به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ مشاهدات میدانی از بازار خردهفروشی نشان میدهد برخی محصولات لبنی در فاصله چند روز، با برچسبهای قیمتی متفاوت عرضه شدهاند. تغییرات سریع قیمت شیر، ماست و پنیر باعث شده مصرفکننده با یک کالای پرنوسان مواجه باشد؛ کالایی که تا همین چند ماه قبل، جزو اقلام نسبتا باثبات سبد خانوار محسوب میشد.
این بیثباتی، رفتار خرید را نیز تغییر داده و کاهش مقدار خرید یا حذف تدریجی برخی اقلام لبنی از سبد مصرفی، به واکنشی رایج در میان خانوارها تبدیل شده است.
در چنین شرایطی، فروشندگان خرد نیز در وضعیت نامشخصی قرار گرفتهاند. فاصله میان قیمتهای مصوب و آنچه از سوی شرکتهای پخش یا تولیدکنندگان عرضه میشود، تصمیمگیری درباره قیمت نهایی را دشوار کرده و ریسک تخلف ناخواسته را افزایش داده است. نتیجه این چرخه، بازاری است که در آن نه فروشنده اطمینان دارد و نه مصرفکننده رقبتی به خرید پیدا میکند.
بررسی زنجیره تولید لبنیات نشان میدهد افزایش هزینهها در چند لایه به صورت همزمان عمل کرده است. رشد قیمت شیر خام، افزایش هزینه نهادههای دامی، بالا رفتن دستمزد نیروی کار، هزینههای حملونقل و تاثیر نوسانات ارزی بر مواد بستهبندی و تجهیزات، همگی قیمت تمامشده محصولات لبنی را افزایش دادهاند. در این میان، قیمتهای مصوب که با هدف کنترل بازار تعیین میشوند، فاصله محسوسی با واقعیتهای اقتصادی تولید پیدا کردهاند.
این شکاف، فشار مضاعفی را بر واحدهای تولیدی وارد کرده و حاشیه سود آنها را محدود ساخته است. ادامه این روند، خطر کاهش تولید، افت کیفیت یا حرکت به سمت بازارهای غیررسمی را افزایش میدهد؛ مسیری که در نهایت، دوباره به زیان مصرفکننده تمام میشود.
در سوی دیگر ماجرا، رویکرد کنترلی دولت برای مهار قیمتها قرار دارد. سیاست تثبیت نرخها، با هدف جلوگیری از جهشهای تورمی و حمایت از مصرفکننده دنبال میشود اما فاصله میان قیمت رسمی و بازار آزاد، اجرای موثر این سیاست را با چالش مواجه کرده است. تجربه بازار لبنیات نشان میدهد کنترل قیمتی بدون همزمانی با اصلاح ساختار هزینه تولید، به بیثباتی بیشتر منجر میشود.
در همین چارچوب، بازنگری اخیر در قیمت شیر خام و چند قلم محصول لبنی اصلی، تلاشی برای کاهش این شکاف تلقی میشود. تعیین نرخ جدید برای شیر خام و اقلام پرمصرف، در کنار تشدید نظارت بر بازار، نشاندهنده تغییر تاکتیک از انکار فشارهای هزینهای به مدیریت همزمان تولید و مصرف است.
در تصمیمات اخیر تنظیم بازار، قیمت شیر خام درب کارخانه به ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شد و نرخ چند محصول لبنی پرمصرف نیز بازنگری شد. هدف این اقدام، ایجاد تعادل نسبی در زنجیره تولید و جلوگیری از افزایشهای خودسرانه عنوان شده است. همزمان، استقرار بازرسهای نظارتی برای کنترل قیمتها مورد تاکید قرار گرفته تا از تکرار جهشهای ناگهانی جلوگیری شود.
با این حال، تجربههای پیشین نشان میدهد موفقیت این سیاستها به میزان همراهی تولیدکنندگان، شفافیت در توزیع و پایداری تصمیمات بستگی دارد. تصمیمات مقطعی، اگر با چشمانداز روشن و قابل پیشبینی همراه نباشند، تنها اثر کوتاهمدت خواهند داشت.
همزمان با نوسانات قیمتی، نگرانی درباره کاهش سرانه مصرف لبنیات پررنگتر شده است. لبنیات یکی از پایههای تغذیه سالم محسوب میشود و افت مصرف آن، به ویژه در دهکهای درآمدی پایین، میتواند پیامدهای بلندمدتی برای سلامت عمومی داشته باشد. افزایش هزینههای درمانی، افت کیفیت تغذیه کودکان و تشدید نابرابری غذایی، از جمله تبعاتی است که در صورت تداوم این روند، دور از انتظار نخواهد بود.
بازار لبنیات اکنون در نقطهای حساس ایستاده است؛ جایی میان ضرورت حمایت از مصرفکننده و واقعیتهای اقتصادی تولید. استفاده از ابزارهای حاکمیتی برای کنترل بازار، در کوتاهمدت میتواند جلوی جهشهای قیمتی را بگیرد اما در بلندمدت، بدون اصلاح ساختار هزینهها و افزایش بهرهوری، پایداری نخواهد داشت. از سوی دیگر، رهاسازی کامل قیمتها نیز میتواند فشار بیشتری بر سفره خانوار وارد کند.
راهحل پایدار، نیازمند ترکیبی از سیاستهاست؛ از بازنگری دورهای و شفاف در قیمت شیر خام گرفته تا حمایت هدفمند از تولیدکننده، کاهش هزینه نهادهها و طراحی سازوکارهایی که مصرفکننده نهایی را از شوکهای قیمتی مصون نگه دارد. تا زمانی که این اجزا در کنار هم قرار نگیرند، بازار لبنیات همچنان در مدار ناپایداری خواهد چرخید؛ مداری که هزینه آن را هم تولیدکننده و هم مصرفکننده پرداخت خواهد کرد.