به گزارش اقتصاد معاصر؛ بررسی‌های جدید وزارت علوم نشان می‌دهد که حذف آزمون جامع دکتری و اجرای طرح کاهش سنوات تحصیلی به‌صورت سراسری در دستور کار قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که طبق اعلام رسمی، طول دوره دکتری از ۴ سال به ۳ سال کاهش می‌یابد و کارشناسی ارشد نیز تنها در یک‌سال برگزار خواهد شد. وزیر علوم تأکید کرده است که جزئیات حذف آزمون جامع دکتری شامل ارائه مقاله پژوهشی، ثبت اختراع یا اجرای پروژه‌های علمی است؛ و دانشجویی که نتواند این سه جایگزین را انجام دهد، ناچار است مانند قبل امتحان جامع دکتری را پشت سر بگذارد. این تغییرات بخشی از طرح بزرگ اصلاح ساختار آموزش عالی، مقررات‌زدایی دانشگاهی و به‌روزرسانی فرآیند‌های پژوهشی است.
وزیر علوم با اشاره به اجرای طرح گسترده کاهش سنوات تحصیلی اعلام کرد که طول دوره کارشناسی ارشد یک‌ساله خواهد شد و دانشجو باید در ترم سوم پایان‌نامه را تحویل دهد. در این الگو تعداد واحد‌ها و دروس نظری کاهش یافته و محوریت برنامه‌ها بر پژوهش، خروجی علمی و تولید محتوا قرار می‌گیرد. این تصمیم، مکمل طرح کاهش سنوات دکتری از ۴ سال به ۳ سال است که در آن دانشجو فرصت بیشتری برای فعالیت پژوهشی و علمی خواهد داشت.
همزمان، وزارت علوم تأکید دارد که جزئیات حذف آزمون جامع دکتری نقش اصلی در این تحول ایفا می‌کند؛ زیرا طبق آمار‌ها بخش قابل توجهی از زمان دوره دکتری صرف آمادگی برای آزمون جامع می‌شود.
طبق توضیحات رسمی، قرار است به‌جای آزمون جامع دکتری، سه جایگزین پژوهشی برای دانشجویان ارائه شود. این سه مسیر شامل:
۱. ارائه مقاله پژوهشی معتبر
دانشجو می‌تواند با چاپ یک مقاله باکیفیت، امتیاز لازم برای گذر از مرحله جامع را کسب کند. این بخش یکی از مهم‌ترین محور‌های حذف آزمون جامع و جایگزینی آن با تولید علم است.
۲. ثبت اختراع یا نوآوری تأییدشده
ثبت یک اختراع یا ارائه طرح فناورانه نیز از جایگزین‌های رسمی آزمون جامع دکتری محسوب می‌شود. وزارت علوم تأکید کرده است که توجه به اختراعات دانشگاهی و پروژه‌های مسئله‌محور از سیاست‌های اصلی دوره جدید است.
۳. انجام پروژه پژوهشی یا فناوری قابل دفاع
دانشجو می‌تواند یک پروژه علمی را به‌عنوان خروجی مرحله جامع ارائه کند.
درصورتی‌که دانشجو موفق به انجام هیچ‌یک از این موارد نشود، باید طبق روال قبل امتحان جامع دکتری را بگذراند. این مدل باعث می‌شود زمان طولانی آمادگی برای آزمون جامع، به پژوهش واقعی، تولید محتوا و گسترش مرجعیت علمی اختصاص یابد.
وزیر علوم تصریح کرده است که دانشجویی که یک‌سال برای آماده‌سازی آزمون جامع دکتری زمان می‌گذارد، می‌تواند همین زمان را صرف:
تولید علم
انجام پژوهش
نوشتن مقاله
ثبت اختراع
مشارکت در پروژه‌های صنعتی ، کند.
به گفته او، این تغییر، گامی اساسی برای ارتقای کیفیت دکتری و کاهش زمان فرسایشی آموزشی است.
یکی از محور‌های مهم این تغییرات، تشکیل کارگروه تسهیل و مقررات‌زدایی در دانشگاه‌هاست. وزیر علوم اعلام کرد که بسیاری از مقررات فعلی:
هزینه‌زا
زمان‌بر
بی‌اثر
مانع پیشرفت آموزشی، هستند.
در این طرح، ۳ دانشجو، یک معاون آموزشی و یک حقوق‌دان مأمور شده‌اند که مقررات غیرضروری را شناسایی و حذف کنند. این اقدام ارتباط مستقیم با اجرای ساده‌تر حذف آزمون جامع دکتری و کاهش سنوات دکتری دارد، زیرا بسیاری از مقررات قدیمی با مدل جدید آموزشی سازگار نیستند.
وزیر علوم با اشاره به مشکلات ساختاری پژوهشگاه‌ها، از ایجاد اندیشکده‌های مسئله‌محور خبر داد؛ نهادی که به‌جای پژوهش‌های تکراری، بر «حل مسائل کشور» تمرکز خواهد داشت. این تحول دقیقاً با سیاست دکتری سه‌ساله و جایگزینی آزمون جامع هماهنگ است؛ زیرا دانشجوی دکتری باید خروجی واقعی ارائه کند.
در بخش دیگری از توضیحات، اعلام شد:
۲ هزار محصول تحریمی در پارک‌های علم و فناوری در حال تولید است.
دانشگاه‌ها ۴ هزار قرارداد صنعتی با حوزه‌های دفاعی و فناوری منعقد کرده‌اند.
این آمار نشان می‌دهد که سیاست‌های جدید آموزشی مانند حذف آزمون جامع دکتری، دکتری سه‌ساله و تقویت پژوهش‌های کاربردی در راستای افزایش نقش واقعی دانشگاه‌ها در حل مشکلات کشور اعمال شده است.
وزیر علوم تأکید کرد که سال‌ها هشدار‌های دانشگاه و استادان در حوزه‌هایی مثل حکمرانی آب، آسیب‌های اجتماعی و بحران‌های ملی جدی گرفته نمی‌شده است. اکنون با تغییر سیاست‌ها و اجرای طرح‌های جدید آموزشی، هدف این است که دانشگاه نقش مستقیم‌تری در تصمیم‌سازی ملی داشته باشد.
این نیز مستقیماً با دکتری پژوهش‌محور و حذف آزمون جامع دکتری مرتبط است.
در بخش پایانی، وزیر علوم به برنامه‌های فرهنگی، تقویت گفت‌و‌گو، جلوگیری از برچسب‌زنی و ارتقای نشاط دانشجویی اشاره کرد. او گفت: برای حفظ ثبات دانشگاه باید مراقبت کرد که فضای علمی تحت‌تأثیر برنامه‌ریزی دشمن قرار نگیرد.
تقویت فعالیت‌های پژوهشی منسجم مانند پروژه‌های جایگزین آزمون جامع، یکی از راهکار‌های جلوگیری از اتلاف زمان دانشجویان و خروج آنان از فضای علمی عنوان شده است.