به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ پزشکیان هماکنون در «آستانه» به سر میبرد و مذاکرات و دیدارهای فشرده وی با مقامات قزاقستانی همزمان با حضور یک هیات بزرگ تجاری از ایران، این سفر را از یک سفر تشریفاتی به یک عملیات اجرایی اقتصادی تبدیل کرده است.
پزشکیان بعد از ظهر دیروز وارد آستانه شد و از همان ساعات نخست دیدارهای سطح بالا، مذاکرات رسمی، نشست اتاق بازرگانی، امضای اسناد همکاری و برنامههای فرهنگی و دانشگاهی وی آغاز شد.
یک روز پیش از سفر رئیسجمهور، بیش از ۱۰۰ تاجر و فعال اقتصادی ایرانی به قزاقستان وارد شده و جلسات رو در رو با طرف قزاقی را آغاز کرده بودند. این هماهنگی زمانی نشان میدهد که سفر به طور کامل مبتنی بر «دیپلماسی اقتصادی عملیاتی» طراحی شده، نه بر پایه تشریفات مرسوم.
در این سفر، بیش از ۱۰ سند همکاری اقتصادی، فرهنگی، قضایی، گمرکی و ترانزیتی میان دو کشور نهایی خواهد شد. همچنین نمایشگاه اسناد تاریخی ایران در کاخ ریاستجمهوری قزاقستان، رونمایی از آثار فرهنگی مشترک و سخنرانی رئیسجمهور در جمع نخبگان دانشگاهی بخشی از برنامههای رسمی این سفر است.
قزاقستان با تولید ناخالص داخلی حدود ۲۸۸ میلیارد دلار، بزرگترین اقتصاد آسیای مرکزی و یکی از محورهای اصلی اتحادیه اقتصادی اوراسیاست. این کشور به عنوان چهارمین صادرکننده بزرگ غلات در جهان، دارنده ذخایر عظیم انرژی و مواد معدنی و یکی از مهمترین حلقههای اتصال چین–روسیه–دریای خزر شناخته میشود.
اما نکته مهم اینجاست که قزاقستان به آبهای آزاد دسترسی ندارد و همین ضعف ساختاری، ایران را به مهمترین مسیر جایگزین این کشور تبدیل میکند؛ مسیری که قزاقستان را مستقیما به خلیج فارس و بنادر بازارمحور جنوب ایران متصل میکند.
از طرف دیگر، ایران برای دسترسی عمیقتر به بازار ۸۰ میلیونی آسیای مرکزی، قزاقستان را نقطه ورودی مطمئن، باثبات و قدرتمند این منطقه میداند. این وابستگی متقابل، زمینهساز رشد پرشتاب مبادلات اقتصادی دو کشور است.
آمار تجارت دو کشور تصویر روشنتری از این ظرفیت نشان میدهد. تجارت غیرنفتی طی سال ۲۰۲۴، حدود ۲۹۶ تا ۳۶۰ میلیون دلار بود. همچنین صادرات ایران به قزاقستان در ۹ ماهه ۲۰۲۴ معادل ۲۰۲.۵ میلیون دلار بوده و صادرات قزاقستان به ایران نیز در همین دوره زمانی، حدود ۱۲۳ میلیون دلار بوده است. فروش غلات قزاقستان به ایران در سال زراعی اخیر بیش از یک میلیون تن معادل ۱۷۰ میلیون دلار بود.
این ارقام در حالی ثبت شده که ظرفیت واقعی تجارت دو کشور بیش از ۳ تا ۵ میلیارد دلار برآورد میشود. خود مقامات قزاقستان و ایران نیز در سفر اخیر اعلام کردهاند که رقم فعلی «فقط ۱۰ درصد» ظرفیت واقعی است و باید در چند سال آینده تجارت به ۳ میلیارد دلار برسد.
در نشست مشترک اتاق بازرگانی ایران و قزاقستان، تهران پیشنهاد «کریدور سبز ترانزیتی» را رسمی مطرح کرده است. این طرح شامل تخفیفهای گسترده گمرکی برای کالاهای عبوری، عبور سریع و بدون توقفهای طولانی، ایجاد قراردادهای بلندمدت حملونقل و همکاری برای ساخت پایانههای مشترک در بنادر جنوبی ایران است.
این کریدور اگر اجرایی شود، نه فقط سرعت و هزینه حملونقل بین دو کشور را به شدت کاهش میدهد، بلکه قزاقستان را از مسیر ایران به یکی از کوتاهترین، امنترین و ارزانترین راههای رسیدن به خلیج فارس، اقیانوس هند و بازارهای جنوب و غرب آسیا متصل میکند.
