به گزارش اقتصاد معاصر؛ با توجه به افزایش چشمگیر اجاره‌بها در سال‌های اخیر، دولت با هدف حمایت از مستاجران، تسهیلاتی تحت عنوان «وام ودیعه مسکن» ارائه کرده است. این وام به منظور کاهش فشار اقتصادی بر خانوار‌های اجاره‌نشین طراحی شده و ثبت‌نام آن از طریق سامانه‌های رسمی انجام می‌شود. در این گزارش، به بررسی کامل نحوه ثبت‌نام، شرایط دریافت، مدارک مورد نیاز و سایر جزئیات مرتبط با وام ودیعه مسکن در سال ۱۴۰۴ می‌پردازیم.
مبلغ وام ودیعه مسکن بر اساس محل سکونت متقاضی تعیین می‌شود:
برای اقشار تحت پوشش نهاد‌های حمایتی، وام ۴۰۰ میلیون تومانی به صورت قرض‌الحسنه در نظر گرفته شده است.
نرخ سود وام ودیعه مسکن در سال ۱۴۰۴ معادل ۲۳ درصد تعیین شده است. دوره بازپرداخت این وام ۵ ساله بوده و اقساط ماهیانه بر اساس مبلغ وام و نرخ سود محاسبه می‌شود. برای مثال، اقساط وام ۳۰۰ میلیون تومانی در تهران ماهیانه حدود ۵ میلیون و ۶۳۸ هزار تومان است.
متقاضیان برای ثبت‌نام و دریافت وام ودیعه مسکن باید مدارک زیر را ارائه دهند:
برای ثبت‌نام وام ودیعه مسکن، مراحل زیر باید طی شود:
پس از تکمیل مراحل فوق، متقاضی باید منتظر بررسی و تأیید اطلاعات توسط بانک باشد. در صورت تأیید، پیامکی برای مراجعه حضوری به بانک جهت تکمیل فرآیند دریافت وام ارسال خواهد شد.
برای مشاهده راهنمای تصویری ثبت‌نام وام ودیعه مسکن، می‌توانید به ویدئوی زیر مراجعه کنید:
این ویدئو مراحل مختلف ثبت‌نام را به‌صورت تصویری و گام‌به‌گام توضیح می‌دهد و می‌تواند برای متقاضیان مفید باشد.
یکی از الزامات اصلی برای دریافت وام ودیعه مسکن، ارائه اجاره‌نامه رسمی است. اجاره‌نامه باید دارای کد رهگیری معتبر بوده و در سامانه معاملات املاک و مستغلات کشور ثبت شده باشد. تاریخ اجاره‌نامه نیز باید حداکثر تا پایان زمان ثبت‌نام وام باشد. اجاره‌نامه‌هایی که پس از این تاریخ تنظیم شده‌اند، مورد پذیرش قرار نمی‌گیرند.
پس از ثبت‌نام در سامانه tem.mrud.ir، متقاضیان می‌توانند با ورود به حساب کاربری خود، وضعیت درخواست وام را پیگیری کنند. در صورت نیاز به اصلاح اطلاعات یا بارگذاری مدارک جدید، سامانه امکان انجام این اقدامات را فراهم می‌کند. همچنین، اطلاع‌رسانی‌های مربوط به تأیید یا رد درخواست از طریق پیامک به شماره تلفن همراه ثبت‌شده ارسال می‌شود.
* اطمینان حاصل کنید که تمامی اطلاعات وارد شده در سامانه صحیح و مطابق با مدارک رسمی باشد.
* در صورت بروز هرگونه مشکل در فرآیند ثبت‌نام، از طریق بخش پشتیبانی سامانه اقدام به رفع آن نمایید.
* در بازه زمانی تعیین‌شده برای مراجعه به بانک و تکمیل فرآیند دریافت وام، حتماً اقدام کنید تا درخواست شما باطل نشود.
برای مشاهده راهنمای تصویری ثبت‌نام وام ودیعه مسکن، می‌توانید به ویدئوی زیر مراجعه کنید:
این ویدئو مراحل مختلف ثبت‌نام را به‌صورت تصویری و گام‌به‌گام توضیح می‌دهد و می‌تواند برای متقاضیان مفید باشد.
در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر یا راهنمایی در خصوص مراحل ثبت‌نام، می‌توانید به سامانه tem.mrud.ir مراجعه کرده یا با مراکز پشتیبانی مربوطه تماس حاصل فرمایید.
وام ودیعه مسکن از سال ۱۳۹۹ به‌عنوان یکی از ابزار‌های حمایتی دولت در مواجهه با بحران کرونا و افزایش ناگهانی اجاره‌بها وارد عرصه شد. در آن سال، هدف اصلی دولت جلوگیری از جا‌به‌جایی اجباری مستاجران بود که به‌دلیل کاهش توان مالی نمی‌توانستند قرارداد‌های اجاره خود را تمدید کنند. در سال‌های بعد، این تسهیلات به‌شکل‌های مختلف ادامه پیدا کرد، اما انتقاد‌هایی هم به آن وارد شد.
طبق گزارش وزارت راه و شهرسازی، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۵۰ هزار نفر برای این وام ثبت‌نام کردند، اما تنها نزدیک به ۲۵ درصد موفق به دریافت وام شدند. علت این موضوع عمدتاً عدم توانایی در تأمین ضامن بانکی، نبود اجاره‌نامه رسمی یا مغایرت اطلاعات هویتی عنوان شده است.
