به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ کیوی که یکی از میوه‌های پرطرفدار محسوب می‌شود، زمانی به عنوان محصولی مقرون به صرفه در سبد خرید خانوارها جا داشت اما اکنون به یکی از گران‌ترین اقلام بازار تبدیل شده است.
در حالی که تا چند ماه پیش هر کیلوگرم کیوی با قیمتی منطقی عرضه می‌شد اما اکنون در فروشگاه‌های شهرهای بزرگ، قیمت آن به بیش از ۱۲۰ هزار تومان رسیده است؛ جهشی سه برابری نسبت به سال گذشته که هم باغداران را در تنگنا قرار داده و هم مصرف‌کنندگان را شوکه کرده است.
امسال باغات کیوی، به ویژه در مازندران که قطب تولید این محصول در ایران است، با چالش‌های جدی مواجه شدند. تغییرات اقلیمی، سرمازدگی در فصل گل‌دهی و نوسانات شدید دما، تولید کیوی را در برخی مناطق تا ۶۲ درصد کاهش داد. اگر سال گذشته باغداری در تنکابن توانسته بود ۲۵ تن کیوی برداشت کند اما امسال این رقم به زحمت به ۱۰ تن رسیده است. این کاهش عرضه، به طور طبیعی فشار را بر بازار داخلی افزایش داده و زمینه‌ساز بالا رفتن قیمت‌ها شد.
داده‌ها نشان می‌دهد که ایران، به عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ کیوی در جهان، در سال‌های گذشته با صادرات به کشورهایی مثل روسیه، هند و حوزه خلیج فارس، بخشی از تولید خود را به بازارهای خارجی اختصاص می‌داد اما در سال جاری، کاهش تولید حتی حجم صادرات را هم تحت تاثیر قرار داده و عرضه داخلی را بیش از پیش محدود کرده است.
با این حال، کاهش تولید فقط بخشی از ماجرا است. هزینه‌های سرسام‌آور تولید، از کود و سموم که قیمت‌شان نسبت به سال گذشته، ۲ تا ۳ برابر شده، تا دستمزد کارگران و هزینه‌های آب و نگهداری باغات، قیمت تمام‌شده هر کیلوگرم کیوی را به بیش از ۶۰ هزار تومان رسانده است. این افزایش هزینه‌ها، باغداران را در شرایطی قرار داده که حتی با فروش محصول به قیمتی بالاتر از سال قبل، نه فقط سودی عایدشان نشده، بلکه جبران ضررهای ناشی از کاهش حجم تولید هم برایشان ممکن نیست. به عبارت دیگر، طبیعت با سرما و کاهش محصول ضربه خود را زده اما ضعف زیرساخت‌ها و نبود حمایت‌های کافی، این ضربه را برای کشاورزان سنگین‌تر کرده است.
در حالی که باغداران از افزایش هزینه‌ها و کاهش تولید می‌نالند اما شنیده‌ها نشان می‌دهد که سود اصلی این گرانی نصیب واسطه‌ها و دلالان شده است. کیوی‌هایی که در ابتدای فصل برداشت با قیمت ۶۰ هزار تومان از باغدار خریداری شده، حالا در بازار به ۱۵۰ هزار تومان هم رسیده است؛ سودی بیش از دو برابری که بدون زحمت کشت و برداشت، در جیب کسانی می‌رود که ابزارهایی مثل سردخانه و شبکه توزیع در اختیار دارند.
این شکاف عظیم قیمتی، از یک‌سو نتیجه نبود زیرساخت‌های ذخیره‌سازی برای کشاورزان است و از سوی دیگر، به ضعف نظارت بر زنجیره توزیع بازمی‌گردد. باغداری که یک سال برای محصولش زحمت کشیده، مجبور است به دلیل نیاز فوری به نقدینگی یا نبود امکانات نگهداری، کیوی را با قیمت پایین بفروشد، در حالی که دلالان با ذخیره‌سازی و عرضه تدریجی، بازار را در کنترل خود می‌گیرند و قیمت‌ها را به نفع خود بالا می‌برند.