قزاقستان سالانه توان صادرات ۲ تا ۳ میلیون تن گندم به ایران را دارد. بیش از یک میلیون تن جوی قابل ارسال به ایران دارد و در حوزه گوشت و روغنهای گیاهی نیز عرضهکننده جدی منطقه است.
در مقابل، ایران یکی از تامینکنندگان اصلی مصالح ساختمانی، محصولات پتروشیمی، مواد غذایی فرآوریشده، دارو، تجهیزات پزشکی و خدمات فنی–مهندسی برای قزاقستان است. این «مکمل بودن نیازها» باعث شده مبادلات دو کشور نه فقط پایدار، بلکه قابل رشد جهشی باشد.
پزشکیان در دیدارهای رسمی بر این نکته تاکید کرده که ایران سریعترین مسیر دسترسی قزاقستان به آبهای آزاد است. این موضوع بر پایه چند مسیر کلیدی خط ریلی قزاقستان–ترکمنستان–ایران، خط ریلی اینچهبرون–سرخس–گرگان و بنادر جنوبی ایران شامل بندرعباس، امام خمینی و چابهار است.
متخصصان لجستیک معتقدند اگر این مسیرها بهروز و تقویت شوند، زمان حمل از قزاقستان به خلیج فارس ۳۵ درصد کاهش مییابد. همین مسیرها میتواند سهم ایران در ترانزیت غلات قزاقستان را از چند درصد فعلی به ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش دهد؛ یعنی صدها میلیون دلار درآمد ترانزیتی برای ایران در سال.
در نشست اتاق بازرگانی، سه پروژه بنیادی مطرح شد که عبارت از «ایجاد پایانه لجستیکی مشترک در بنادر جنوبی ایران»، «ساخت واحدهای فرآوری غلات، روغن و گوشت در مناطق آزاد» و «ایجاد شهرک صنعتی مشترک با تمرکز بر صنایع غذایی و بستهبندی» است.
این پروژهها برای ایران «امنیت غذایی»، «اشتغال» و «ارزش افزوده» ایجاد میکند و برای قزاقستان «مسیر صادرات ارزان و قابل اعتماد» فراهم خواهد کرد.
جمعبندی دادهها نشان میدهد این سفر پیامدهای واقعی خواهد داشت که شامل جهش احتمالی تجارت به ۲ تا ۳ میلیارد دلار، افزایش درآمد ترانزیتی ایران به دلیل عبور غلات قزاقستان، افزایش نقش ایران در امنیت غذایی، تقویت حضور ایران در بازار ۸۰ میلیونی آسیای مرکزی و ارتقای جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در زنجیرههای حملونقل اوراسیا میشود.
این سفر بر پایه واقعبینی اقتصادی، ایجاد دسترسی ایران به بازارهای جدید و تلاش برای ساخت زیرساختهای پایدار طراحی شده است.
پزشکیان هنوز به ترکمنستان نرسیده اما پس از پایان رایزنیهای آستانه، هیات ایرانی راهی عشقآباد خواهد شد. ترکمنستان چهارمین ذخایر بزرگ گاز جهان را دارد و نقش ایران در سوآپ و انتقال گاز این کشور برای بازارهای ترکیه، ارمنستان و حتی آذربایجان حیاتی است.
در اجلاس پیش رو، پزشکیان نطق رسمی خواهد داشت و دیدارهای جداگانهای با روسایجمهور و نخستوزیران کشورهای منطقه انجام خواهد داد. مذاکرات انرژی، برق، امنیت منطقهای و همکاریهای چندجانبه محور این سفر است.
سفر پزشکیان به قزاقستان و سپس ترکمنستان، ترکیبی از دیپلماسی اقتصادی هدفمند، فعالسازی ظرفیتهای زیرساختی، توسعه تجارت غیرنفتی، افزایش درآمد ترانزیتی و بازطراحی سیاست منطقهای ایران است.
اگر توافقات این سفر با پیگیری اجرایی همراه شود، ایران میتواند در آینده نزدیک به هاب ترانزیت اوراسیا، بازیگر مهم بازار انرژی منطقه و یکی از محورهای اصلی دیپلماسی اقتصادی آسیای مرکزی تبدیل شود. این مسیر نه بر شعار، بلکه بر دادهها، ظرفیتها و نیازهای استراتژیک دو کشور استوار است و در صورت تداوم، میتواند یکی از روشنترین خبرهای اقتصادی ایران در سالهای آینده باشد.