به گزارش اقتصاد معاصر؛ دولت در ادامه اجرای سیاست حذف یارانه نقدی دهک‌های پردرآمد، از ابتدای سال ۱۴۰۴ معیارهای جدیدی را برای دهک‌بندی خانوارها و شناسایی مشمولان یارانه اعمال کرده است. بر اساس این طرح، شاخص‌هایی همچون درآمد ماهانه، تراکنش‌های بانکی، سفر خارجی و مالکیت خودرو در اولویت بررسی قرار گرفته‌اند؛ با این حال، به گفته نمایندگان مجلس، اطلاعات مربوط به مسکن و املاک خانوارها هنوز به‌طور کامل در سامانه‌های دهک‌بندی لحاظ نشده و همین موضوع، عدالت در حذف یا پرداخت یارانه‌ها را با چالش مواجه کرده است.
در حالی‌که دولت طی سال جاری یارانه نقدی بیش از ۸ میلیون نفر را قطع کرده است، گزارش‌ها از تغییر معیارهای دهک‌بندی و اضافه شدن شرط‌های جدید برای شناسایی خانوارهای پردرآمد حکایت دارد. تازه‌ترین اخبار از مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که وضعیت مسکن خانوارها همچنان در محاسبه دهک‌ها لحاظ نمی‌شود؛ موضوعی که به گفته نمایندگان، می‌تواند عدالت در توزیع یارانه‌ها را مخدوش کند.
بر اساس مصوبه قانون بودجه سال ۱۴۰۴، دولت موظف است پرداخت یارانه نقدی به سه دهک بالای درآمدی (دهک‌های هشتم، نهم و دهم) را متوقف کرده و منابع حاصل از آن را به دهک‌های پایین‌تر اختصاص دهد.
به همین منظور، سازمان هدفمندی یارانه‌ها با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از مردادماه امسال شیوه جدید دهک‌بندی را اجرایی کرده است.
بر پایه این طرح، خانوارهایی که درآمد یا هزینه ماهانه آنها بیش از حد مشخصی است، از فهرست یارانه‌بگیران حذف می‌شوند.
در نسخه تازه دهک‌بندی، شاخص‌های اقتصادی و مالی خانوارها با داده‌های بانکی و سامانه‌های شناسایی دارایی مقایسه می‌شود. مهم‌ترین معیارهای اعلام‌شده برای قطع یارانه نقدی عبارت‌اند از:
۱. سرانه درآمد یا هزینه خانوار
اگر سرانه هزینه ماهانه هر عضو خانوار بیش از ۱۰ میلیون تومان باشد، خانوار در دهک پردرآمد محسوب شده و یارانه آن حذف می‌شود.
این رقم شامل مجموع هزینه‌های خوراک، حمل‌ونقل، درمان، آموزش و سایر اقلام است.
با این حال، هزینه مسکن در محاسبه این شاخص به‌صورت محدود یا غیرمستقیم لحاظ شده که مورد انتقاد کارشناسان است.
۲. تراکنش‌های مالی و حساب بانکی
گردش مالی بالا در حساب‌های بانکی، وجود سپرده‌های قابل‌توجه و معاملات مکرر، یکی از عوامل مؤثر در شناسایی خانوارهای پردرآمد است.
مبنای محاسبه، میانگین تراکنش ماهانه و مانده حساب‌های فعال اعضای خانوار است.
۳. دارایی‌ها، خودرو و سفر‌های خارجی
داشتن خودرو‌های لوکس یا چند خودرو، مالکیت دارایی‌های سرمایه‌ای (نظیر طلا، ارز، ملک تجاری) و انجام سفر خارجی از معیارهای حذف یارانه به شمار می‌رود.
دولت اعلام کرده است که «سفر خارجی شخصی یا خانوادگی» یکی از شاخص‌های مستقیم دهک‌بندی جدید محسوب می‌شود.
۴. وضعیت ملکی و سکونتی
در حالی‌که هزینه مسکن بیش از ۳۵ درصد از کل هزینه خانوارها در کشور و بیش از ۶۰ درصد در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران را تشکیل می‌دهد، هنوز «مالکیت یا اجاره‌نشینی» در سیستم دهک‌بندی نقش تعیین‌کننده‌ای ندارد.
این موضوع باعث شده بسیاری از مستأجران با هزینه‌های سنگین مسکن، در دهک‌های بالا قرار گیرند و یارانه‌شان قطع شود، در حالی‌که توان مالی واقعی آنها پایین‌تر از سطح تعیین‌شده است.
جهت ثبت اعتراض به حذف یا تغییر دهک‌بندی یارانه خانوار، باید به سامانه رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به نشانی زیر مراجعه کنید:
آدرس سامانه: hemayat.mcls.gov.ir
در این سامانه با وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار و شماره همراه (که باید حتماً به نام سرپرست ثبت شده باشد)، می‌توانید وضعیت دهک‌بندی و علت حذف یا تغییر یارانه را مشاهده کرده و در صورت نیاز، اعتراض خود را ثبت نمایید.
براساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، چهار روش برای استعلام دهک اقتصادی خانوارها در نظر گرفته شده است:
۱. سامانه حمایت
معتبرترین و دقیق‌ترین روش برای اطلاع از وضعیت دهک‌بندی، مراجعه به سامانه حمایت معیشتی است. متقاضیان می‌توانند با ورود به این سامانه و استفاده از پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، وضعیت دهک خود را مشاهده کنند. مراحل ورود شامل موارد زیر است:
مراجعه به hemayat.mcls.gov.ir
انتخاب گزینه "ورود و ثبت‌نام"
ورود از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند با شماره ملی سرپرست خانوار
ثبت شماره تلفن همراه سرپرست و دریافت کد تأیید پیامکی
مشاهده وضعیت دهک اقتصادی در بخش "وضعیت اقتصادی خانوار"
۲. کد دستوری USSD
سرپرستان خانوارهایی که به اینترنت دسترسی ندارند، می‌توانند با شماره‌گیری کد دستوری #کدملی*۴۳۸۵۷۴ * از طریق تلفن همراه، وضعیت یارانه خود را بررسی کنند. در این روش، نتیجه استعلام به‌صورت پیامکی ارسال می‌شود.
۳. تلفن گویای وزارت رفاه
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شماره‌های ۰۲۱-۶۳۶۹ و ۰۲۱-۶۳۶۹۰۹۲۰ را برای پاسخگویی به سوالات شهروندان درباره دهک‌بندی و یارانه فعال کرده است. افراد می‌توانند با تماس با این شماره‌ها و ارائه کد ملی سرپرست خانوار، اطلاعات مربوط به دهک اقتصادی خود را دریافت کنند.
۴. مراجعه حضوری به دفاتر پلیس +۱۰
افرادی که به اینترنت یا تلفن همراه دسترسی ندارند، می‌توانند با مراجعه حضوری به دفاتر پلیس +۱۰ و ارائه کارت ملی، از وضعیت دهک اقتصادی خانوار خود مطلع شوند.
عباس گودرزی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی، در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اعلام کرده است که در دهک‌بندی فعلی، وضعیت املاک خانوارها به‌درستی لحاظ نمی‌شود.
او گفته است:
«امروز صرفاً تراکنش‌های مالی، سفر‌های خارجی و خودرو در دهک‌بندی خانوار ملاک عمل قرار گرفته است. اما باید زیرساخت‌های لازم برای لحاظ کردن مولفه‌هایی مانند مسکن و زمین نیز فراهم شود.»
گودرزی تأکید کرده که نبود اطلاعات دقیق درباره املاک و مسکن، موجب شده دهک‌بندی‌ها عادلانه نباشد و بعضی از افراد پردرآمد همچنان یارانه دریافت کنند.
«ممکن است فردی مالک چند واحد مسکونی باشد، اما، چون اطلاعات املاکش در سامانه ثبت نشده، هنوز در فهرست یارانه‌بگیران قرار دارد. از نگاه مجلس، این یک اشکال اساسی در نظام شناسایی دهک‌هاست.»
کارشناسان اقتصادی معتقدند که ملاک‌های فعلی برای حذف یارانه، به‌ویژه در کلان‌شهرها، با واقعیت معیشتی خانوارها همخوانی ندارد.
به گفته تحلیلگران، وقتی بخش قابل توجهی از درآمد خانوار صرف هزینه مسکن می‌شود، استفاده از معیار «درآمد ناخالص» برای دهک‌بندی می‌تواند ناعادلانه باشد.
از سوی دیگر، نبود بانک اطلاعاتی جامع درباره دارایی‌ها، وضعیت سکونتی و هزینه‌های واقعی خانوارها، سبب شده دهک‌بندی دقیق و شفاف هنوز در دسترس نباشد.
این موضوع باعث نارضایتی بخشی از مردم شده که یارانه‌شان قطع شده ولی خود را مستحق دریافت آن می‌دانند.
بر اساس اعلام سازمان هدفمندی، تا پایان تابستان ۱۴۰۴، یارانه بیش از ۸ میلیون نفر قطع شده است.
پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سال به ۱۸ میلیون نفر برسد.
دولت وعده داده است که منابع آزادشده از این محل صرف افزایش یارانه دهک‌های پایین، کمک معیشتی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر خواهد شد.
طرح حذف یارانه نقدی در سال ۱۴۰۴ با هدف هدفمند کردن پرداخت‌ها و تمرکز بر اقشار ضعیف اجرا می‌شود.
اما کارشناسان و نمایندگان مجلس هشدار داده‌اند که نادیده گرفتن سهم مسکن در دهک‌بندی خانوارها می‌تواند به ناعدالتی منجر شود و اعتماد عمومی را نسبت به طرح کاهش دهد.
بر این اساس، پیشنهاد مجلس و برخی اقتصاددانان آن است که در مراحل بعدی دهک‌بندی، اطلاعات مربوط به ملک، زمین، خودرو، حساب بانکی و هزینه‌های واقعی زندگی به صورت هم‌زمان در سامانه ملی رفاه ایرانیان لحاظ شود تا عدالت اجتماعی در توزیع یارانه‌ها محقق گردد.