به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در روزهای اخیر توافق جدیدی بین ایران و جمهوری آذربایجان برای افزایش ظرفیت تردد کامیونهای عبوری از مرز آستارا حاصل شده است که هدف آن روانسازی گردش کالا، کاهش صفهای طولانی و تقویت تجارت بینالمللی اعلام شده است.
طبق این توافق، ظرفیت خروج کامیونها از مرز آستارا از دو گذرگاه قدیم و جدید به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ دستگاه در روز افزایش مییابد و پذیرش روزانه حدود ۱۲۰ تا ۱۴۰ کامیون یخچالدار صادراتی از مرز جدید نیز پیشبینی شده است. این اقدامات در راستای حل مشکلات ترافیک مرزی و تسهیل جریان تجارت، به ویژه کالاهای فاسد شدنی و صادراتی انجام میشود.
نقش و اهمیت مرز آستارا در شبکه ترانزیتی ایران
مرز آستارا در شمال ایران و هممرز با جمهوری آذربایجان، یکی از مهمترین نقاط برای ترانزیت جادهای کالاها به اوراسیا و روسیه محسوب میشود. این نقطه نه فقط محل تردد کامیونهای صادراتی ایران به آذربایجان، بلکه گذرگاهی استراتژیک برای ادامه مسیر به بازارهای شمالیتر از جمله روسیه و دیگر کشورهای حوزه اوراسیا است. از آنجا که بخش زیادی از تجارت ایران با بازارهای شمالی از طریق شبکههای زمینی و ترانزیتی انجام میشود، کارایی و ظرفیت این مرز مستقیما بر جریان صادرات و مبادلات تجاری تاثیر میگذارد.
در سالهای اخیر، زیرساختهای لجستیکی از جمله ساخت پل دوم ارتباطی بین ایران و آذربایجان، توسعه زیرساختهای پسکرانه و راهاندازی سیستم نوبتدهی مجازی در آستارا ایجاد شده که به افزایش ظرفیت عبور کامیونها کمک کرده است. آمارها نشان میدهند که تردد سالانه ناوگان ترانزیتی از این مرز در سالهای اخیر حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش یافته است، که خود نشانه رشد تجارت و اهمیت روزافزون این محور برای تجارت منطقهای است.
مسیرهای عبوری کامیونها و ترانزیت منطقهای
پس از عبور کامیونها از مرز جادهای آستارا (ایران) به آستارا (آذربایجان)، آنها وارد شبکه جادهای آذربایجان میشوند و از آنجا میتوانند مسیر خود را به سمت روسیه و کشورهای اوراسیا ادامه دهند. شبکه جادهای در آذربایجان به سمت مرزهای روسیه، بهویژه گذرگاه سامور متصل است؛ از آنجا کامیونها میتوانند به بخشهای مهم اقتصادی روسیه مانند مسکو و سنپترزبورگ حرکت کنند. این مسیر جادهای یکی از ستونهای مهم کریدور ترانزیتی شمال–جنوب است که ایران را به دنیای اوراسیا و فراسوی آن وصل میکند.
علاوه بر مسیر جادهای، پروژه مهم ریل آستارا–رشت نیز در دست توسعه است که بخشی از کریدور بینالمللی شمال–جنوب (INSTC) محسوب میشود. تکمیل این خط آهن میتواند انتقال کالا را سریعتر، ارزانتر و با ظرفیت بالاتری نسبت به جاده انجام دهد. طبق بررسیها، راهآهن آستارا–رشت میتواند در سال اول بهرهبرداری تا حدود ۱۰ میلیون تن بار را حمل و در بلند مدت ظرفیت خود را به حدود ۱۵ میلیون تن برساند.
تسهیل صادرات غیرنفتی
یکی از مهمترین پیامدهای افزایش تردد کامیونها، تسهیل جریان صادرات غیرنفتی ایران است. آمارها نشان میدهد که صادرات ایران به منطقه اوراسیا در هفت ماه اول سال جاری حدود ۱۶ درصد افزایش یافته و به بیش از ۱.۲۶ میلیارد دلار رسیده است. همچنین رشد صادرات به کشورهایی مانند بلاروس و ارمنستان نیز چشمگیر بوده است.
افزایش ظرفیت انتقال کالاهای ایرانی به بازارهای شمالی باعث کاهش هزینههای تاخیر و نگهداری کالا در مرز شده و بهویژه در مورد کالاهای فاسدشدنی و محصولات کشاورزی نقش مهمی در حفظ کیفیت و ارزش اقتصادی آنها دارد.
