به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ غزال راهب، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی امروز، ۱۸ آذر در نشست خبری برگزار شده در این مرکز گفت: در حوزه پایش فرونشست، شناسایی نرخ و گرادیانهای نشست و بررسی تاثیرات آن بر عوارض انسانساخت از جمله شهرها، ساختمانها، ابنیه فنی راهها، خطوط ریلی، لولههای گاز و سایر زیرساختها، اقدامات گستردهای در کمیته تخصصی انجام شده است. طی این مدت، استعلامهای مربوط به ساختوساز در عرصههای فرونشستی به صورت موردی توسط مرکز پاسخ داده شده است. هرگونه ساختوساز در اراضی مشمول، از جمله شهرهای جدید، افزایش محدودههای شهری و پروژههای بزرگمقیاس، براساس تعیین شورای عالی معماری و شهرسازی از مرکز تحقیقات استعلام میشود و تاکنون بالغ بر ۳۷۰ تا ۳۸۰ استعلام در این حوزه پاسخ داده شده است.
وی افزود: تهیه اطلس ملی فرونشست با همکاری سازمان نقشهبرداری، سازمان زمینشناسی و سایر دستگاههای مرتبط آغاز شده و نیازمند تعامل همه نهادهای ذیربط است. تلاش ما بر این است که اطلاعات این اطلس پس از تکمیل، به صورت برخط با قابلیت بهروزرسانی مداوم در اختیار عموم قرار گیرد تا در حوزه کاهش خطر و خسارات ناشی از فرونشست مورد استفاده قرار گیرد.
راهب گفت: پیشنویس ضوابط ساختوساز در عرصههای فرونشستی تهیه شده و در مراحل نهایی بررسی و تایید قرار دارد و پس از بازبینیهای تخصصی، در همکاری با سازمان ملی زمین و مسکن نهایی خواهد شد. پیشبینی میکنیم این پیشنویس طی یک تا دو ماه آینده در کمیته تخصصی بررسی و سپس به شورای عالی ارائه شود. تصویب این سند میتواند نقش مهمی در تصمیمگیری درباره ساختوساز در پهنههای فرونشستی داشته باشد، زیرا اجرای پروژهها در این عرصهها مستلزم هزینههای مقاومسازی و استحکامبخشی است و باید درباره امکانپذیری اقتصادی آنها تصمیمگیری شود.
وی همچنین افزود: برنامههایی برای مقاومسازی خطوط ریلی، جادهای و لولههای گاز در دستور کار قرار دارد. بخشی از پروژههای مربوط به خطوط جادهای تعریف شده و پروژههای خطوط ریلی نیز در حال طی مراحل تصویب است.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در بخش دیگری گفت: خشک شدن زایندهرود و مادیهای قدیمی که همچون شریانهای اصلی شهر و بافت تاریخی اصفهان عمل میکردند، موجب وقوع انقباضهای پیدرپی در خاک و تغییرات رطوبتی شده است. این تغییرات، چه ناشی از فرونشست به ویژه در خاکهای مسالهدار استان اصفهان، میتواند سبب ایجاد خسارت در بناهای تاریخی شود. حفظ این بناها به عنوان هویت ملی کشور اهمیت فراوانی دارد.
وی افزود: در هماهنگی با ادارهکل میراث فرهنگی استان اصفهان و ستاد مدیریت بحران، پروژههایی برای کاهش خسارات بناهای تاریخی تعریف شده است. این پروژهها در کارگروه خسارت کمیته فرونشست بررسی و ساختار اجرایی آنها تعیین شده و در صورت تأمین بودجه، میتوانند نقش موثری در کاهش آسیبها داشته باشند.
طاها طباطبایی، رئیس بخش ژئوتکنیک و زیرساخت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این نشست گفت: پدیده فرونشست زمین، یک موضوع جهانی است. بسیاری از کشورهایی که در عرضهای جغرافیایی مشابه ما در نیمکره شمالی و حتی نیمکره جنوبی مانند استرالیا و کرهجنوبی قرار دارند، با این پدیده مواجه هستند. کشور ایران نیز با توجه به توسعه شتابان ۵۰ سال گذشته و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، با این مشکل روبهرو شده است.
