به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ بر اساس گزارش‌های اخیر، اوج مصرف برق در هفته‌های گذشته به ۵۸،۷۰۰ مگاوات رسیده، در حالی که ناترازی تولید و مصرف به بیش از ۲۰،۰۰۰ مگاوات تخمین زده می‌شود. این خاموشی‌های زودهنگام، پیش از رسیدن به زمان اوج مصرف تابستان، زنگ خطری برای آینده‌ای دشوار است. گرمای بهار و نبود برق پایدار، نارضایتی عمومی را تشدید کرده و این گزارش به بررسی ریشه‌ها، راهکارها و ابزارهای رفع این بحران می‌پردازد.
زیرساخت‌های تولید و توزیع برق ایران با فرسودگی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند. نیروگاه‌هایی با عمر بیش از ۴۰ سال، در لحظات حساس از مدار خارج می‌شوند و شبکه‌ای که بیش از ۱۳ درصد انرژی را به دلیل تلفات هدر می‌دهد، نمی‌تواند نیازهای روبه‌رشد را برآورده کند. این تلفات، معادل ۴۰ درصد مصرف خانگی کشور، فشار مضاعفی بر سیستم وارد می‌کنند. تحریم‌های بین‌المللی و کمبود سرمایه‌گذاری، نوسازی این زیرساخت‌ها را به تعویق انداخته است. این شبکه فرسوده توان پاسخگویی به تقاضای فزاینده را از دست داده است.
افزایش جمعیت، گسترش صنایع و گرمای زودهنگام بهار، تقاضای برق را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است. اوج تقاضا با ۲۵ درصد رشد نسبت به سال گذشته به ۵۹،۷۳۱ مگاوات رسیده، در حالی که خشکسالی‌های ممتد، تولید برق‌آبی را فلج کرده است. ذخایر آبی سدها با افت ۴۱ درصدی، تولید برق‌آبی را بیش از نیمی کاهش داده و حدود ۳،۰۰۰ مگاوات از ظرفیت را از مدار خارج کرده است. هر درجه افزایش دما، حدود ۱،۸۰۰ مگاوات به تقاضا می‌افزاید و شبکه را تحت فشار قرار می‌دهد. این ترکیب از تقاضای بالا و افت تولید، ناترازی را تشدید کرده است.
قیمت‌گذاری غیرواقعی برق، الگوی مصرف ناسالمی را ترویج کرده و ایران را به یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان تبدیل کرده است. یارانه‌های سنگین، با سرانه مصرف ۱۵ برابر ژاپن، مشترکان پرمصرف را بدون انگیزه برای صرفه‌جویی رها کرده است. همزمان، وابستگی نیروگاه‌های حرارتی به گاز طبیعی که در فصول سرد کمیاب می‌شود، تولید را مختل کرده‌اند. استفاده از مازوت، آلودگی هوا را به سطح خطرناکی رسانده و بازده را کاهش داده است. همچنین تحریم‌ها ورود فناوری‌های نوین را محدود کرده و شبکه را شکننده‌تر کرده است.
ناترازی برق، اقتصاد ایران را به شدت متضرر کرده است. توقف خطوط تولید، کاهش درآمدهای صادراتی و خسارات به صنایع، تنها بخشی از این بحران است. آلودگی ناشی از سوخت مازوت، سلامت شهروندان را تهدید می‌کند و کلانشهرها را در مه دود فرو برده است. این آلودگی، هزینه‌های درمانی را افزایش داده و محیط زیست را تخریب کرده است.
خاموشی‌ها، زنجیره تامین را مختل کرده و اعتماد سرمایه‌گذاران را تضعیف کرده است. این خسارات، ضرورت اقدام فوری را بیش از پیش آشکار می‌کند.
قطعی‌های مکرر برق، نارضایتی عمومی را به اوج رسانده و شکافی میان مردم و نهادهای مسؤول ایجاد کرده است. خاموشی‌های زودهنگام در بهار ۱۴۰۴، پیش از اوج مصرف در تابستان، خشم شهروندان را برانگیخته است. نبود اطلاع‌رسانی شفاف درباره برنامه‌ریزی قطعی‌ها، این نارضایتی را تشدید کرده است. این بحران، اگر مهار نشود، می‌تواند به تنش‌های اجتماعی دامن بزند. بازسازی اعتماد عمومی، نیازمند اقدامات ملموس و پاسخگویی است.
ناترازی برق، پایداری بلندمدت کشور را تهدید می‌کند. وابستگی به منابع محدود سوخت فسیلی، در کنار بحران‌های اقلیمی مانند خشکسالی، شبکه را در برابر شوک‌ها آسیب‌پذیر کرده است. بدون اصلاحات ساختاری، این بحران می‌تواند به مانعی برای توسعه صنعتی و اقتصادی تبدیل شود. ناتوانی در تامین برق پایدار، جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تضعیف می‌کند.
