به گزارش اقتصاد معاصر؛ بانک مرکزی با اجرای سیاست جدید خود از سوم آبان‌ماه، نرخ جدید ارز مسافرتی را بر پایه نرخ حواله دلار در تالار دوم مرکز مبادله ایران و هزینه تبدیل و انتقال اسکناس تعیین می‌کند. این تصمیم، تغییری اساسی در شیوه محاسبه ارز مسافرتی ایجاد کرده است.
طبق اعلام سخنگوی مرکز مبادله ایران، در شیوه تازه، نرخ جدید ارز مسافرتی بانک مرکزی هر روز بر اساس نرخ واقعی بازار حواله و هزینه‌های تبدیل تعیین می‌شود و دیگر رقم ثابتی نیست. این رویکرد به گفته مسئولان، گامی برای شفافیت و هم‌راستایی نرخ‌ها در بازار رسمی ارز است.
به این ترتیب، نرخ نهایی ارز مسافرتی با نوسانات بازار تجاری تغییر می‌کند و مسافران باید پیش از خرید، نرخ روز را از بانک‌های عامل استعلام کنند. این تغییر، تأثیر چشمگیری بر قیمت ارز مسافرتی و روند تخصیص آن خواهد داشت.
از امروز سازوکار جدید محاسبه نرخ ارز مسافرتی در کشور اجرا شد. براساس این دستورالعمل، نرخ ارز مسافری به‌صورت روزانه و بر مبنای نرخ تالار دوم ارز تجاری مرکز مبادله ایران به‌علاوه هزینه تبدیل و نقل‌وانتقال اسکناس تعیین و اعلام می‌شود.
طبق اعلام بانک مرکزی، این تغییر صرفاً به ارز مسافرتی مربوط است و سایر سرفصل‌های ارز خدماتی مانند ارز دانشجویی، درمانی، ورزشی و فدراسیون‌ها همچنان بدون تغییر و طبق روال گذشته محاسبه خواهند شد.
در همین حال، فرآیند خرید و دریافت ارز مسافرتی همچنان از طریق بانک‌های عامل ملی، ملت و سامان انجام می‌شود. پس از راه‌اندازی نهایی سامانه ارز مسافرتی مرکز مبادله ایران، تمام مراحل دریافت و تخصیص این ارز به‌صورت متمرکز در سامانه مذکور صورت خواهد گرفت.
بانک مرکزی اعلام کرده است هدف از اجرای این سازوکار جدید، شفاف‌سازی و یکپارچه‌سازی نرخ‌ها در حوزه ارز سفرهای خارجی و مدیریت بهتر جریان ارزی در بازار خدماتی کشور است.
با ابلاغ رسمی بانک مرکزی، از سوم آبان‌ماه، نرخ جدید ارز مسافرتی دیگر بر اساس نرخ اسکناس مرکز مبادله تعیین نمی‌شود، بلکه مبنای محاسبه آن «نرخ حواله دلار در تالار دوم مرکز مبادله ایران» است. این نرخ با احتساب هزینه تبدیل و نقل‌وانتقال اسکناس (در حال حاضر حدود ۱۰۰ هزار تومان برای هر دلار) به عنوان نرخ نهایی اعلام می‌شود.
اصغر بالیسینی، سخنگوی مرکز مبادله ایران، در تشریح این سیاست توضیح داده که نرخ حواله دلار در تالار دوم طی روزهای اخیر بین ۹۴ تا ۹۶ هزار تومان در نوسان بوده است. با احتساب حدود پنج درصد به‌عنوان هزینه تبدیل و انتقال، نرخ نهایی ارز مسافرتی محاسبه می‌شود. بنابراین نرخ جدید ارز مسافرتی بانک مرکزی عددی ثابت نیست و به‌صورت روزانه تغییر می‌کند.
در واقع، بانک مرکزی با این تصمیم تلاش کرده است نرخ رسمی خدمات ارزی را به نرخ واقعی بازار نزدیک کند و از ایجاد فاصله قیمتی میان نرخ ارز تجاری و مسافرتی جلوگیری کند.
در گذشته، نرخ اسکناس مرکز مبادله مبنای محاسبه ارز مسافرتی بود. اما اکنون، مبنا نرخ حواله‌ای است که در تالار دوم بین خریدار و فروشنده و از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. این تفاوت باعث می‌شود نرخ ارز مسافرتی با نرخ واقعی بازار هماهنگ‌تر شود.
در روش قدیم، نرخ اسکناس به صورت روزانه اعلام می‌شد اما ارتباط چندانی با نرخ بازار حواله نداشت. در روش جدید، نرخ حواله مستقیماً بر نرخ نهایی اثر می‌گذارد. این تغییر، بخشی از سیاست‌های اصلاحی بانک مرکزی برای هم‌راستا کردن نرخ‌های مختلف ارزی و جلوگیری از چندنرخی شدن ارز است.
همچنین در روش تازه، نوسانات روزانه نرخ حواله به سرعت بر قیمت ارز مسافرتی منعکس می‌شود. به همین دلیل، مسافران ممکن است در روزهای مختلف با نرخ‌های متفاوتی برای خرید ارز روبه‌رو شوند.
با وجود تغییر در شیوه محاسبه، روند خرید ارز مسافرتی تغییری نکرده است. طبق اعلام مرکز مبادله، متقاضیان همچنان از طریق سه بانک ملی، ملت و سامان می‌توانند نسبت به دریافت ارز اقدام کنند.
