در میان سازمان‌های منطقه‌ای شاید سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به دلیل موقعیت کشورهای عضو نقش راهبردی در اتصالات آسیا و اروپا دارد که همکاری این کشورها میتواند معادلات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی اوراسیا را دچار دگرگونی عمیقی کند. در این میان قطار استانبول-تهران- اسلام آباد (ITI) موسوم به قطار اکو به دلیل سه کشور اصلی سازمان اکو به عنوان بنیانگذاران آن از اهمیت دوچندانی برخوردار است که آن نیز پیامدهای مهمی برای منطقه و فرامنطقه دارد.
روز گذشته نیز، وزیر راه و شهرسازی کشور بر ضرورت احداث راه آهن جدید با عرض عادی در مسیر زاهدان-کویته-تفتان، افزایش ظرفیت سیر خط ریلی موجود به ۴ رام در هفته و سیر منظم قطار برنامه‌ای اکو در مسیر اسلام‌آباد- تهران-استانبول، برای افزایش ظرفیت حمل‌ونقل میان دو کشور تاکید کرد.
قطار اکو در سال ۲۰۲۱ پس از ۱۰ سال وقفه در چند مرحله محموله‌های تجاری را بین سه کشور جابه‌جا کرد. این مسیر ریلی ۶۵۴۰ کیلومتری از اسلام آباد به استانبول ده روز طول می‌کشد که زمان حمل محموله‌ها را نسبت به مسیر دریا به نصف کاهش می‌دهد.
کریدور ریلی اکو با طی مسافت ۱۹۹۰ کیلومتر در سراسر پاکستان، از کویته به تفتان در مرز ایران و سپس به تهران و تبریز در مسیری ۲۶۰۳ کیلومتری، در نهایت مسیر خود را از طریق آنکارا به استانبول تکمیل خواهد کرد و کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیر برای حمل و نقل کالا بین آسیا و اروپا را ارائه می‌دهد.
علاوه بر این موارد، این کریدور ریلی مزایای راهبردی بسیاری دارد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
تقویت روابط ترکیه و پاکستان
دو کشور ترکیه و پاکستان معمولاً روابط سطح بالا و راهبردی با یکدیگر دارند و معمولا در رویدادهای بین‌المللی جانب یکدیگر را می‌گیرند. اما سطح مبادلات دو کشور رضایت بخش نبوده و حجم مبادلات دوجانبه در مقایسه با چین و ایالات متحده پایین است.
پاکستان، کشوری ژئواستراتژیک در قاره آسیا، درست مانند ترکیه در مرکز کریدورهای انرژی، تجارت و حمل و نقل قرار دارد. این کشور با مساحت ۷۹۶.۰۹۵ کیلومتر مربع و جمعیت بیش از ۲۰۰ میلیون نفر که ۳۵ درصد آن‌ها جوان هستند، به لطف کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) که تا حد زیادی تکمیل شده و یکی از استراتژیک‌ترین حلقه‌های ارتباطی در طرح کمربند و جاده چین محسوب می‌شود و همچنین توافقنامه تجارت آزاد در حال انجام با ترکیه، فرصت‌های قابل توجهی را برای جامعه تجاری ترکیه ارائه می‌دهد.
از همین روی، پاکستان تمایل خود را برای مشارکت ترکیه در پروژه‌های مربوط به کریدور اقتصادی چین-پاکستان ابراز کرده است. مشارکت ترکیه در چنین پروژه‌ای میتواند فرصت‌های جدیدی را به همراه داشته باشد که تکمیل قطار اکو میتواند بسترساز این امر باشد.
تأثیر بر روابط پاکستان و ایران
پاکستان و ایران پس از تأسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷ روابط محکمی را با یکدیگر آغاز کردند و در واقع ایران بود که از همان ابتدا پاکستان را به رسمیت شناخت. این روابط قوی بین نخبگان دولتی و اشتراک ارزش‌های فرهنگی و سنتی، باعث افزایش تلاش‌ها برای سرمایه‌گذاری و حل اختلافات مرزی شده است.
البته، این روابط به دلیل تحریم‌های جامعه بین‌المللی علیه ایران کاهش یافت و متأسفانه پاکستان نیز از آن پیروی کرد. به دلیل این شکاف، روابط دوجانبه عمیقاً تحت تأثیر قرار گرفت، زیرا پروژه‌های بزرگی مانند انتقال گاز به پاکستان، تجارت دوجانبه، مبادلات اجتماعی و فرهنگی بیشترین تأثیر را پذیرفتند.
با توسعه پروژه قطار ITI، در وهله نخست روابط بین دو کشور بهبود می‌یابد و این همکاری اقتصادی می تواند زمینه ساز اجرای دیگر پروزه های مشترک و افزایش حجم همکاری های اقتصادی بین دو کشور شود که در این صورت منفعت و مزایای زیادی برای هر دو طرف به همراه خواهد داشت.
علاوه بر این، حجم تجارت به دلیل ارزان‌تر بودن محصولات ایرانی افزایش یافته و به هدفگذاری ۱۰ میلیارد دلاری خواهد رسید. احتمالا حمل و نقل گاز آغاز، واردات و صادرات افزایش می‌یابد که نه تنها باعث صرفه‌جویی در درآمد پاکستان می‌شود، بلکه موجب تقویت روابط دوجانبه خواهد شد. علاوه بر این، به برخی از پاکستانی‌ها فرصت مهاجرت به غرب را می‌دهد، ایجاد تعادل بین مهاجرت بین شرق و غرب و توسعه شهرهای بزرگ در بلوچستان باعث پیشرفت و رونق مناطق کمتر توسعه یافته و عقب‌مانده در پاکستان خواهد شد.
