به گزارش اقتصاد معاصر؛ جمعه سیاه یا بلک فرایدی چیست؟ آیا تا به حال در مورد روزی شنیده‌اید که مردم از نیمه شب صف می‌کشند، فروشگاه‌ها مملو از جمعیت می‌شوند و قیمت‌ها به طرز باورنکردنی پایین می‌آیند؟ این همان جمعه سیاه یا بلک فرایدی است - روزی که برای بسیاری از خریداران در سراسر جهان، از جمله ایران، به یک رویداد هیجان‌انگیز تبدیل شده است.
یکی از فرهنگ و رسوم کشور آمریکا، روز بلک فرایدی (Black Friday) است که به رسم هر سال، پس از مراسم روز شکرگزاری و پیش از عید کریسمس و سال نو، تمام فروشگاه‌ها و برندهای مطرح دنیا، محصولات خود را با چندین درصد تخفیف شگفت‌انگیزی به فروش می‌گذارند. در واقع طبق رسم و رسوم آمریکایی‌ها اولین روز پس از روز شکرگزاری که خود یک جشن و تعطیلاتی رسمی در ایالات متحده است، به عنوان روز خرید برای کریسمس تلقی می‌شود که امروزه تحت عنوان بلک فرایدی شهرت جهانی یافته است. در روز حراج جمعه سیاه تمامی فروشگاه‌ها در سراسر ایالت متحده آمریکا آماده خدمت رسانی بوده و تمامی کالاهای خود را با تخفیف بسیار بالایی به فروش می‌رسانند.
حتی در این روز برخی از فروشگاه‌ها کار خود را زودتر آغاز کرده و به محض پایان روز شکرگزاری فعالیت خود را شروع می‌کنند حراج بزرگ جمعه سیاه در ایران نیز تحت عنوان جمعه سیاه رواج یافته است و بسیاری از فروشگاه‌ها به خصوص فروشگاه اینترنتی بسیاری، از محصولات خود را تحت عنوان تخفیف بلک فرایدی سال ۲۰۲۴ ارائه می‌دهند. در حراج جمعه سیاه ، بانی مد نیز اکثر محصولات پرفروش خود را از جمله لباس مردانه، لباس زنانه، کیف، کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی و… با تخفیفات بسیار بالایی ارائه می‌دهد.
در پاسخ به این سوال که بلک فرایدی چه زمانی ست؛ باید گفت تاریخ حراج جمعه سیاه درست یک روز پس از تاریخ جشن شکرگزاری که در آخرین پنجشنبه‌ی ماه نوامبر برگزار می‌شود، آغاز خواهد شد. بنابراین تاریخ بلک فرایدی در هر سال با سال قبل متفاوت است.
در نتیجه تاریخ حراج جمعه سیاه ۲۰۲۴ در ایران و در تقویم سال ۱۴۰۳ برابر با جمعه ۹ آذر است.
بلک فرایدی به طور رسمی یک روز است که معمولاً آخرین جمعه ماه نوامبر برگزار می‌شود. با این حال، بسیاری از فروشگاه‌ها تخفیف‌های خود را از چند روز قبل یا حتی هفته قبل از بلک فرایدی شروع می‌کنند و در برخی موارد این تخفیف‌ها تا “Cyber Monday” ادامه دارد. بنابراین، دوره تخفیفات بلک فرایدی معمولاً چند روز یا حتی یک هفته طول می‌کشد.
تاریخچه بلک فرایدی
اصطلاح «جمعه سیاه» اولین بار در سال ۱۸۶۹ مطرح شد، زمانی که دو سرمایه گذار به نام‌های جی گولد و جیم فیسک با بالا بردن قیمت طلا باعث سقوط بازار شدند. در نتیجه بازار سهام ۲۰ درصد کاهش یافت، تجارت خارجی متوقف شد و کشاورزان شاهد کاهش شدید ارزش ذرت و گندم بودند.
در اواخر دهه ۱۹۸۰ این اصطلاح مترادف با خرید شد و عنوان آن برگرفته از نحوه استفاده حسابداران از جوهرهای رنگی در ثبت اطلاعات مالی بود. آن زمان این گونه مرسوم بود که برای ثبت درآمد منفی یک شرکت از جوهر قرمز و برای ثبت سود از جوهر مشکی استفاده می‌شد. به همین دلیل خرده فروشان نام «بلک فرایدی» را مجدداً سر زبان‌ها انداختند تا ترغیبی برای خرید بیشتر مشتریان باشد. بلک فرایدی به روزی تبدیل شد که فروشگاه‌ها به سود قابل توجهی دست پیدا کردند. این نام ماندگار شد و از آن زمان، جمعه سیاه به رویدادی بدل گشت که فروشندگان بالاترین سطح فروش محصولات خود را تجربه می‌کردند.
