به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ طی ماه‌های اخیر، بازار سیب‌زمینی در ایران شاهد التهابات قیمتی کم‌سابقه‌ای بوده است، به طوری که در مقطعی قیمت هر کیلوگرم سیب‌زمینی در برخی مغازه‌های میوه‌فروشی در پایتخت به ۱۰۰ هزار تومان هم رسید و این محصول به عنوان یکی از اقلام اصلی سبد غذایی خانوارها، برای برخی دهک‌های درآمدی در زمان‌هایی عملا دست‌نیافتنی شد.
اقدامات اخیر وزارت جهاد کشاورزی، از جمله ممنوعیت صادرات، صدور مجوز واردات ۵۰ هزار تنی و توزیع سیب‌زمینی تنظیم بازار با نرخ مصوب ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان، توانسته قیمت سیب‌زمینی را بین ۴۰ تا ۴۵ درصد کاهش دهد، اما برخی کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند که اقدامات انجام گرفته از سوی دولت، صرفا مسکنی موقتی بر مسائل هستند و اگر سیاست‌گذار واقعا می‌خواهد که مساله را حل کند، باید ریشه‌های بحران را پیدا کند و مساله را ریشه‌ای حل کند.
بر اساس آمارهای رسمی، تولید سیب‌زمینی در سال گذشته، ۵.۵ میلیون تن بود اما در سال جاری به دلیل کاهش سطح زیرکشت (ناشی از افت قیمت خرید محصول از کشاورزان در سال قبل) و سرمازدگی کم‌سابقه مزارع در کنار نبود الگوی کشت، به ویژه در جنوب کرمان، این میزان به کمتر از ۵ میلیون تن کاهش یافته است.
این افت تولید، در کنار جذابیت بازارهای صادراتی کشورهای همسایه، عرضه داخلی را تحت فشار قرار داد. از سوی دیگر، خودداری ذخیره‌سازان از عرضه محصول به امید کسب سود بیشتر، شکاف عرضه و تقاضا را تشدید کرد.
همچنین برخی کارشناسان بخش کشاورزی گفته‌اند که تاخیر در برداشت به دلیل سرمای غیرمنتظره و کمبود عرضه ناشی از سرمازدگی مزارع جیرفت نیز به این التهاب دامن زده است. این عوامل زنجیره‌وار نشان‌دهنده یک ضعف ساختاری در زنجیره تامین سیب‌زمینی است. در واقع نبود برنامه‌ریزی منسجم برای مدیریت تولید و عرضه در شرایط بحرانی آب‌وهوایی و اقتصادی، ضعف دولت در مدیریت بازار این محصول کشاورزی را نشان می‌دهد.
وزارت جهاد کشاورزی با ممنوعیت دو ماهه صادرات و صدور مجوز واردات ۵۰ هزار تن سیب‌زمینی (۱۵ هزار تن توسط جهاد استقلال و مابقی توسط بخش خصوصی و صنایع) وارد میدان شد. توزیع روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ تن سیب‌زمینی تنظیم بازار با نرخ مصوب ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان در میادین میوه و تره‌بار و خرده‌فروشی‌ها، گام موثری برای کاهش فشار بر مصرف‌کنندگان بوده است.
اثر این اقدامات مشهود است، چراکه مردم شاهد کاهش ۴۰ تا ۴۵ درصدی قیمت‌ها در سطح شهر و توزیع سیب‌زمینی وارداتی در استان‌هایی مانند قم، البرز، گلستان و مناطق کم‌تولید نظیر آذربایجان شرقی و غربی و خراسان رضوی بودند. همچنین غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده که توقف صادرات به تدریج اثرات کاهشی خود را بر قیمت‌ها نشان خواهد داد اما پرسش اینجاست که آیا این اقدامات می‌توانند التهابات بازار را به طور کامل مهار کنند؟
با فرض مصرف سالانه حدود ۴.۵ تا ۵ میلیون تن سیب‌زمینی در کشور (بر اساس الگوی مصرف خانوارها و صنایع)، کاهش تولید به زیر ۵ میلیون تن در سال جاری به معنای کسری حداقل ۵۰۰ هزار تنی است. این در حالی بوده که حجم واردات تنظیم بازار (۵۰ هزار تن) فقط ۱۰ درصد این کسری را پوشش می‌دهد. حتی اگر ذخیره‌سازان مجبور به عرضه موجودی خود شوند، تاخیر در برداشت محصول داخلی و نوسانات جوی می‌تواند همچنان عرضه را محدود نگه دارد.
