به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ مکانیزاسیون، ستون فقرات تولید کشاورزی در جهان امروز محسوب میشود. کشورهایی که توانستهاند ماشینآلات خود را نوسازی و ساختار تولید را بهروز کنند، نه فقط ضایعات را کاهش دادهاند، بلکه با مدیریت بهینه منابع، مصرف سوخت، زمان عملیات و هزینههای تولید را نیز بهینه کردهاند.
با وجود این، در ایران همچنان سطح مکانیزاسیون پایین است و عقبماندگی از تکنولوژی روز دنیا، عملکرد بخش کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است. فرسودگی تراکتورها و ادوات کاشت، داشت و برداشت، مهمترین عامل اتلاف محصول در مراحل مختلف تولید به شمار میرود. بر اساس دادههای رسمی، بین ۳۰ تا ۳۵ درصد محصولات کشاورزی پیش از رسیدن به دست مصرفکننده از چرخه مصرف خارج میشود؛ رقمی که در استانداردهای جهانی کمتر از یکسوم آن گزارش میشود.
فرآیند مکانیزهکردن کشاورزی فقط محدود به موجودی تراکتور نیست، بلکه شبکهای گسترده از ابزارهای کاشت، کوددهی، سمپاشی، برداشت و حملونقل را در بر میگیرد اما در ایران، نوسازی اغلب به تعداد تراکتورها محدود شده و کیفیت و کارآمدی ادوات دیگر کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ضعف در زنجیره ادوات برداشت، یکی از گلوگاههای اصلی ضایعات است. کمباینهای قدیمی، عملکردی بسیار پایینتر از استانداردهای جهانی دارند و میزان ریزش محصول در زمان برداشت را تا ۷ تا ۸ درصد افزایش میدهند. این رقم در کشورهای پیشرو کمتر از ۲ درصد است. عقبماندگی تکنولوژیک و نبود ادوات متناسب با شرایط اقلیمی و خاک کشور، این شکاف را سال به سال عمیقتر کرده است.
در شرایطی که متوسط تولید سالانه محصولات کشاورزی کشور در حدود ۱۳۰ میلیون تن برآورد میشود، از دست رفتن ۳۰ تا ۳۵ درصد این حجم عظیم، یک چالش جدی و راهبردی به شمار میرود. این میزان هدررفت، معادل کل تولید سالانه یکسری محصولات اساسی است و عملا بخشی از توان تولیدی کشور را از بین میبرد.
کاهش این ضایعات نه فقط به افزایش درآمد کشاورزان و کاهش فشار بر منابع آب و خاک منجر میشود، بلکه در مسیر دستیابی به خودکفایی نیز نقش تعیینکننده دارد. برآوردها نشان میدهد اگر ضایعات فعلی به حدود ۱۰ درصد کاهش یابد، ظرفیت تولید کشور میتواند تا ۱۴۵ میلیون تن افزایش یابد؛ ظرفیتی که میتواند بسیاری از شکافهای موجود در امنیت غذایی را پر کند.
فرسودگی تراکتورها و مصرف بالای سوخت، یکی از نمادهای عقبماندگی مکانیزاسیون کشور است. دنیا امروز بر اساس برنامههای بهینهسازی، نسل جدیدی از ماشینآلات کممصرف را وارد چرخه تولید کرده است اما کاربری این فناوریها در ایران محدود است.
نبود اتصال موثر میان بخش تولید، صنعت، تحقیق و مزرعه سبب شده سرمایهگذاری در این عرصه ناکافی باشد. در بسیاری از اراضی، به ویژه در مناطق با شرایط خاک و اقلیم سخت، استفاده از سیستمهای نوین خاکورزی امکان محدود دارد و به همین دلیل بخش قابل توجهی از عملیات زراعی همچنان به روشهای سنتی یا با ماشینآلات فرسوده انجام میشود.
ضایعات فقط در مزارع و هنگام برداشت رخ نمیدهد. در مراحل پس از برداشت، به ویژه حملونقل، بستهبندی و ذخیرهسازی نیز سهم مهمی از هدررفت وجود دارد. نبود مسیرهای استاندارد حملونقل بین مزارع، عدم استفاده از پوشش مناسب روی بار، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و ضعف زنجیره سرد، همگی در افزایش ضایعات موثرند.
در شرایطی که بخش قابل توجهی از محصولات به دلیل نبود تجهیزات مناسب در همان مراحل اولیه از چرخه بازار خارج میشوند، توسعه زیرساختهای فنی از مزارع تا مراکز فروش، یک الزام حیاتی محسوب میشود.
امنیت غذایی پایدار بدون مدیریت صحیح تولید و کاهش ضایعات ممکن نیست. ایران در حالی با تنشهای اقلیمی، کاهش منابع آب و افزایش نیاز جمعیت روبهروست که بخش مهمی از تولیدات کشاورزی پیش از مصرف نابود میشود.
سرمایهگذاری در تجدید ساختار مکانیزاسیون، بهینهسازی ادوات، ارتباط موثر با مراکز تحقیقاتی و ارتقای توان مالی کشاورزان، سه ضلع مثلثی هستند که میتوانند شاخص بهرهوری را در بخش کشاورزی متحول کنند.
از همینرو بازسازی ناوگان مکانیزاسیون و توسعه زنجیرههای تبدیلی و تکمیلی، میتواند کشور را در مسیر خودکفایی و تابآوری غذایی قرار دهد؛ مسیری که بدون اقدام فوری، هر سال دشوارتر و پرهزینهتر خواهد شد.