بر اساس بررسی‌های کارشناسی، میزان جذب وام در شهر‌های بزرگ مانند تهران، مشهد، اصفهان و تبریز بیشتر بوده و در شهر‌های کوچک‌تر، بسیاری از افراد به دلیل پیچیدگی‌های روند اداری یا عدم آشنایی با فرایند ثبت‌نام از این تسهیلات محروم مانده‌اند.
یکی از مهم‌ترین نقد‌هایی که به وام ودیعه مسکن وارد شده، بالا بودن نرخ سود آن است. در حالی‌که نرخ تسهیلات در سایر کشورها برای کمک‌های اجاره‌ای یا مسکن، بسیار پایین یا صفر درصد است، نرخ ۲۳ درصدی برای وامی که ماهیت حمایتی دارد، از نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی ناعادلانه تلقی می‌شود.
علاوه بر این، مسئله ضمانت نیز یکی از موانع بزرگ دریافت این وام بوده است. بسیاری از مستاجران فاقد شرایط ارائه ضامن معتبر یا سند ملکی برای وثیقه‌گذاری هستند. بانک‌ها نیز در عمل سخت‌گیری‌های زیادی اعمال کرده‌اند که با هدف اصلی این تسهیلات تناقض داشته است.
در کنار این مسائل، عدم یکپارچگی اطلاعات در سامانه‌ها نیز باعث شده تا متقاضیان با مشکلات فنی، خطا‌های سیستمی و نیاز به مراجعه چندباره به بانک و دفاتر خدمات دولت الکترونیک مواجه شوند. همه این موارد باعث شده تا در برخی موارد مستاجران از پیگیری کامل و دریافت وام منصرف شوند.
وام ودیعه مسکن از طریق شبکه بانکی پرداخت می‌شود و هر بانک شرایط خاصی را برای پرداخت دارد. بانک‌های عامل شامل بانک ملی، تجارت، ملت، سپه، صادرات و برخی بانک‌های خصوصی هستند. متقاضی در مرحله ثبت‌نام می‌تواند بانک عامل مورد نظر خود را انتخاب کند.
با این حال، پس از ارجاع پرونده به بانک، فرآیند اعتبارسنجی آغاز می‌شود. در این مرحله، بسیاری از بانک‌ها با استناد به مقررات داخلی خود، درخواست ضامن رسمی با کسر از حقوق، یا وثیقه ملکی می‌کنند. همچنین در برخی موارد، بانک‌ها از پذیرش متقاضیان خودداری کرده و به بهانه عدم اعتبار کافی یا نداشتن منابع مالی، پرونده را مسکوت می‌گذارند.
این عملکرد غیرمنسجم و متغیر بانک‌ها یکی از دلایل اصلی نارضایتی متقاضیان بوده است و باعث شده تا بسیاری از ثبت‌نام‌کنندگان حتی پس از تأیید اولیه سامانه، موفق به دریافت تسهیلات نشوند.
برای درک بهتر نقاط قوت و ضعف وام ودیعه مسکن، می‌توان آن را با طرح‌های مشابه در کشور‌های دیگر مقایسه کرد. برای مثال، در کشور‌هایی مانند فرانسه، آلمان، و کانادا، کمک‌هزینه اجاره مستقیماً به حساب موجر واریز می‌شود و معمولاً نیازی به فرآیند اعتبارسنجی بانکی نیست.
در این کشورها، دولت با تخصیص بودجه مشخص از خزانه عمومی، پرداخت اجاره‌بها را در قالب یارانه، مستقیماً برعهده می‌گیرد و مستاجر نیازی به بازپرداخت آن ندارد. همچنین در کشور‌های حوزه اسکاندیناوی، حمایت از اجاره‌نشینان یکی از اصول اساسی سیاست‌های رفاهی است.
مقایسه این مدل‌ها با طرح وام ودیعه مسکن در ایران نشان می‌دهد که اگرچه اصل ایده کمک‌هزینه به مستاجران قابل دفاع است، اما روش اجرا، سازوکار‌های بوروکراتیک و نرخ بالای سود، باعث تضعیف اثربخشی این طرح شده است.
بر اساس گفت‌و‌گو‌های انجام‌شده با کارشناسان حوزه مسکن و اقتصاد شهری، برای بهبود کارایی و اثربخشی وام ودیعه مسکن در سال‌های آینده پیشنهاد‌هایی مطرح شده که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* کاهش نرخ سود وام به زیر ۱۵ درصد برای دهک‌های پایین درآمدی
* حذف یا تسهیل شرایط ضامن، با استفاده از روش‌های اعتبارسنجی دیجیتال
* انتقال پرداخت وام از مدل بانکی به مدل یارانه‌ای مستقیم توسط دولت
* یکپارچه‌سازی سامانه‌های ثبت‌نام با بانک‌ها برای حذف مراجعات حضوری
* آموزش عمومی در خصوص نحوه ثبت‌نام و مستندسازی اجاره‌نامه رسمی
وام ودیعه مسکن یکی از مهم‌ترین ابزار‌های سیاست‌گذاری دولت در حوزه مسکن و حمایت از قشر اجاره‌نشین است. هرچند در سال‌های اخیر این طرح در عمل با چالش‌هایی همراه بوده، اما با اصلاح روند اجرا، شفاف‌سازی مراحل، کاهش بروکراسی و تعامل بهتر بین دولت و بانک‌ها، می‌توان اثربخشی آن را به‌شکل قابل توجهی افزایش داد.
در شرایطی که تورم، رشد اجاره‌بها و کاهش قدرت خرید خانوار‌ها به یک بحران تبدیل شده، حمایت عملی و ساختاری از اجاره‌نشینان نباید به‌صورت مقطعی و شعاری باقی بماند، بلکه باید به یک سیاست دائمی و منسجم تبدیل شود.