همچنین، توسعه این خط ریلی باعث تبادل عظیم گردشگری در هر دو طرف می‌شود که ممکن است باعث صلح و پیشرفت در بلوچستان شود.
با توجه به اینکه قطار اکو به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارها، میتواند عملاً به گسترش صادرات، واردات و تجارت بین کشورهای عضو کمک کند، در کانون توجهات چین و ادغام در ابتکار کمربند و جاده آن قرار گرفته است. این طرح به استان سین کیانگ چین متصل و اتصال طرح کمربند و جاده را بیش از پیش تقویت خواهد کرد. در نهایت زیرساخت‌ها و اقتصاد کشورهای آسیا، آفریقا و اروپا را به هم پیوند خواهد داد.
چین مسیر ترانزیتی ایران را بخشی از ابتکار کمربند و جاده می‌داند و به دنبال مشارکت نزدیک در ساخت زیرساخت‌های این کشور آسیای غربی بوده است.
از سوی دیگر، راه‌آهن ITI به ایران کمک می‌کند تا تحریم‌های ایالات متحده را دور بزند. برای تهران، این یک مسیر تجاری جایگزین جذاب است زیرا کشورهای عضو اکو با ارزهای محلی و نه دلار آمریکا تجارت می‌کنند. در این میان، ایران که به دنبال شکستن تحریم با گشودن درهای خود به روی بازارهای تجاری بین‌المللی است، می‌خواهد از مزایای کریدور اقتصادی چین-پاکستان نیز بهره‌مند شود.
با توجه به اینکه طرح‌های کمربند و جاده و کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) با هدف افزایش ادغام اقتصادی و رفاه در منطقه طراحی شده‌اند، مطمئناً زمینه محکمی برای ایران و ترکیه فراهم می‌کند تا در مورد یک رویکرد تجاری و بازرگانی رقابتی و پایدار رایزنی کنند که میتواند هر دو کشور سودمند باشد.
کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) یک پروژه شاخص از ابتکار جهانی کمربند و جاده چین (BRI) است. از زمان اعلام آن در سال ۲۰۱۳، CPEC به عنوان مسیری به طول ۳۲۱۸ کیلومتر، شامل بزرگراه‌ها، راه‌آهن و خطوط لوله نفت و گاز، به عنوان یک عامل تغییر دهنده بازی برای پاکستان و منطقه عمل کرده است. این پروژه ۶۰ میلیارد دلاری در واقع تأثیر اقتصادی زیادی بر اقتصاد منطقه‌ای و جهانی دارد. بطوری که سرمایه‌گذاری‌های خارجی جدید در پاکستان، مانند توافق عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری در راه‌اندازی یک پالایشگاه نفت در گوادر، علاقه امارات متحده عربی را به در گوادر جذب کرده است.
راهبرد جنوب آسیای ترکیه
ترکیه با بیش از ۸۵ میلیون نفر جمعیت، اقتصاد رو به رشد و موقعیت ژئواستراتژیک در مرکز آفریقا-اوراسیا، خود را متمایز از بسیاری از کشورها می‌کند. پیوندهای تاریخی، سیاسی و فرهنگی ترکیه بین اروپا، دریای سیاه، قفقاز، آسیا، خاورمیانه و کشورهای آفریقایی، فعالیت روزافزون در عرصه بین‌المللی، عضویت مهم در سازمان‌هایی مانند ناتو، سازمان امنیت و همکاری اروپا و سیکا و با سیاست خارجی فعال، به بازیگری مهم در عرصه جهانی تبدیل شده است.
در مقابل، آسیای جنوبی، متشکل از هند، بنگلادش، افغانستان، پاکستان، نپال، بوتان، مالدیو و سریلانکا، مهمترین منطقه تولیدکننده کشاورزی و نساجی جهان است. این منطقه ۳.۵ درصد مساحت، ۲۰ درصد جمعیت و ۳.۸ درصد اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده و به یک نیروی منطقه‌ای پویا، رقابتی تبدیل شده که از طریق اقتصاد خود، که اخیراً به یک خط رشد پایدار دست یافته، در برابر نیروهای جهانی قرن بیست و یکم ظهور کرده است.
در این راستا، برنامه «گفتگوی راهبردی ترکیه - آسیای جنوبی» با هدف آشکار کردن چگونگی تبدیل پتانسیل‌های متقابل و همکاری‌های موجود به یک اتحاد راهبردی و کمک به ظرفیت‌سازی در زمینه راهبردی تشکیل می‌شود که در این زمینه مروادت اقتصادی نقش بسزایی دارد.
مهمترین موضوع در این راستا، نحوه اتصال ترکیه به جنوب آسیاست که پاکستان به عنوان دروازه ورودی آن عمل می‌کند. برای این منظور، ترکیه کریدور لاجورد را از طریق همسایگان شمال ایران برای اتصال به افغانستان ایجاد کرد که می‌توانست به پاکستان گسترش یابد که تاکنون محقق نشده است. از همین روی، یکی از مزایای راهبردی رونق قطار اکو اتصال ترکیه یا در کل اروپا به جنوب آسیاست که از اهمیت ویژه برای ترک‌ها برخوردار است.