با توجه به اینکه در کشورهای خارجی حراج جمعه سیاه پیش از سال نو قرار دارد و فروشگاه‌ها و برندها محصولات خود را با تخفیف قابل توجهی به فروش می‌رسانند، بسیاری از مردم دنیا سعی می‌کنند خرید سال نو و هدایای خود را در روز حراج سیاه تهیه کنند تا هزینه‌های خود را به صورت قابل توجهی کاهش دهند. در ایران نیز اگرچه این روز در آذرماه قرار دارد، اما با توجه به اینکه قیمت محصولات برخی از فروشگاه‌ها و برندها با توجه به نوسان نرخ دلار ممکن است افزایش یابد، بسیاری از مردم سعی می‌کنند خرید زمستانی و حتی بهاره یا محصولات الکترونیکی و مایحتاج خود را در حراج جمعه سیاه تهیه کنند.
حراج جمعه سیاه در سال‌های اخیر چندان مرسوم نبود، اما با این حال بسیاری بر این باورند که فروشگاه بامیلو، اولین فروشگاه اینترنتی بود که تخفیفات حراج بزرگ جمعه سیاه را در میان فروشگاه‌های ایرانی مرسوم کرد. از این رو در سال‌های اخیر بسیاری از مراکز خرید آنلاین همچون بانی مد، محصولات خود را با تخفیف قابل توجهی برای مشتریان خود ارائه می‌دهند تا مردم ایران نیز از تخفیف‌های حراج black friday بی‌بهره نمانند و خریدهای عید و سال نو خود را با هزینه‌ی کمتری تهیه کنند.
جمعه سیاه در اصل یک سنت آمریکایی است که قدمت آن به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد. این روز همیشه بعد از روز شکرگزاری در آمریکا، یعنی آخرین جمعه ماه نوامبر، برگزار می‌شود. اما چرا "سیاه"؟
برخی معتقدند این نام از زمانی آغاز شد که فروشگاه‌ها برای اولین بار در سال از "رنگ قرمز" (ضرر) به "رنگ سیاه" (سود) می‌رسیدند.
دیگران می‌گویند این نام به دلیل ترافیک سنگین و شلوغی خیابان‌ها در این روز انتخاب شده است.
امروزه، جمعه سیاه به یک پدیده جهانی تبدیل شده است. از لندن تا توکیو، از سیدنی تا تهران، فروشگاه‌ها و خرده‌فروشان آنلاین تخفیف‌های ویژه‌ای را ارائه می‌دهند. تصور کنید فروشگاه‌های بزرگ پر از مردمی که برای خرید بهترین کالاها با قیمت‌های استثنایی رقابت می‌کنند.
قدیمی ها می گفتند حتی اگر در سلوک دشمنت کار درستی دیدی،در آن دقیق شو وتلاش کن از آن درس گرفته وحتی تقلیدش کنی؛ حال این موضوع حکایت رسم بلک فرایدی یا جمعه سیاه است که مدتی است علاوه برآمریکا وانگلیس و روسیه، چین، هند وحتی کشورهایی چون پاکستان ونیجریه وامارات ، درایران هم باب شده است.
قرن‌ها است که صفت سیاه در فرهنگ‌های مختلف برای توصیف رویدادی بدشگون استفاده می‌شد. در تاریخ آمریکا، عبارت «جمعه سیاه» به رسوایی بازار طلا، در روز ۲۴ سپتامبر سال ۱۸۶۹ اشاره دارد. دو تن از زمین خواران آن دوره به نام جِی دیک و جیمز فیسک به واسطه خریدهای عمده در مدتی کوتاه، انحصار موقت طلا را به دست گرفته و سود کلانی به دست آوردند. دولت وقت که به‌موقع متوجه این سوءاستفاده نشد، حجم طلای بالایی را روانه بازار کرد تا قیمت از دست رفته ثابت شود. اما در نهایت، زندگی بسیاری ویران شد، و از آن روز به نام جمعه سیاه یا بلک فرایدی یاد می‌شود.