وی گفت: در حال حاضر حدود ۳۵۰ دشت از دشتهای کشور دچار فرونشست هستند که این مناطق حدود ۲۸ درصد از مساحت کشور را شامل میشود. در این پهنهها فرونشستهایی بیش از ۱۰ سانتیمتر در سال ثبت شده و حدود ۱۱۷ هزار حلقه چاه برداشت آب در آنها وجود دارد. برداشت بیرویه از این چاهها موجب شده است که شدت فرونشست سالبهسال افزایش یابد. اکنون برآورد میشود حدود ۵ درصد از مساحت کشور معادل بیش از ۹۰ هزار کیلومتر مربع درگیر این پدیده باشد. همچنین بیش از ۲۰۰ شهر کشور بهنوعی با فرونشست مواجهاند که حدود ۱۵ درصد از کل شهرهای ایران را تشکیل میدهد.
وی افزود: البته هر نقطهای که فرونشست دارد الزاما دچار آسیبهای سازهای نمیشود؛ بلکه این آسیبها عمدتا در مناطقی رخ میدهد که اختلاف نرخ فرونشست در بخشهای مختلف زمین وجود داشته باشد. در مرکز تحقیقات، از سال ۱۳۷۶ تاکنون طرحهای گستردهای در این حوزه انجام شده و همچنان ادامه دارد.
وی گفت: همانگونه که پیشتر اشاره شد، پیشنویس دستورالعمل ساختوساز در مناطق دارای فرونشست تهیه شده و امیدواریم ظرف یکیدو ماه آینده تصویب شود. همچنین دستورالعمل ایمنسازی فروریزش زمین با همکاری سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران تدوین شده و دستورالعمل شناسایی و پیشگیری از فروریزش زمین نیز نهایی شده است.
وی در ادامه گفت: پروژههای مختلفی در حوزه شریانهای حیاتی و بناهای تاریخی در حال تعریف و بررسی است که با تامین منابع مالی توسط نهادهای مرتبط، اجرا خواهد شد.
وی افزود: درباره وضعیت جنوب تهران نیز باید گفت تعیین نرخ دقیق فرونشست کار بسیار دشواری است؛ زیرا این پدیده کاملا متغیر و وابسته به میزان برداشت آب است. برای نمونه، پس از سیل سال ۱۳۹۸ میزان فرونشست در سال ۱۳۹۹ بهشدت کاهش یافت اما سپس با خشکسالی و برداشت مجدد آب، روند افزایشی پیدا کرد. بنابراین محاسبه یک نرخ ثابت و میانگینگیری برای کل کشور از نظر علمی صحیح نیست و نرخ فرونشست در مناطق مختلف متفاوت است.
طباطبایی در ادامه گفت: در کشور، فرونشست از حداقل حدود یک سانتیمتر تا حداکثر حدود ۴۰ سانتیمتر در سال ثبت شده است؛ بیشترین مقدار در استان کرمان و در محدوده رفسنجان و دشت خوشگوئیه رخ داده است.
وی گفت: در تهران، به دلیل تنش آبی چند سال اخیر و برداشت بیرویه از چاههای داخل شهر، نرخ فرونشست در برخی نقاط از حدود ۱۶ سانتیمتر به بیش از ۳۰ سانتیمتر در سال افزایش یافته است. این افزایش عمدتا بهصورت موضعی و در اطراف چاههای برداشت آب اتفاق افتاده و اکنون مهمترین نقاط تهدیدکننده پایتخت همین مناطق هستند.
وی افزود: پس از این نواحی، مناطقی مانند نسیمشهر، دشت ملارد، شهریار و محدوده حدفاصل تهران و کرج بیشترین میزان فرونشست را تجربه میکنند. در مجموع، استان تهران در چندین بخش با این پدیده مواجه است و مدیریت منابع آب نقش کلیدی در کنترل آن دارد.