سقف خرید ارز مسافرتی برای هر فرد در سال، ۵۰۰ یورو یا معادل آن به سایر ارزهاست. متقاضیان باید مانند گذشته با ارائه مدارک سفر، بلیت و گذرنامه به بانک مراجعه کرده و مراحل دریافت ارز را انجام دهند.
به گفته سخنگوی مرکز مبادله، در آینده نزدیک سامانه‌ای اختصاصی برای خرید آنلاین ارز مسافرتی راه‌اندازی می‌شود تا تمام فرآیندها به‌صورت متمرکز و برخط انجام گیرد. با این اقدام، شفافیت تخصیص ارز و کنترل حجم تقاضا افزایش خواهد یافت.
اجرای نرخ جدید ارز مسافرتی بانک مرکزی می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث افزایش هزینه سفرهای خارجی شود. از آنجا که نرخ حواله در تالار دوم اغلب از نرخ اسکناس بالاتر است، مجموع آن با هزینه تبدیل، قیمت نهایی را بالا می‌برد.
برخی تحلیلگران معتقدند این سیاست، اگرچه در ابتدا هزینه سفر را افزایش می‌دهد، اما در بلندمدت موجب شفافیت بیشتر در بازار ارز و حذف رانت ناشی از تفاوت نرخ‌ها خواهد شد. از سوی دیگر، این اقدام ممکن است باعث کاهش تقاضای غیرضروری برای سفرهای خارجی شود.
به گفته کارشناسان، نرخ جدید ارز مسافرتی گامی در جهت یکسان‌سازی نرخ‌ها و کاهش فشار بر منابع ارزی بانک مرکزی است. در واقع، این سیاست باعث می‌شود ارز خدماتی با قیمت واقعی‌تری در اختیار گروه‌های خاص قرار گیرد.
هدف اصلی اجرای شیوه جدید، شفاف‌سازی در سازوکار تعیین نرخ و کاهش فاصله بین بازار رسمی و غیررسمی است. بانک مرکزی با حذف نرخ‌های ثابت، به سمت نرخ شناور روزانه حرکت کرده است؛ نرخی که بر مبنای عرضه و تقاضا و واقعیت بازار تعیین می‌شود.
این تغییر علاوه بر افزایش انضباط مالی، به همگرایی بین نرخ ارز تجاری و خدماتی کمک می‌کند. از سوی دیگر، شفاف شدن قیمت‌ها، جلوی سفته‌بازی و سوءاستفاده از ارز ارزان‌قیمت را می‌گیرد.
سخنگوی مرکز مبادله ایران تأکید کرده که گروه استفاده‌کننده از ارز مسافرتی، معمولاً قشر محدودی از جامعه هستند که توان مالی سفر خارجی دارند و به همین دلیل، دریافت ارز با نرخ ترجیحی برای آن‌ها ضرورتی ندارد.
ارز مسافرتی یکی از سرفصل‌های خدماتی است که شامل دانشجویی، درمانی و ورزشی نیز می‌شود. اما در ابلاغیه اخیر، تنها سازوکار محاسبه نرخ جدید ارز مسافرتی بانک مرکزی تغییر کرده و سایر موارد طبق روال گذشته ادامه دارد.
این تغییر نشان می‌دهد سیاست‌گذار ارزی قصد دارد ابتدا در حوزه‌هایی که بیشترین انحراف قیمتی را دارند اصلاحات را آغاز کند. به تدریج ممکن است سایر سرفصل‌ها نیز به نرخ‌های نزدیک‌تر به بازار حواله منتقل شوند.
به گفته کارشناسان، این روند می‌تواند زمینه‌ساز حذف کامل نرخ‌های چندگانه و حرکت به سوی نظام ارزی شفاف و قابل پیش‌بینی شود.
تحلیلگران اقتصادی می‌گویند اصلاح شیوه محاسبه نرخ جدید ارز مسافرتی یکی از گام‌های مهم برای واقعی‌سازی بازار ارز است. این اقدام، نه‌تنها به ثبات بازار کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود نرخ‌های رسمی از دست‌کاری‌های غیرواقعی دور بمانند.
با این حال، برخی نیز هشدار داده‌اند که در کوتاه‌مدت ممکن است افزایش قیمت ارز مسافرتی به کاهش سفرهای خارجی و فشار بر برخی آژانس‌های گردشگری منجر شود. با وجود این، در مجموع، اثر بلندمدت این سیاست مثبت ارزیابی می‌شود.
بانک مرکزی امیدوار است با استمرار اجرای این روش و نظارت دقیق، فاصله بین نرخ بازار آزاد و نرخ رسمی به حداقل برسد.
اصلاح سازوکار محاسبه نرخ ارز مسافرتی، نشانه‌ای از حرکت تدریجی سیاست‌های ارزی کشور به سمت واقع‌گرایی است. با این تغییر، نرخ جدید ارز مسافرتی بانک مرکزی به‌صورت روزانه و بر پایه نرخ حواله در تالار دوم محاسبه می‌شود و دیگر عددی ثابت نیست.
شفاف‌سازی در فرآیند تخصیص، کاهش رانت و همگرایی نرخ‌ها از مهم‌ترین اهداف این طرح محسوب می‌شوند. هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت هزینه سفر افزایش یابد، اما در بلندمدت به ثبات، شفافیت و سلامت بازار ارز کمک خواهد کرد.