به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ بر اساس اعلام رییس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس، با اصلاح ماده ۱۴ دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه، برای نخستینبار امکان بازخرید کل اوراق توسط بانی قبل از سررسید و مطابق شرایط از پیش تعیینشده، فراهم شده است. این اصلاح، محدودیت مهمی را که سالها در ساختار اوراق بدهی وجود داشت، برطرف میکند.
اوراق مرابحه قابل بازخرید چیست؟
اوراق مرابحه یکی از ابزارهای تامین مالی اسلامی مبتنی بر فروش اقساطی دارایی است که سالها در بازار سرمایه ایران بهکار گرفته میشود. نوآوری جدید در این ابزار، افزودن اختیار بازخرید (Callable Feature) برای بانی است؛ به این معنا که بانی میتواند پیش از سررسید، کل اوراق منتشرشده را بازخرید کند، قیمت، زمان و شرایط بازخرید از ابتدا مشخص و در بیانیه ثبت درج میشود و دارندگان اوراق، در صورت تحقق شرایط مندرج، موظف به فروش اوراق به بانی هستند.
به بیان ساده، این اوراق مشابه «اوراق بدهی قابل فراخوان (Callable Bonds)» در بازارهای مالی بینالمللی عمل میکنند، با این تفاوت که ساختار آنها مطابق با موازین مالی اسلامی طراحی شده است.
چرا این ابزار اهمیت دارد؟
افزایش انعطافپذیری تامین مالی برای بنگاهها: در ساختار سنتی اوراق بدهی، بانی ناچار است تا سررسید نهایی نرخ سود ثابت را پرداخت کند؛ حتی اگر شرایط مالی یا نرخهای بازار به نفع وی تغییر کند اما اوراق قابل بازخرید این امکان را فراهم میکند که شرکتها در صورت بهبود جریان نقدی یا کاهش نرخهای بهره در اقتصاد و تحقق زودتر از انتظار پروژه سرمایهگذاری اقدام به تسویه زودهنگام بدهی کنند و هزینه مالی خود را کاهش دهند.
کاهش ریسک نرخ بهره برای بانی: در اقتصادی مانند ایران که با نوسانات نرخ سود و تورم مواجه است، اوراق غیرقابل بازخرید میتواند بانی را در سالهای پایانی متحمل هزینه سنگین کند و بنابراین امکان بازخرید، نوعی ابزار مدیریت ریسک مالی برای شرکتها محسوب میشود.
تنوعبخشی به ابزارهای بازار بدهی: بازار سرمایه ایران سالهاست با انتقاد «یکنواختی ابزارها» مواجه است. اضافه شدن اوراق قابل بازخرید، گامی در جهت توسعه ابزارهای ترکیبی، پاسخ به نیازهای متنوع بنگاهها و نزدیکتر شدن به استانداردهای جهانی بازار بدهی است.
تجربه بازارهای جهانی چه میگوید؟
در بازارهای توسعه یافته، اوراق قابل بازخرید دههها است که بهعنوان ابزاری استاندارد مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال در ایالات متحده و اروپا شرکتها و دولتها از Callable Bonds برای مدیریت بدهی در دورههای کاهش نرخ بهره استفاده میکنند. در بازارهای نوظهور نیز این اوراق بهعنوان ابزار افزایش جذابیت تامین مالی پروژه محور بهکار میروند. همچنین در بازارهای اسلامی (مالزی، اندونزی، GCC) ابزارهای صکوک قابل بازخرید، نقش مهمی در تامین مالی پروژههای صنعتی و زیرساختی دارند.
در این میان نکته مشترک همه این بازارها، شفافیت کامل شرایط بازخرید و قیمتگذاری دقیق آن است؛ موضوعی که در اصلاح دستورالعمل سازمان بورس نیز به درستی مورد توجه قرار گرفته است.
لزوم توسعه این اوراق در اقتصاد ایران
در شرایطی که بنگاههای تولیدی با محدودیت نقدینگی مواجهاند؛ نظام بانکی توان پاسخگویی کامل به نیازهای سرمایهگذاری را ندارد و بازار سرمایه به دنبال ایفای نقش موثرتر در رشد اقتصادی است، توسعه ابزارهایی مانند اوراق قابل بازخرید یک ضرورت ساختاری است؛ چرا که این اوراق میتوانند هزینه سرمایه را کاهش دهند، سرمایهگذاری مولد را تسهیل کنند و پیوند میان بازار پول و بازار سرمایه را کارآمدتر سازند.
در مجموع باید گفت انتشار نخستین اوراق مرابحه قابل بازخرید قبل از سررسید، صرفا یک خبر مقرراتی نیست، بلکه نشانهای از حرکت بازار سرمایه ایران به سوی طراحی ابزارهای هوشمند، منعطف و مبتنی بر تجربه جهانی است. اگر این مسیر با توسعه مقررات تکمیلی، آموزش فعالان بازار و تنوع بخشی به ناشران ادامه یابد، میتوان انتظار داشت بازار بدهی ایران به یکی از موتورهای اصلی تامین مالی تولید و صنعت تبدیل شود.