده نقشه راه مشخصی طراحی کنند تا حرکت جدی و هدفمند در جهت توسعه مبادلات دو کشور آغاز شود. عراقچی بر برنامهریزی برای سفر وزیر خارجه بلاروس به ایران و سپس سفر رئیسجمهور بلاروس به تهران تاکید کرد که نشاندهنده عزم مشترک برای تعمیق همکاریهای بلندمدت است.
در کنار این گفتوگوها، یکی از مهمترین تحولات اقتصادی بین دو کشور فعالسازی یک مسیر ریلی جدید بین بلاروس و ایران از طریق کریدور بینالمللی شمال–جنوب (INSTC) است که میتواند نقش ایران را در شبکه ترانزیت اوراسیا به طور قابل توجهی تغییر دهد. شرکت لجستیکی بلاروس (بلتاموز سرویس) «Beltamozhservice» اعلام کرده خدمات ریلی سریع کانتینری را برای حمل کالا به ایران از طریق روسیه، قزاقستان و ترکمنستان اجرا کرده است که زمان تحویل را به تنها ۱۳ تا ۱۵ روز کاهش میدهد و این مسیر یکی از سریعترین و رقابتیترین گزینههای حملونقل در منطقه محسوب میشود.
پیش از این راهاندازی جدید، تجارت دوجانبه ایران و بلاروس عمدتا از طریق روشهای مرسوم و غیرمستقیم انجام میشد. بر اساس آمارهای رسمی، ایران در ده ماه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۱۶.۵ میلیون دلار کالا به بلاروس صادر کرده که وزن این کالاها حدود ۱۷ هزار تن بوده است. این رقم نشاندهنده سطح نسبتا پایین تجارت دو کشور است که بسیار کمتر از پتانسیل اقتصادی بالقوه هر دو کشور محسوب میشود.
دلایل این سطح پایین تجارت را باید در ساختار فعلی مسیرهای حملونقل و هزینههای مرتبط جستجو کرد. بدون یک مسیر ریلی مستقیم و منظم، تجار مجبور بودند از طریق حملونقل جادهای طولانی و پیچیده یا مسیرهای دریایی با چند مرحله بارگیری و تخلیه کالاهای خود را جابجا کنند که نه فقط هزینههای لجستیکی را افزایش میدهد بلکه زمان تحویل کالا را نیز طولانیتر میسازد. این موضوع به نوبه خود باعث شده است تا تجارت دوجانبه به رغم ظرفیتهای بالای دو کشور در سطح نه چندان چشمگیری باقی بماند.
با این حال، فعالسازی مسیر ریلی جدید میتواند به یک نقطه عطف اقتصادی در روابط ایران و بلاروس تبدیل شود. نخست اینکه مسیر جدید هزینههای حملونقل بین دو کشور را کاهش میدهد و از آن مهمتر زمان تحویل کالا را کاهش میدهد که برای صادرکنندگان و واردکنندگان یک مزیت رقابتی مهم به شمار میآید. کاهش هزینه و زمان، به معنای افزایش گردش کالا، کاهش هزینههای ذخیرهسازی و کاهش ریسک تاخیر در زنجیره تامین است که میتواند به جذب سرمایهگذاریهای بخش خصوصی در تجارت دوجانبه و ترانزیتی منجر شود.
به لحاظ اثر منطقهای نیز این مسیر ریلی جدید بیش از آنکه فقط یک اتصال دوجانبه باشد، بخشی از تصویر بزرگتر کریدور شمال–جنوب (INSTC) است؛ یک شبکه ترانزیتی چندوجهی که از جنوب آسیا، از طریق ایران به روسیه و اروپا وصل میشود و هدف آن کاهش زمان و هزینه حمل کالاها در مقایسه با مسیرهای دریایی سنتی است. این کریدور که در سالهای گذشته تلاشهای گستردهای برای راهاندازی و توسعه آن انجام شده، اکنون با مشارکت کشورهایی چون ایران، روسیه، هند، قزاقستان، آذربایجان و بلاروس به یک گزینه واقعی برای تجارت اوراسیا تبدیل شده است.