از سوی دیگر، نرخ مصوب ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومانی سیب‌زمینی تنظیم بازار در مقایسه با نرخ عرضه داخلی (۳۵ تا ۵۰ هزار تومان در میدان مرکزی) همچنان جذابیت قاچاق یا انبارسازی را برای سودجویان حفظ می‌کند. این شکاف قیمتی نشان می‌دهد که بدون تشدید نظارت بر زنجیره توزیع، بخشی از سیب‌زمینی‌های وارداتی ممکن است به جای مصرف‌کننده نهایی، از انبارها یا بازار سیاه سر در بیاورند.
کارشناسان معتقدند که بازار سیب‌زمینی تا فروردین ۱۴۰۴، با ورود محصول جدید از استان‌های تولیدکننده، به تعادل نسبی خواهد رسید. در همین راستا نیز مسعود نمازی، مدیرعامل جهاد استقلال تایید کرده که از فروردین، عرضه داخلی افزایش یافته و نیاز به واردات کاهش می‌یابد. با این حال، دوره زمانی فعلی تا پایان سال و ماه رمضان، همچنان بحرانی است. نیاز روزانه تهران به حدود ۲۰۰ تن سیب‌زمینی (طبق گفته کارشناسان بخش کشاورزی) و توزیع مشابه در سایر کلان‌شهرها، نشان‌دهنده فشار بالای تقاضا در این ایام است.
در کوتاه‌مدت، تداوم واردات، تشدید نظارت بر توزیع و جلوگیری از احتکار می‌تواند قیمت‌ها را در محدوده ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان تثبیت کند اما در صورت بروز اختلال در زنجیره تامین یا تاخیر در توزیع، احتمال بازگشت قیمت‌ها به محدوده ۵۰ هزار تومان مجددا وجود دارد.
بسیاری از کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند که ایجاد یک سامانه پیش‌بینی تولید و مصرف می‌تواند بخشی از مشکل بازار را حل کند. در واقع دولت باید با استفاده از داده‌های هواشناسی و کشاورزی، سیستمی برای پیش‌بینی تولید و مدیریت بحران‌های جوی طراحی کند تا از تکرار سناریوی سرمازدگی جلوگیری شود، این طرح می‌توان در قالب همان الگوی کشت هم گنجانده شود.
همچنین حمایت از کشاورزان یکی دیگر از پیشنهادات کارشناسان به دولت است. کاهش سطح زیرکشت ناشی از قیمت پایین خرید در سال گذشته نشان می‌دهد که تضمین قیمت منصفانه برای کشاورزان، کلید حفظ تولید پایدار است. همچنین کنترل هوشمند زنجیره توزیع می‌تواند برای کنترل بازار مفید باشد. در واقع استفاده از فناوری برای رصد موجودی انبارها و جلوگیری از احتکار، می‌تواند عرضه را شفاف‌تر کند.
برخی دیگر از کارشناسان تنوع‌بخشی به منابع وارداتی را یکی دیگر از راهکارهای کنترل بازار می‌دانند و معتقدند که وابستگی به یک یا چند منبع وارداتی محدود، ریسک بازار را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر گسترش همکاری با کشورهای همسایه برای تامین سریع‌تر محصولاتی همچون سیب‌زمینی ضروری است.
بازار سیب‌زمینی در حال تجربه یک دوره گذار است. اقدامات فعلی وزارت جهاد، اگرچه موثر بوده اما بیشتر نقش یک ضربه‌گیر را به جای یک راه‌حل بلندمدت ایفا می‌کند. با تداوم توزیع تنظیم بازار، نظارت دقیق و ورود محصول جدید در بهار، انتظار می‌رود که تا پایان فروردین ۱۴۰۴، آرامش پایدار به این بازار بازگردد. با این حال، تجربه اخیر نشان داد که ضعف‌های ساختاری در زنجیره تولید و توزیع، هر لحظه می‌تواند این محصول استراتژیک را به یک چالش اقتصادی و اجتماعی تبدیل کند.