ارتقای رقابتپذیری در بازارهای منطقهای
بهبود قابلیت عبور کامیونها و کاهش صفهای مرزی به این معنی است که کالاهای ایرانی در بازارهای روسیه و کشورهای اوراسیا با هزینههای کمتر و زمان تحویل سریعتری مواجه خواهند شد. این موضوع باعث افزایش رقابتپذیری کالاهای تولید داخل به ویژه در بخشهای صنعتی و کشاورزی خواهد شد و پتانسیل جذب بازارهای تازه را افزایش میدهد.
افزایش فعالیتهای ترانزیتی و درآمدهای لجستیکی
افزایش تردد کامیونها از آستارا به معنای رشد فعالیتهای ترانزیتی در کشور است. این رشد میتواند درآمدهای مرتبط با خدمات لجستیکی، ترخیص کالا و حملونقل بینالمللی را افزایش دهد و برای شرکتهای حملونقل داخلی فرصتهای گستردهتری ایجاد کند. ظرفیت حمل و نقل افزایش یافته، همچنین میتواند به توسعه زیرساختهای مرتبط با انبارداری، پسکرانه و خدمات مرزی بینجامد.
توسعه زیرساختهای لجستیکی
سرمایهگذاریهای انجامشده برای توسعه مرز آستارا از جمله پروژه پل دوم، ساماندهی پسکرانهها و تدارک زیرساختهای مناسب برای سامانه نوبتدهی، نه فقط به رفع مشکلات فعلی کمک کرده، بلکه آمادهسازی برای سطح بالاتر تجارت آینده را نیز تضمین میکند. همچنین این امر ظرفیت ایران را در زمینه حملونقل بینالمللی افزایش میدهد ومیتواند زمینهساز جذب سرمایهگذاری بخش خصوصی و خارجی در بخش زیرساختهای لجستیک شود.
موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا
یکی از پیششرطهای مهم توسعه تجارت ایران با منطقه اوراسیا، اجرای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) است که از ماه مه ۲۰۲۵ به عنوان توافق تجارت آزاد وارد فاز اجرایی شد. این توافق نقش مهمی در کاهش یا حذف تعرفهها برای بخش قابل توجهی از کالاهای تجارت میان ایران و اعضای این اتحادیه داشته و بستر رشد صادرات ایرانی به روسیه، بلاروس، ارمنستان و قزاقستان را فراهم کرده است.
نقشه راه سهجانبه ایران، روسیه و آذربایجان
در اکتبر ۲۰۲۵(مهر ماه) ایران، روسیه و آذربایجان نقشه راهی را نهایی کردند تا حجم کالاهای ترانزیتی میان این کشورها را تا ۱۵ میلیون تن در سال افزایش دهند. این نقشه راه با تمرکز بر تقویت هماهنگی لجستیکی، توسعه زیرساختها و حل گلوگاههای ترانزیتی، یکی از ارکان مهم توسعه کریدور شمال–جنوب به شمار میآید.
این توافقات منطقهای نشان میدهد که ایران در تلاش است نقش خود را در شبکههای ترانزیت اوراسیا بهبود بخشد و از مزایای این مسیر برای توسعه اقتصاد غیرنفتی خود بهرهبرداری کند. افزایش ظرفیت تردد کامیونها از مرز آستارا فراتر از یک توافق مرزی ساده است؛ این اقدام بخشی از سیاست کلان ایران برای توسعه تجارت بینالمللی و انسجام در شبکههای ترانزیتی منطقهای است.
با رفع گلوگاههای لجستیکی و گمرکی، بهبود زیرساختها و بهرهبرداری از توافقات با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای همسایه، ایران میتواند اقتصاد غیرنفتی خود را تقویت کرده، فرصتهای شغلی در بخشهای مرتبط با حملونقل و لجستیک ایجاد کند و سهم بیشتری در تجارت منطقهای و جهانی به دست آورد.
تحولات اخیر در مرز آستارا نه فقط باعث کاهش مشکلات جاری در تردد کامیونها میشود، بلکه بستر لازم را برای رشد آتی تجارت و ترانزیت ایران در مسیرهای شمالی فراهم میآورد که برای بازارهای اوراسیا و روسیه اهمیت استراتژیک دارد.