به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ طبق گزارش جدید اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده (EIA) در چارچوب قانون «ممنوعیت حمایت از نفت ایران» (SHIP Act)، صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی ایران طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس این گزارش که بر مبنای داده‌های سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ ارائه شده، ایران با وجود تحریم‌های بین‌المللی موفق شده تا مسیرهای پنهانی برای تداوم و حتی افزایش صادرات نفت خود ایجاد کند.
بر اساس این گزارش، درآمدهای نفتی ایران که در سال ۲۰۱۸ حدود ۶۵ میلیارد دلار بود، با تشدید تحریم‌ها در سال ۲۰۲۰ به ۱۶ میلیارد دلار کاهش یافت. با این حال، ایران توانسته در سال‌های بعدی با اتخاذ روش‌های جایگزین، درآمدهای خود را تا ۵۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ بازگرداند. آمارها نشان می‌دهد که صادرات نفت خام ایران از ۴۲۵ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به ۱،۵۹۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
گزارش مذکور چین را به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی نفت ایران معرفی کرد. پالایشگاه‌های مستقل چینی با بهره‌گیری از تخفیف‌های قابل توجه ایران، بخش عمده‌ای از محموله‌های نفتی این کشور را خریداری می‌کنند. علاوه بر چین، ایران نفت خود را از مسیرهای غیرمستقیم به کشورهای دیگر نظیر هند، سوریه، ونزوئلا و برخی از بازارهای جنوب‌شرقی آسیا رسانده و از این طریق درآمدهای ارزی خود را تقویت کرده است.
گزارش EIA، جزئیات قابل توجهی از روش‌های پنهان‌کاری در زنجیره تامین نفت ایران ارائه می‌دهد. به گفته این گزارش، تهران از ناوگانی موسوم به «ناوگان ارواح» استفاده می‌کند که با خاموش کردن سیستم‌های شناسایی خودکار کشتی‌ها (AIS) و انتقال محموله در دریا (Ship-to-Ship Transfer)، منشا و مقصد نهایی نفت را مخدوش می‌کنند. همچنین، ایران با کمک شرکت‌های صوری و مدارک جعلی، برچسب مبدا محموله‌های نفت را تغییر داده و آنها را به نام سایر کشورهای منطقه یا حتی مناطق دورتر عرضه می‌کند.
یکی از نکات مهم این گزارش، نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کنترل بخش قابل توجهی از شبکه صادرات نفت ایران است. سپاه با برخورداری از زیرساخت‌های امنیتی، امکانات دریایی و شرکت‌های وابسته، عملا به بازیگری کلیدی در مدیریت این شبکه گسترده تبدیل شده است. بدین ترتیب درآمدهای نفتی نه فقط برای اقتصاد ایران، بلکه برای تقویت نفوذ منطقه‌ای و حمایت از نیروهای نیابتی تهران به کار گرفته می‌شود.
با وجود این موفقیت نسبی ایران در دور زدن تحریم‌ها، این گزارش هشدار می‌دهد که بازگشت احتمالی دولت‌های سختگیرتر در واشنگتن می‌تواند شرایط را برای این مسیرهای پنهانی دشوارتر سازد. ناظران معتقدند هرگونه تشدید مجدد تحریم‌ها، افزایش ریسک برای خریداران و پیچیدگی بیشتر در روند انتقال محموله‌ها را به دنبال خواهد داشت.
گزارش جدید اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد که راهبرد ایران در مقابله با تحریم‌های نفتی، فقط کاهش مقطعی درآمدها را موجب شده و تهران با استفاده از ابتکارات متنوع توانسته درآمدهای ارزی خود را تا حد زیادی حفظ و حتی افزایش دهد. در عین حال، آینده این روند به شدت تحت تاثیر تحولات سیاسی بین‌المللی، تصمیم‌گیری‌های دولت آمریکا و توانایی ایران در تداوم عملیات پنهان‌کارانه باقی خواهد ماند.