این الگو در بازار محصولات کشاورزی ایران تازگی ندارد. سال‌هاست که واسطه‌ها با خرید گسترده محصول در فصل برداشت و ایجاد کمبود مصنوعی در ماه‌های بعد، قیمت‌ها را دستکاری می‌کنند. در مورد کیوی، این بازی به ویژه در سال جاری که تولید کاهش یافته، شدت بیشتری پیدا کرده است. هزینه‌های بسته‌بندی، حمل‌ونقل و نگهداری در سردخانه‌ها هم که طی دو سال اخیر افزایش چشمگیری داشته، بهانه‌ای برای دلالان شده تا قیمت نهایی را بیش از حد واقعی بالا ببرند. نتیجه این است که نه باغدار از افزایش قیمت منتفع می‌شود و نه مصرف‌کننده توان خرید محصولی را که روزی مقرون به صرفه بود را دارد.
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر قیمت کیوی، بازارهای صادراتی است. کیوی ایران به دلیل کیفیت بالا و قیمت رقابتی، در سال‌های اخیر مورد توجه کشورهای همسایه قرار گرفته است. افزایش تقاضا از سوی روسیه و هند، همراه با کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی، انگیزه صادرکنندگان را برای فروش محصول به خارج از کشور بالا برده است. هرچند امسال به دلیل کاهش تولید، حجم صادرات نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده اما همین صادرات محدود هم عرضه داخلی را تحت فشار قرار داده و به رشد قیمت‌ها دامن زده است.
این وضعیت نشان می‌دهد که بازار کیوی، مانند بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر، در دام نوسانات ارزی و سیاست‌های تجاری گرفتار شده است؛ جایی که صادرکننده سود می‌برد اما باغدار و مصرف‌کننده داخلی ضرر می‌کنند.
برای برون‌رفت از این بحران، چند راهکار اساسی پیش روی سیاست‌گذاران است. نخست، تقویت زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و عرضه مستقیم محصول از باغدار به بازار می‌تواند دست واسطه‌ها را کوتاه کند. اگر کشاورزان به سردخانه‌های ارزان‌قیمت و شبکه توزیع مستقیم دسترسی داشته باشند، دیگر مجبور نیستند محصول خود را در ابتدای فصل با قیمت پایین به دلالان بفروشند.
دوم، حمایت از باغداران برای کاهش هزینه‌های تولید، از طریق یارانه نهاده‌ها یا تسهیلات کم‌بهره، می‌تواند فشار مالی بر آن‌ها را کم کند و تولید را پایدارتر سازد. سوم، نظارت جدی‌تر بر زنجیره توزیع و جلوگیری از احتکار و سودجویی دلالان، نیازمند عزمی جدی از سوی نهادهای مسؤول است.
در بلندمدت، اصلاح روش‌های کشاورزی و افزایش بهره‌وری باغات هم ضروری است. استفاده از آبیاری تحت فشار، مدیریت بهینه منابع و مقاوم‌سازی باغ‌ها در برابر تغییرات اقلیمی، می‌تواند از تکرار کاهش تولید در سال‌های آینده جلوگیری کند. با این حال همه این موارد نیازمند سیاست‌گذاری منسجم و اجرای سریع است، نه صرفا وعده‌هایی که روی کاغذ می‌مانند.
افزایش قیمت کیوی فقط یک خبر اقتصادی نیست بلکه زنگ خطری برای کل زنجیره تولید و مصرف در بخش کشاورزی ایران است. وقتی باغداری که یک سال زحمت کشیده، نمی‌تواند هزینه‌هایش را تامین کند و مصرف‌کننده توان خرید محصولی ساده مثل کیوی را از دست می‌دهد، باید پرسید که سود این بازار در جیب چه کسانی می‌رود؟ واقعیت این است تا زمانی که واسطه‌ها برنده اصلی میدان باشند و زیرساخت‌ها برای حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده فراهم نشود، این داستان تلخ برای محصولات دیگر هم تکرار خواهد شد.