به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران، با پیامدهای مرگبار و اثرات مخرب، به معضلی پایدار بدل شده و کم‌توجهی مسوولان و متولیان نیز عاملی بر پایداری آن است، چنین بحران‌های زیست‌محیطی سالانه جان هزاران نفر را می‌گیرد و شاخص‌های سلامت عمومی، کیفیت زندگی و پایداری اقتصادی را به چالش می‌کشد.
عواملی نظیر افزایش خودروهای شخصی، ناکارآمدی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی، همچنان بر وخامت این وضعیت دامن می‌زنند. در چنین شرایطی، راهکارهای عملی مانند بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تقویت زیرساخت‌های انرژی پاک و توسعه سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی مدرن، می‌تواند گام‌های بنیادینی برای تغییر این روند باشند.
با این حال، موفقیت در این مسیر نیازمند عزم جدی و برنامه‌ریزی مبتنی بر تخصص است. راهبردی که دولت چهاردهم و در راس آن، مسعود پزشکیان در وعده‌های خود بر آن تاکید کرده و حال انتظار می‌رود به الگویی عملی برای کاهش آلودگی و ارتقا کیفیت زیست‌محیطی بدل شود.
بر اساس گزارش وزارت بهداشت، آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ جان بیش از ۳۰ هزار نفر را در سراسر کشور گرفت. این آمار نگران‌کننده، نشان‌دهنده عمق بحران زیست‌محیطی و ضرورت اقدام فوری برای کاهش آلودگی است.
مطالعات نشان می‌دهد که چندین عامل اصلی به تشدید آلودگی هوا در تهران دامن زده‌اند. افزایش تعداد خودروهای شخصی و تک‌سرنشین، به ویژه در ساعات اوج ترافیک، منجر به انتشار گسترده گازهای آلاینده شده است. همچنین، مصرف بالای بنزین و دیگر سوخت‌های فسیلی، همراه با سایش لاستیک‌ها و تولید ذرات معلق نظیر PM ۲.۵ و PM ۱۰، به خصوص در فصل‌های سرد سال، اثرات مخربی بر سلامت عمومی گذاشته‌اند.
در حالی که قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۳ تصویب شد تا با تعیین الزامات زیست‌محیطی به کاهش آلودگی کمک کند اما شواهد نشان می‌دهد که اجرای این قانون با مشکلات جدی مواجه بوده و نتوانسته تاثیرات قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد. کارشناسان بر لزوم برنامه‌ریزی موثر و توسعه حمل‌ونقل عمومی به عنوان راهکار اصلی برای مقابله با این بحران تاکید دارند.
یکی از پرسش‌های اساسی در مورد بحران آلودگی هوا در ایران، این است که چرا با وجود شباهت در ترافیک سنگین، سطح آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور مانند تهران بسیار بیشتر از کشورهای پیشرفته است؟ کارشناسان معتقدند که پاسخ این سوال در کیفیت پایین خودروهای تولید داخل، نوع سوخت مصرفی و ضعف در اجرای استانداردهای زیست‌محیطی نهفته است.
خودروهای تولیدی در ایران به دلیل عدم رعایت استانداردهای جهانی، سهم بزرگی در آلودگی هوا دارند. بر اساس گزارش‌های سازمان محیط زیست، بسیاری از خودروهای داخلی فاقد استانداردهای یورو ۵ و یورو ۶ هستند؛ استانداردهایی که در کشورهای پیشرفته اجباری شده و نقش مهمی در کاهش آلاینده‌های هوا ایفا می‌کنند.
در همین راستا محمد درویش، کارشناس محیط زیست گفته است: «بیش از ۷۰ درصد از خودروهای داخلی، حتی در زمان تولید، از استانداردهای زیست‌محیطی عقب‌تر هستند و این مساله مستقیما به افزایش آلودگی هوا دامن می‌زند.»
نوع سوخت مصرفی نیز یکی از دلایل اصلی افزایش آلودگی هوا در کشور محسوب می‌شود. بنزین و گازوئیل تولید شده در برخی پالایشگاه‌های داخلی به دلیل تکنولوژی‌های قدیمی، میزان بالایی از گوگرد و سایر آلاینده‌ها دارند. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از سوخت‌های کم‌گوگرد و پاک، توانسته‌اند میزان آلاینده‌ها را به حداقل برسانند.
به گفته کارشناسان «بنزین و گازوئیل تولیدی در ایران هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد و این موضوع به افزایش ذرات معلق و گازهای سمی در هوای شهرها منجر شده است.»
