به گزارش اقتصاد معاصر؛ در تجارت بین‌الملل و واردات کالا به مناطق آزاد یا ویژه اقتصادی، یکی از الزامات اساسی، داشتن شناسه یکتا تحت عنوان «کد شیما» است. بدون این کد، امکان ثبت سفارش کالا در سامانه تجارت فراهم نخواهد بود.
در سال‌های اخیر با راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی ایران و ادغام فرآیندها، متقاضیان می‌توانند به‌صورت اینترنتی مراحل ثبت نام و دریافت این شناسه را طی کنند. با این حال، بسیاری از فعالان اقتصادی درباره جزئیات و گام‌های دقیق هنوز دچار ابهام‌اند.
در این گزارش به تشریح کامل روند ثبت نام و دریافت کد شیما در مناطق آزاد، مشکلات متداول، تحلیل پیامد‌ها و چشم‌انداز بهبود روند پرداخته می‌شود — تا فعالان اقتصادی با دانش بیشتر نسبت به طی کردن این مسیر اقدام کنند.
از نظر حقوقی و ساختاری، «کد شیما» یا «شناسه یکتا مجوز‌های اقتصادی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی» ابزاری است که مراکز تصمیم‌گیر و سامانه تجارت از آن برای تطبیق هویت متقاضیان استفاده می‌کنند. در واقع این شناسه هویت مخصوصی برای صاحبان مجوز‌های اقتصادی در مناطق آزاد فراهم می‌آورد.
بدون داشتن این کد، متقاضی قادر به ثبت سفارش کالا نیست و در فرآیند واردات کالا با موانع قانونی مواجه خواهد شد. در اطلاعیه منتشرشده در درگاه مناطق آزاد آمده است که داشتن شناسه یکتا «پیش‌نیاز خدمت ثبت سفارش ورود کالا به مناطق آزاد و ویژه» است.
در سال‌های اخیر، مراجع ذی‌ربط تلاش کردند با یکپارچه‌سازی سامانه‌ها نظیر سامانه جامع تجارت، سامانه سیفام و درگاه مناطق آزاد، روند دریافت و کاربرد کد شیما را تسهیل کنند. با وجود این، کاربران گزارش داده‌اند که ثبت نام در سامانه به تنهایی به معنی تخصیص کد شیما نیست و باید درخواست جداگانه‌ای ثبت شود.
در جدول زیر روند مراحل ثبت نام و فعالیت مرتبط با کد شیما طی یک ماه اخیر (آخرین تغییرات و معیارها) نشان داده شده است:
| هفته / بازه زمانی | تغییر یا به‌روزرسانی مهم | تأثیر بر روند دریافت کد شیما |
|---|---|---|
| هفته اول | انتشار اطلاعیه منطقه آزاد اروند درباره الزام صدور کد شیما از طریق my.freezones.ir | تأکید بر پلتفرم واحد برای درخواست کد شیما |
| هفته دوم | انتشار اخبار درباره کد شیما ویژه پلاک ملی خودرو و تفاوت آن با کد شیما اقتصادی | ضرورت تفکیک نوع کد شیما برای خودروهای ملک‌شده و فعالیت اقتصادی |
| هفته سوم | کاربران گزارش می‌دهند که ثبت نام در سامانه کافی نیست و باید فرم درخواست کد شیما تکمیل شود | هشدار درباره اشتباه در فرض ثبت نام به عنوان تخصیص کد |
| هفته چهارم | تاکید دوباره در اطلاعیه رسمی بر صدور کد شیما به‌صورت الکترونیکی بدون مراجعه حضوری | کاهش الزام حضور فیزیکی و تسهیل روند |
با توجه به این جدول، در طول ماه اخیر فشاری بر تسهیل روند الکترونیکی، تفکیک کارکرد‌های کد شیما و شفاف‌سازی فرآیند به متقاضیان اعمال شده است.
در ادامه مراحل کلی را بر اساس جداول و منابع به‌روز توضیح می‌دهیم:
مراجعه به سامانه سیفام / my.freezones.ir و ثبت اطلاعات اولیه
اولین گام، ورود به سامانه یکپارچه فعالان اقتصادی مناطق آزاد که غالباً به آدرس my.freezones.ir یا سامانه سیفام شناخته می‌شود. در اینجا متقاضی باید اطلاعات هویتی، شخصی یا شرکت، مجوز‌های سابق فعالیت و اسناد مرتبط را بارگذاری کند.
پس از ثبت این اطلاعات، یک کد رهگیری به متقاضی داده می‌شود تا وضعیت بررسی درخواست را پیگیری کند. این روند کاملاً الکترونیکی است و نیازی به حضور در محل نیست.
درخواست تخصیص رسمی کد شیما
ثبت نام در سامانه سیفام به تنهایی به معنی تخصیص کد شیما نیست. متقاضی باید یک فرم درخواست اختصاص کد شیما را در درگاه منطقه آزاد تکمیل کند. پس از تأیید منطقه، کد به حساب کاربری او افزوده می‌شود.
در بسیاری از موارد، هرگونه نقص در اطلاعات یا مدارک موجب تأخیر خواهد شد یا حتی درخواست رد می‌شود.
