به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در هفتههای اخیر، بازار دام کشور با چالشهایی نظیر گرانی بیسابقه قیمت گوشت، تشدید نگرانیها درباره کمبود نهادههای دامی، ظهور نوع جدید تب برفکی و ابهاماتی درباره شکلگیری رانت در سامانه بازارگاه، در سایه نبود نظارت وزارت جهاد کشاورزی، مواجه شده است.
در این شرایط نوسانهای شدید قیمتی، افت تولید، فشار بر دامداران کوچک و افزایش هزینه تمامشده، زنجیره تامین پروتئین کشور را تحت تاثیر قرار داده است.
با توجه به اهمیت این تحولات و تاثیر مستقیم آن بر امنیت غذایی، معیشت مصرفکنندگان و پایداری صنعت دام، اقتصاد معاصر با هدف تبیین ریشههای بحران، بررسی ابعاد فنی و اقتصادی موضوع و روشنشدن واقعیتهای موجود، گفتوگویی با منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور در موضوع وضعیت فعلی، چالشها و الزامات اصلاحی در حوزه دام، انجام داد که در ادامه میخوانید.
اقتصاد معاصر: وضعیت فعلی دام و دامدار در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
پوریان: در حال حاضر، صنعت دام کشور دارای ظرفیت قابل توجهی است و یکی از مزیتهای بخش کشاورزی محسوب میشود. جمعیت دام سبک حدود ۶۲ میلیون راس و جمعیت دام سنگین بین ۶.۵ تا ۷ میلیون راس است، بر اساس آمارهای سازمانهای بینالمللی مانند فائو، ایران از نظر جمعیت دام سبک رتبه چهارم جهان را پس از چین، هند و استرالیا در اختیار دارد.
در دهه ۱۳۹۰، کشور در اغلب سالها با مازاد دام مواجه بود و امکان صادرات به صورت مستمر وجود داشت. برای نمونه در سال ۱۳۹۳ حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار راس دام سبک و ۷۰ هزار راس دام سنگین صادر شد. حتی در سال ۱۴۰۰ شرکت پشتیبانی امور دام برای مدیریت بازار، ۱.۶ میلیون راس دام سبک خریداری و ذخیرهسازی کرد.
این ارقام نشان میدهد صنعت دام کشور توانمندی بالایی داشته و در برخی فصول حتی امکان صادرات نیز وجود داشته است. اما وضعیت امروز به گونهای است که بازار گوشت با رشد بیسابقه قیمت مواجه شده؛ رشدی که توقفناپذیر بوده و دلایل مختلفی دارد.
در تحلیل وضعیت موجود باید میزان وابستگی صنعت دام به واردات نهادهها بررسی شود. در صنعت طیور، وابستگی به نهادهها حدود ۹۰ درصد است و در دام، این وابستگی حدود ۲۰ درصد برآورد میشود. اما تغییر سیاست ارزی در سال ۱۴۰۱ (حذف ارز ۴۲۰۰ و جایگزینی آن با ارز ۲۸۵۰۰) موجب افزایش بهای نهادهها و خوراک دام شد و فشار سنگینی بر تولیدکنندگان -به ویژه واحدهای کوچک و خانوادگی- وارد کرد. بسیاری از این تولیدکنندگان از چرخه تولید خارج شدند و صنعت دام کشور دچار آسیب شد.
برای جبران، دولت طرحهایی مانند تولید قراردادی اجرا کرد که در آن نهاده با قیمت مناسب در اختیار دامدار قرار میگرفت و محصول نهایی با قیمت تضمینی خریداری میشد. طرح موفقی بود اما با تغییر دولت متوقف شد.
اقتصاد معاصر: این بیماری تب برفکی دام از کجا آمد؟
پوریان: واردات دام یکی از روشهای تنظیم بازار بوده و هست اما همواره ریسک ورود بیماریها را همراه دارد. اکنون نیز نوع جدید بیماری تب برفکی در کشور مشاهده شده که شدت بالایی دارد و در استانهایی مانند تهران و اصفهان و غیره گزارش شده است.
البته سازمان دامپزشکی منشا قطعی بیماری را هنوز اعلام نکرده است. همچنین واکسنهای موجود اثرگذاری کامل بر نوع جدید را ندارند و دامداران با تلاش خود بخشی از بحران را کنترل کردهاند اما نگرانی درباره کمبود واکسن و تلفات دام همچنان وجود دارد.
اقتصاد معاصر: کمبود نهاده چه میزان بر قیمت گوشت تاثیرگذار است؟
پوریان: در ماههای اخیر کمبود نهاده دولتی موجب جهش قیمت خوراک دام در بازار آزاد شده است. قیمت نهاده که باید حدود ۱۱ تا ۱۳ هزار تومان باشد، به ۲۲ هزار تومان و بالاتر رسیده است. این افزایش قیمت، یک شوک تورمی به صنعت دام وارد کرده است. نتیجه این شوک، انتقال هزینه به قیمت نهایی گوشت و افزایش قیمتها برای مصرفکنندگان است.
در کنار این موضوع، تغییر سیاست ارزی برای واردات گوشت نیز موجب شده است قیمت گوشت وارداتی بالا رفته و اثر بازدارندهای بر تورم نداشته باشد. حتی در برخی نقاط، قیمت گوشت منجمد خارجی از گوشت داخلی نیز بالاتر گزارش شده است.
اقتصاد معاصر: آیا مشکلات اخیر نهادهها ناشی از عملکرد غیرفنی سامانه بازارگاه است یا نقش واسطهگر و شرکتهای خاص مطرح است؟
پوریان: سامانه بازارگاه از سال ۱۳۹۸-۱۳۹۹ ایجاد شد و سازوکار آن به این شکل است که مشخصات کامل هر دامدار با تعداد دام، در سیستم ثبت شده و سهمیه نهاده بر اساس ظرفیت دامداری تعیین میشود.
عملکرد بازارگاه در دورههایی که نهاده کافی در کشور وجود داشت، قابل قبول بود. اما وقتی نهاده وارد کشور نشده یا کم است، طبیعیست که حتی با وجود سهمیه، دامدار نتواند نهاده دریافت کند؛ زیرا «سامانه بدون نهاده، عملا کارکرد ندارد.»
اقتصاد معاصر: نهادهای نظارتی چه میزان برای کاهش این چالش ورود کردهاند؟
ورود سازمان بازرسی و قوه قضاییه به پرونده چهار شرکت خاص انجام شد که به دلیل اهمیت تامین نهادهها در امنیت غذایی و حساسیت بازار بوده است. در دورهای که تامین نهاده به خوبی انجام میشد، حتی قیمت بازار آزاد گوشت از قیمت مصوب نیز پایینتر میآمد، اما اکنون مشکل اصلی کمبود نهاده و موانع در واردات آن است.