در عرصه منطقهای، حضور ایران بهعنوان حلقه اتصال اوراسیا در این شبکه ترانزیتی میتواند مزایای اقتصادی فراوانی برای کشور به همراه داشته باشد. نخستین مزیت، افزایش سهم ایران در تجارت اوراسیایی و جهانی است. ایران با تسهیل عبور کالاها از مسیر ریلی جدید، میتواند خود را به عنوان یک مسیر رقابتی و مطمئن در برابر مسیرهای سنتی مثل کانال سوئز معرفی کند. دوم اینکه، تقویت شبکههای ترانزیتی مانند INSTC میتواند وابستگی به مسیرهای دریایی سنتی را کاهش دهد و به تجار بینالمللی گزینههای متنوعتر و انعطافپذیرتری بدهد که برای برنامهریزیهای تجاری بلندمدت اهمیت زیادی دارد.
نکته دیگر اینکه با توجه به رشد تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا پس از امضای توافقنامههای تجارت آزاد، مسیر ریلی جدید میتواند به افزایش حجم مبادلات تجاری با این بلوک اقتصادی نیز کمک کند. بر اساس گزارشها، حجم تجارت ایران با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا پس از اجرایی شدن توافق تجارت آزاد تا حدود ۳۰ درصد افزایش یافته که نشان میدهد زمینههای تجاری در منطقه برای ایران رو به توسعه است، در چنین فضایی یک مسیر ریلی سریع و قابل اعتماد میتواند نقش کلیدی در بهرهبرداری از این فرصتها ایفا نماید.
از سوی دیگر، فعالسازی مسیر ریلی جدید میتواند جریان تجارت کالاهای صنعتی و معدنی را افزایش دهد و به گسترش صنایع مرتبط با حملونقل کمک کند. برای مثال، کالاهای بلاروسی در بخشهایی مانند مهندسی مکانیک، محصولات شیمیایی و چوب میتوانند به بازار ایران و از آنجا به بازارهای منطقهای و آسیای جنوبغربی صادر شوند، در حالی که ایران نیز میتواند کالاهایی مانند فرآوردههای پتروشیمی، محصولات کشاورزی و مصالح ساختمانی را از طریق این مسیر به بازارهای اروپایی و آسیایی عرضه کند.
به بیان دیگر، فعالسازی مسیر ریلی جدید نه فقط یک پروژه حملونقل، بلکه یک زیربنای اقتصادی استراتژیک است که میتواند به تنوعبخشی تجارت خارجی ایران کمک کند، وابستگی به بازارهای محدود را کاهش دهد و دسترسی شرکتهای ایرانی به بازارهای جدید را فراهم آورد. با توجه به فشارهای تحریمی و تلاش کشورها برای یافتن مسیرهای جایگزین، چنین زیرساختهایی میتواند به افزایش مقاومت اقتصادی ایران در برابر شوکهای خارجی کمک کند.
علاوه بر این، مسیر جدید میتواند برای کاهش هزینههای لجستیک منطقهای و جذب سرمایهگذاریهای خارجی در بخش حملونقل و لجستیک نقش داشته باشد. شرکتهای بینالمللی حملونقل و تولیدکنندگان کالا ممکن است جذب این مسیر شوند تا از مزایای زمانی و اقتصادی آن بهرهمند شوند. مسیر ریلی جدید در کنار بهرهبرداری از بنادر ایران برای ترانزیت کالا میتواند زنجیرههای تامین را کوتاهتر و کارآمدتر کند، امری که برای اقتصاد کشورهایی مانند ایران که به دنبال افزایش رقابتپذیری در بازارهای جهانی هستند، بسیار مهم است.
بنابراین فعالسازی مسیر ریلی بین ایران و بلاروس از طریق شاخه شرقی کریدور شمال–جنوب، یک نقطه عطف اقتصادی و منطقهای برای ایران محسوب میشود. این مسیر نه فقط ظرفیتهای تجارت دوجانبه را ارتقا میدهد، بلکه ایران را در مرکز شبکههای ترانزیتی بزرگ منطقه قرار میدهد و میتواند زمینههای رشد اقتصادی، افزایش صادرات، جذب سرمایهگذاریهای جدید و تقویت موقعیت ایران در تجارت جهانی را فراهم آورد، تحولی که میتواند فصل تازهای در تاریخ همکاریهای اقتصادی ایران و بلاروس و همچنین نقش ایران در اقتصاد اوراسیا رقم بزند.