ثبت نام در سامانه جامع تجارت (ntsw.ir) و احراز صلاحیت
پس از دریافت کد شیما، باید به سامانه جامع تجارت ایران مراجعه کرده و ثبت‌نام کنید. در این مرحله اطلاعاتی مانند شماره تلفن همراه به نام متقاضی، نقش حقوقی یا حقیقی، انتخاب گزینه رمز دو عاملی و احراز هویت الزامی است.
پس از ورود به سامانه، باید صلاحیت اعمال نقش بازرگان را کسب کنید و نقش خود را در منطقه آزاد انتخاب نمایید.
ایجاد پرونده، استعلام ضوابط و مجوز‌ها و پرداخت کارمزد
با فعال شدن نقش بازرگان در منطقه آزاد، منوی ثبت سفارش برای متقاضی باز می‌شود. در این بخش باید پرونده جدیدی ایجاد کنید و ضوابط واردات کالا را استعلام نمایید. مجوز‌هایی که ضرورت دارند (مثلاً مجوز‌های محیط زیستی، بهداشت، استاندارد) باید درخواست شوند.
سپس پرونده از وضعیت «در انتظار مجوز» به «آماده ثبت سفارش» تغییر یافته و متقاضی باید کارمزد مربوطه را پرداخت کند. پس از آن، کد ثبت سفارش صادر می‌شود.
– برخی کاربران گزارش می‌دهند که باوجود ثبت نام در سامانه، نمی‌توانند از کد شیما استفاده کنند؛ علت این است که فرم درخواست تخصیص تکمیل نشده یا تأیید منطقه انجام نشده است.
_در زمینه خودروهای دارای پلاک اروند، انتشار خبر‌ها نشان می‌دهد متقاضیان باید برای پلاک ملی خودرو، کد شیمای مختص خودرو تهیه کنند که متفاوت از کد شیما اقتصادی است.
– در برخی مناطق آزاد، تأکید بر بررسی هویت و اسناد مالکیت و همسان بودن مالک خودرو با صاحب درخواست شده است.
– هرگونه نقص مدارک یا اطلاعات وارد شده می‌تواند به تأخیر یا عدم صدور کد منجر شود؛ توصیه می‌شود پیش از ارسال نهایی، مدارک را با دقت بازبینی کنید.
– با وجود وعده صدور بدون مراجعه حضوری، در بعضی مناطق ممکن است در نهایی سازی درخواست لازم شود به دفتر منطقه مراجعه شود یا مدارک فیزیکی ارائه دهید.
با اخذ کد شیما، متقاضی می‌تواند وارد فرآیند ثبت سفارش واردات کالا شود؛ سپس از امکانات مناطق آزاد بهره ببرد. برخی از مزایای مهم عبارت‌اند از:
امکان حذف یا کاهش عوارض گمرکی در مبادی مناطق آزاد
بهره‌مندی از تسهیلات مالی و بانکی و معافیت‌های مالیاتی محلی در منطقه آزاد
امکان ثبت سفارش کالا و واردات رسمی تحت پوشش سامانه تجارت
تسهیل در کنترل و رصد فعالیت اقتصادی و تطبیق آن با مقررات منطقه آزاد
علاوه بر مزایای اقتصادی، در به‌روزرسانی اخیر موضوع خودرو، استفاده از کد شیما به‌عنوان شرط تبدیل پلاک اروند به پلاک ملی یا ترخیص خودرو در سرزمین اصلی در بعضی مواقع مطرح شده است.
اگرچه سامانه‌های الکترونیکی به تسهیل روند کمک کرده‌اند، اما همچنان موانعی پیش‌رو هستند:
– پیچیدگی تعامل بین سامانه‌ها (سیفام، جامع تجارت، منطقه آزاد) و نیاز به هماهنگی آنها
– عدم آگاهی کافی کاربران از تفاوت بین «ثبت نام اولیه» و «درخواست تخصیص» کد شیما
– وجود چند نوع کد شیما (اقتصادی، خودرو) و عدم تفکیک شفاف برای کاربران
– احتمال تأخیر در تأیید اسناد و مدارک توسط مناطق آزاد
– تفاوت بخشنامه‌ها و الزام‌های مناطق مختلف آزاد؛ روند در کیش، قشم، چابهار ممکن است تفاوت داشته باشد
در عین حال، روند‌های اخیر در اخبار و اطلاعیه‌ها حاکی از تلاش برای ساده‌سازی فرآیند و کاهش نیاز به مداخله حضوری است.
در آینده می‌توان امید داشت که سامانه‌های منطقه‌ای و ملی با معماری یکپارچه‌تر، ثبت درخواست، ارائه مدارک و پاسخ‌دهی را با سرعت بیشتر انجام دهند.
توصیه می‌شود متقاضیان قبل از ارسال نهایی مدارک، راهنما‌ها و اطلاعیه‌های رسمی منطقه آزاد را مطالعه کنند تا با الزامات خاص آن منطقه آشنا شوند.
همچنین، تشکیل کلاس‌های آموزشی یا وبینار‌های منطقه‌ای برای آموزش دقیق فعالان اقتصادی می‌تواند به کاهش خطا‌ها و نگرانی‌ها کمک کند.