در کشورهای پیشرفته، استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، اعمال قوانین سخت‌گیرانه برای تولید سوخت و خودرو، توسعه سوخت‌های تجدیدپذیر و... از جمله اقدامات موفق در مدیریت آلودگی هوا بوده است. اعمال مالیات بر خودروهایی که آلاینده زیادی تولید می‌کنند و سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی نیز از دیگر راهکارهایی بوده که این کشورها برای کنترل آلودگی اجرا کرده‌اند.
تشویق شهروندان به استفاده از حمل‌ونقل عمومی یکی از موثرترین روش‌ها برای مقابله با آلودگی هوا در کلان‌شهرها است. افزایش چشم‌گیر تعداد خودروهای شخصی و تک‌سرنشین، لزوم اجرای سیاست‌های تشویقی برای کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی، بهبود کیفیت هوا را بیش از پیش در تهران برجسته کرده است.
کاهش هزینه بلیت وسایل حمل‌ونقل عمومی و گستردگی و سهولت دسترسی یکی از ساده‌ترین و کارآمدترین روش‌ها برای افزایش استقبال عمومی محسوب می‌شود. تخفیف‌های ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد، طرح‌های اشتراکی ماهانه و سالانه و ارائه بلیت‌های رایگان برای گروه‌هایی مانند دانش‌آموزان، دانشجویان و سالمندان از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند استفاده از مترو و اتوبوس را افزایش دهند.
کیفیت خدمات، مکمل کاهش هزینه‌ها در جذب مسافران است. افزایش تعداد ناوگان، کاهش زمان انتظار و بهبود امکانات رفاهی از جمله اقداماتی بوده که می‌تواند اعتماد عمومی را به سیستم حمل‌ونقل تقویت کند. تجهیز وسایل نقلیه به اینترنت رایگان، سیستم‌های تهویه مطبوع و امکانات دسترسی برای افراد دارای معلولیت نیز از دیگر اقدامات پیشنهادی هستند.
اجرای راهکارهای علمی و عملی برای مقابله با بحران آلودگی هوا در تهران، علاوه بر کاهش آلاینده‌ها، پیامدهای مثبتی در حوزه‌های سلامت، انرژی، اقتصاد و عدالت اجتماعی به همراه خواهد داشت. کارشناسان تاکید دارند که این اقدامات می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و توسعه پایدار کمک کند.
اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا نظیر استفاده از وسایل نقلیه برقی و توسعه حمل‌ونقل عمومی، تاثیرات مستقیمی بر سلامت عمومی دارد. کاهش انتشار آلاینده‌هایی مانند PM ۲.۵ و PM ۱۰، می‌تواند بیماری‌های تنفسی و قلبی را کاهش دهد. همچنین، کاهش آلودگی، فضای شهری را برای فعالیت‌های اجتماعی و ورزشی، جذاب‌تر می‌کند.
کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و جایگزینی انرژی‌های پاک از پیامدهای کلیدی این اقدامات هستند. کاهش وابستگی به واردات بنزین، صرفه‌جویی در منابع انرژی و تقویت زیرساخت‌های تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، گامی موثر در جهت رفع ناترازی انرژی و توسعه پایدار خواهند بود.
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی نظیر توسعه مترو، توسعه خطوط تندرو اتوبوس درون‌شهری و تولید وسایل نقلیه برقی، اشتغال‌زایی گسترده‌ای ایجاد می‌کند. کاهش هزینه‌های درمانی ناشی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا نیز از دیگر مزایای اقتصادی این برنامه‌هاست.
توسعه خدمات حمل‌ونقل عمومی ارزان و با کیفیت برای اقشار کم‌درآمد، عدالت اجتماعی را تقویت می‌کند. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، فشار اقتصادی را بر خانواده‌های آسیب‌پذیر کاهش داده و دسترسی برابر به امکانات شهری را تضمین می‌کند.
این اقدامات می‌تواند به تغییر نگرش عمومی نسبت به استفاده از انرژی‌های پاک و حمل‌ونقل عمومی کمک کند. همچنین مشوق‌های مالی و تبلیغات آگاهانه، استفاده از خودروهای برقی و دوچرخه‌های اشتراکی را در بین شهروندان افزایش می‌دهد.
پیشبرد این طرح‌ها نیازمند هم‌افزایی بین دولت، شهرداری و بخش خصوصی است. همکاری میان نهادهایی نظیر وزارت نفت، وزارت صمت، خودروسازان داخل و سازمان محیط زیست، به اجرایی شدن برنامه‌های کاهش آلودگی هوا کمک خواهد کرد.