به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ ایران طی سالهای اخیر تلاشهایی جدی برای جمعآوری و بهرهبرداری از گازهای همراه نفت و کاهش سوزاندن گاز در مشعلهای میادین نفتی آغاز کرده است. وزارت نفت برنامه جامعی برای افزایش نرخ بهرهبرداری تدوین کرده و پروژههای متعددی در این بخش در حال اجراست. شرکت ملی نفت ایران نیز طی سالهای گذشته پروژههای جمعآوری گاز مشعل را در میادین جنوب و مناطق نفتخیز جنوب به سرانجام رسانده و طرحهای دیگری را پیش میبرد. بخشی از این پروژهها شامل احداث خطوط لوله جمعآوری، واحدهای تصفیه و فشردهسازی و تأسیسات تزریق به شبکه گاز ملی است. همچنین استفاده از گاز همراه برای تولید برق در محل میادین و تأمین خوراک صنایع پتروشیمی از دیگر راهکارهای دنبالشده است.
با وجود این تلاشها، ایران همچنان با چالشهای فنی، اقتصادی و تحریمهای بینالمللی در مسیر دستیابی به نرخ بهرهبرداری مطلوب روبهروست؛ از همینرو بررسی تجربههای موفق جهانی، بهویژه مدل روسیه، اهمیت بسیاری دارد.
گزارش اینترفکس نشان میدهد روسیه در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۰۲.۷ میلیارد متر مکعب گاز همراه نفت استخراج کرده است؛ رقمی که اهمیت این منبع انرژی را در صنعت نفت این کشور نشان میدهد. گاز همراه نفت ترکیبی از هیدروکربنهای سبک نظیر متان، اتان و پروپان است که ارزش اقتصادی قابل توجهی دارد.
بر اساس گزارش موسسه انرژی آکسفورد، نرخ بهرهبرداری روسیه در سال ۲۰۲۳ به ۸۲.۴ درصد رسیده است. به این ترتیب، از مجموع ۱۰۲.۷ میلیارد متر مکعب گاز استخراجشده، حدود ۸۴.۶ میلیارد متر مکعب مورد استفاده قرار گرفته و به آمار رسمی تولید گاز افزوده شده است. این مقدار معادل ۱۳.۳۵ درصد از کل تولید گاز روسیه بوده و با قیمت ۳۵۰ دلار برای هر هزار متر مکعب، ارزش اقتصادی آن در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۹.۶ میلیارد دلار برآورد میشود.
با وجود پیشرفتها، روسیه همچنان با سوزاندن بخشی از گاز همراه مواجه است. دادههای بانک جهانی که توسط Rogtec منتشر شده، نشان میدهد ۱۳ درصد از گاز همراه کشور — معادل ۱۳.۳۵ میلیارد متر مکعب — در سال ۲۰۲۳ سوزانده شده است؛ ارزشی حدود ۴.۶۷ میلیارد دلار. همچنین ۴.۶ درصد دیگر از گاز تولیدی برای مصارف داخلی میادین استفاده شده است. روسیه دستیابی به نرخ ۹۵ درصد بهرهبرداری را هدفگذاری کرده که نیازمند سرمایهگذاری گسترده در زیرساختهاست.
طبق آمار رسمی، ظرفیت اسمی مجموعه تأسیسات فرآوری گاز روسیه بیش از ۹۵ میلیارد متر مکعب است؛ زیرساختی که نقش مهمی در مدیریت گاز همراه نفت داشته است.
گزارش آکسفورد نشان میدهد شرکت سورگوتنفتهگاز با بیش از ۹۹ درصد بهرهبرداری، موفقترین شرکت روسی در این حوزه بوده است. گازپروم نفت نیز با ۹۶ درصد بهرهبرداری و تولید ۳۷۰۰ گیگاوات ساعت برق از گاز همراه نفت، در رتبه دوم قرار دارد و به دلیل اتصال به شبکه خطوط لوله گازپروم، امکان تزریق مازاد گاز خود را دارد. لوکاویل با ۹۴ درصد بهرهبرداری در آستانه هدف ۹۵ درصدی قرار دارد. در مقابل، روسنفت با نرخ ۸۵ تا ۸۸ درصد همچنان با چالشهای فنی و زیرساختی در مناطق دورافتاده مواجه است.
تجربه روسیه چند نکته کلیدی برای ایران دارد:
سرمایهگذاری در زیرساخت جمعآوری و فرآوری مشابه ظرفیت ۹۵ میلیارد متری روسیه
تولید برق در محل میادین بهویژه در نقاط دورافتاده
ایجاد امکان تزریق به شبکه ملی گاز از طریق توسعه خطوط لوله
تمرکز بر مدیریت شرکتمحور و تعیین اهداف شفاف
طراحی راهکارهای اختصاصی برای میادین کوچک و دورافتاده
با وجود محدودیتهای تحریمی، ایران قادر است از طریق بومیسازی فناوریها و اتکا به ظرفیت داخلی، نرخ بهرهبرداری از گاز همراه نفت را افزایش دهد. تجربه روسیه نشان میدهد دستیابی به نرخ بالای ۸۰ درصد و حرکت به سمت ۹۵ درصد، با برنامهریزی و سرمایهگذاری بلندمدت امکانپذیر است.