به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در حاشیه هیات دولت ۱۲ آذرماه خطاب به خبرنگاران گفت: «در محصولات لبنی، ۴ قلم مشمول قیمتگذاری تعزیراتی است که حتما باید از مقررات و قیمت گذاریها تبعیت کنند. بقیه محصولات لبنی مشمول قیمتگذاری نیست و رویه نظارتی دیگری دارد.»
وی افزود: «۴ قلمی که مشمول قیمتگذاری هستند باید قیمت آن در ستاد تنظیم بازار مصوب شود که اول امسال انجام شد و اگر کسی آن را رعایت نکند، مشمول تعزیرات میشود.»
با وجود این اظهارات اما رصد قیمت محصولات لبنی نشان میدهد بازار در آذرماه با نوساناتی همراه بوده که به سختی میتوان آن را طبیعی یا قابل پیشبینی دانست. افزایش ناگهانی یک بطری شیر از ۷۶۸۰۰ تومان در ۶ آذر به ۸۵۸۰۰ تومان در ۸ آذر، نمونهای روشن از شرایطی است که نشان میدهد بازار به مرز بیثباتی نزدیک شده است. این رشد سریع تنها به شیر محدود نمانده و سایر اقلام لبنی نیز با روندی مشابه در حال تغییر قیمت هستند؛ به طوری که قیمت یک دبه ماست که ابتدای آذرماه ۱۲۰ هزار تومان بود، در ۴ آذرماه به ۱۵۰ هزار تومان و اکنون به ۱۷۰ هزار تومان رسیده است.
تغییرات سریع و کمسابقه چنین قیمتی، نشاندهنده شکنندگی ساختار تولید و توزیع در صنعت لبنیات است؛ ساختاری که در برابر کوچکترین فشار هزینهای، واکنشی فوری و قابل توجه نشان میدهد.
ریشه اصلی نوسان قیمت لبنیات را باید در بخش تولید و هزینههای مرتبط با آن جستوجو کرد. صنعت لبنیات به شدت وابسته به نهادههای دامی است و بخش قابل توجهی از خوراک دام، مکملها و افزودنیهای مرتبط از خارج وارد میشود. هر نوسان کوچک در نرخ ارز میتواند قیمت این نهادهها را تغییر دهد و به تبع آن، هزینه تولید شیر خام را بالا ببرد.
افزایش قیمت شیر خام در هفتههای اخیر، کارخانهها را در موقعیتی قرار داده که بدون تغییر قیمت محصولات امکان ادامه فعالیت اقتصادی ندارند. وقتی قیمت ورودی تولید بالا میرود، کل زنجیره ارزش لبنیات تحت تاثیر قرار گرفته و کارخانهها ناچار میشوند برای جلوگیری از زیان، قیمت نهایی را متناسب با وضعیت جدید تنظیم کنند.
در کنار نهادههای دامی، هزینههای جانبی تولید نیز با شیبی تند در حال افزایش است. قیمت مواد اولیه بستهبندی، از بطری پلاستیکی گرفته تا کارتن و لیبل، در ماههای اخیر رشد قابل توجهی داشته است.
همچنین افزایش قیمت انرژی، به ویژه برق و سوخت، فشار دیگری بر تولیدکنندگان وارد کرده است. صنعت لبنیات به تجهیزات سردخانهای، ماشینآلات سنگین و فرآیندهای متعدد حرارتی و برودتی وابسته است و کوچکترین تغییر در قیمت انرژی، مستقیما بر هزینه تولید اثر میگذارد.
علاوه بر این موارد، هزینه حمل و نقل نیز که متاثر از قیمت سوخت و دستمزد است، امروز به یکی از مهمترین عوامل افزایش هزینه تمامشده تبدیل شده است. همین مجموعه عوامل نشان میدهد که گرانی لبنیات نه فقط محصول یک متغیر، بلکه نتیجه برخورد همزمان چند فشار هزینهای است.
افزایش قیمتها تنها جنبه فیزیکی و محاسباتی ندارد؛ روان بازار نیز در شکلگیری موجهای قیمتی نقش جدی ایفا میکند. زمانی که مصرفکنندگان انتظار افزایش قیمت دارند، حجم خریدها به صورت پیشدستانه افزایش پیدا میکند و فروشگاهها و تولیدکنندگان برای مدیریت موجودی یا تامین دوباره کالا، قیمتها را بالا میبرند.
این رفتارهای زنجیرهای، بازار را در معرض موجهایی قرار میدهد که خود تغذیهکننده تورم هستند. در روزهای اخیر نیز بخش قابل توجهی از مصرفکنندگان با مشاهده افزایش مداوم قیمتها، خریدهای خود را مدیریت کرده و برخی خانوادهها ناچار به حذف یا کاهش مصرف لبنیات شدهاند.
لبنیات به عنوان کالایی اساسی در سبد مصرفی ایرانیان جایگاه ویژهای دارد. افزایش قیمتها در این گروه، اثرات دامنهدار و گستردهای بر سایر اقلام ضروری سبد خانوار میگذارد. روند فعلی نشان میدهد که اگر هزینههای تولید کنترل نشود، لبنیات به یکی از گرانترین گروههای کالایی تبدیل خواهد شد و این اتفاق فشار بیشتری بر اقشار کمدرآمد و طبقه متوسط وارد خواهد کرد.
در واقع کاهش قدرت خرید خانوار، خطر حذف لبنیات از سبد غذایی و تهدید سلامت عمومی را در پی دارد؛ موضوعی که در بلندمدت میتواند تبعات اجتماعی و اقتصادی سنگینی ایجاد کند.
به باور کارشناسان این حوزه، یکی از چالشهای اصلی صنعت لبنیات در ایران، نبود سیاستهای حمایتی پایدار و فقدان هماهنگی در زنجیره تامین است. تولیدکنندگان از یکسو با هزینههای رو به رشد روبهرو هستند و از سوی دیگر، ابزار مشخصی برای تثبیت قیمت یا مدیریت هزینهها در اختیار ندارند.
عدم وجود برنامه مشخص برای حمایت از دامداریهای کوچک، ضعف در مدیریت بازار نهادههای دامی، نبود سازوکار موثر برای کنترل هزینه حملونقل و نظارت ناکافی بر زنجیره توزیع، همگی به تشدید موجهای قیمتی کمک کردهاند.
تجربه بازار لبنیات در هفتههای اخیر نشان میدهد که بدون اصلاحات ساختاری و سیاستهای حمایتی مشخص، روند افزایش قیمتها ادامه خواهد یافت. ثباتبخشی به بازار نهادههای دامی، کنترل هزینههای جانبی تولید، حمایت از دامداران، بازنگری در سازوکارهای توزیع و نظارت موثر بر قیمتگذاری، مهمترین اقداماتی هستند که میتوانند از تشدید بحران جلوگیری کنند.
در کنار این اقدامات، اطلاعرسانی دقیق و به هنگام به مصرفکنندگان میتواند بخشی از فشار روانی بازار را کاهش دهد و از شکلگیری موجهای هیجانی در تقاضا جلوگیری کند.