نوسازی نیروگاه‌های قدیمی و کاهش تلفات شبکه‌ای، گامی حیاتی برای افزایش ظرفیت تولید است. استفاده از توربین‌های پیشرفته و سیستم‌های هوشمند مدیریت بار، انرژی را بهینه و پایداری شبکه را تقویت می‌کند. احداث نیروگاه‌های جدید، به ویژه سیکل ترکیبی، شکاف تولید و مصرف را پر می‌کند. در سال ۱۴۰۳، افزودن ۹،۰۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید، ناترازی را کاهش داد. ادامه این مسیر، خاموشی‌ها را مهار کرده و ایران را به صادرکننده‌ای قوی‌تر تبدیل می‌کند.
ایران با ۳۰۰ روز آفتابی، ظرفیت بالایی برای انرژی خورشیدی دارد اما سهم این منابع در سبد انرژی کمتر از یک درصد است. مناطق کویری، فرصتی بی‌نظیر برای نیروگاه‌های خورشیدی فراهم کرده‌اند. توسعه انرژی بادی در شرق کشور نیز تولید را تقویت می‌کند. کاهش وابستگی به گاز طبیعی با گسترش انرژی هسته‌ای و زغال‌سنگ، شبکه را مقاوم‌تر می‌کند. این منابع پاک و متنوع، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داده و پایداری را تضمین می‌کنند.
ترویج فرهنگ صرفه‌جویی، تقاضای برق را کنترل می‌کند. پویش‌های مردمی و مشوق‌های مالی، الگوی مصرف را اصلاح می‌کنند. نصب کنتورهای هوشمند، مصرف را شفاف و مدیریت‌پذیر می‌کند. اصلاح تعرفه‌ها برای مشترکان پرمصرف، انگیزه‌ای برای کاهش اسراف است. این اقدامات، با مشارکت جامعه، فشار بر شبکه را کاهش می‌دهند و منابع را برای نیازهای ضروری حفظ می‌کنند.
اصلاح تعرفه‌ها و واقعی‌سازی قیمت‌ها، مصرف را مهار می‌کند. این سیاست، با حمایت از اقشار کم‌درآمد، تعادل را برقرار می‌کند. جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از طریق معافیت‌های مالیاتی و تضمین خرید برق، ظرفیت تولید را افزایش می‌دهد. این سرمایه‌ها، سوخت لازم برای نوسازی زیرساخت‌ها و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم می‌کنند. مشارکت بخش خصوصی، سرعت اجرای پروژه‌ها را افزایش می‌دهد. این ابزارها، پایه‌های اقتصادی پایدار را تقویت می‌کنند.
فناوری‌های هوشمند مانند شبکه‌های توزیع پیشرفته و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی، پایداری شبکه را بهبود می‌بخشند. اینترنت اشیا، نظارت بر مصرف را دقیق‌تر می‌کند و هدررفت را کاهش می‌دهد. همکاری‌های بین‌المللی، با رفع موانع تحریم‌ها، فناوری‌های پیشرفته را به ایران می‌آورد. انتقال دانش و تجهیزات مدرن، راندمان تولید را افزایش می‌دهد. این ابزارها، ایران را به سوی شبکه‌ای کارآمد و مقاوم هدایت می‌کنند.
کمپین‌های آموزشی، فرهنگ مصرف بهینه را ترویج می‌کنند. تشویق به استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، تقاضا را کاهش می‌دهد. آگاهی عمومی مانند نوری است که مسیر صرفه‌جویی را روشن می‌کند. مشارکت شهروندان، موفقیت این اقدامات را تضمین می‌کند. این ابزار، با توانمندسازی جامعه، شبکه را از فشار تقاضای بی‌رویه نجات می‌دهد و پایداری را تقویت می‌کند.
در بهار ۱۴۰۴، قطعی‌های برق زودتر از انتظار آغاز شده‌اند. کاهش تولید برق‌آبی، تعمیرات نیروگاه‌ها و افزایش تقاضا، شبکه را تحت فشار قرار داده است. پیش‌بینی‌ها از ناترازی ۲۲،۰۰۰ مگاواتی در تابستان ۱۴۰۴ حکایت دارند. وعده‌های مقامات برای رفع خاموشی‌ها، با تاخیر در پروژه‌ها و چالش‌های مالی، با تردیدهایی مواجه است. با این حال، افزایش ظرفیت تولید و گام‌های اولیه برای انرژی‌های تجدیدپذیر، روزنه‌هایی از امید را نشان می‌دهد. اگر این اقدامات با جدیت دنبال شوند، ناترازی تا سال ۱۴۱۰ کاهش چشمگیری خواهد یافت.
ناترازی برق، نتیجه فرسودگی زیرساخت‌ها، تقاضای بالا، بحران‌های اقلیمی و سیاست‌های ناکارآمد است. نوسازی شبکه، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت مصرف، راه‌هایی برای خروج از این بحران هستند. ابزارهایی مانند اصلاح قیمت‌ها، سرمایه‌گذاری خصوصی و فناوری‌های نوین، این مسیر را هموار می‌کنند. همکاری دولت، بخش خصوصی و جامعه، کلید گشودن قفل این معضل است. با این اقدامات، ایران می‌تواند از تاریکی خاموشی‌ها به روشنایی پایدار گام بردارد و جایگاه خود را به عنوان قدرتی پیش‌رو در انرژی منطقه تثبیت کند.