بااین حال این مفهوم به تدریج تغییر یافته واکنون منظور از آن ، شلوغ‌ترین روز خرید با تخفیف های شگفت انگیز در آستانه سال نو میلادی و روز کریسمس است؛«فرصتی طلایی برای خرید» که حتی باوجود کلمه «سیاه» در این عبارت، هیچ‌کس آن را روزی سیاه و تباه نمی داند.
فلسفه اصلی حراج جمعه ،تخفیف های بسیار بالا بر روی تمامی کالاها است. تخفیفی که باعث ترغیب مشتریان برای رفع نیازهای خود با هزینه کمتر در آستانه سال نوشده و در مقابل ، باعث خالی شدن انبار فروشگاه‌ها با حاشیه سودی کمتر است.
تخفیف کالاها در جمعه سیاه بسیار بیشتر از تخفیف معمول وبه نوعی انفجار تخفیفی است که باعث صف کشیدن مردم پشت درهای فروشگاه شده و حتی در بسیاری از موارد نیز تراکم جمعیت مشتریان باعث شکسته شدن در فروشگاه می شود وحوادث گاها مرگباری را هم می‌آفریند. درواقع ، کالاهای با تخفیف ویژه یکی از کاتالیزورهای حراج جمعه بوده و افراد زیادی را به خود جلب می‌کنند. این کالاها عموماً از محصولات جذاب بازار نظیر گوشی‌های مارک دار، تلویزیون‌های بزرگ، آخرین نسل دوربین‌ها یا آخرین و گران‌قیمت‌ترین لباس‌ها هستند که با تخفیفی باورنکردنی حتی تا ۹۰ درصد زیر قیمت اصلی خود عرضه می‌شوند.
همچنین با شروع سلطنت فروشگاه‌های آنلاین در جمعه سیاه ، شیوه جدیدی از حراجی‌ها در تاریخ ثبت شدبه گونه ای که سود حاصل از فروش آنلاین همه‌ساله از سال قبل بیشتر می‌شود.
رواج رسم جمعه سیاه درایران هم مانند دیگر کشورها با تخفیف های فراوان وحتی غیرمعمول درتقریبا تمام فروشگاه‌ها همراه است، به گونه ای که بسیاری شهروندان خریدهای خود را تا این روز به تاخیر می‌اندازند تا بتوانند از تخفیف‌های نسبتا بالای ارایه شده استفاده کنند.
براساس تناظر تاریخی، جمعه سیاه یک روز پس از جشن شکرگذاری در آخرین پنج شنبه ماه نوامبر برگزار می شود ولذا تاریخ خورشیدی آن امسال برابر با ۹ آذرماه (جمعه هفته جاری) است.
بدین ترتیب احتمالا در روزهای اخیر با پیامک های متعددی از فروشگاه ها بخصوص فروشگاه های آنلاین در تلفن همراه خود مواجه شده اید که خبر از ارایه تخفیف های جذاب وبیشتر از حد معمول می دهند.
درواقع، فروشگاه‌های اینترنتی و همچنین فروشگاه‌های کوچک و خرده‌فروشی‌ها، درجمعه سیاه ایرانی تخفیفاتی را ارائه می‌دهندو رقابت فروشگاه‌ها در این روز باعث واقعی بودن بیشتر تخفیف‌ها شده‌است.
همچنین گاهی برخی فروشگاه‌های اینترنتی از یک هفته قبل با ایمیل‌ها و پیامک‌هایی به اطلاع مردم می‌رسانند که فروش هیجان انگیزشان در این روز آغاز خواهد شد.
براین اساس،طیف متنوعی از محصولات شامل لوازم دیجیتال، لوازم خانگی، پوشاک، لوازم آرایشی،کیف وکفش ومحصولات چرمی ومانند آن، با تخفیف‌های ویژه در دسترس قرار می گیرد به گونه ای که برخی فروشگاه های بزرگ اینترنتی درایران ادعا می کنند شماری از کالاهایشان را با تخفیف ۹۹ درصدی می فروشند، اما درصد تخفیف‌های رایج معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است که فرصتی مناسب برای خرید کالاهای ضروری و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به حساب می‌آید.
کارشناسان بازار یابی به شهروندان توصیه می کنند برای اینکه خرید موفقی در جمعه سیاه داشته باشند، لازم است از قبل آماده بوده و فهرستی دقیق از کالاهایی که قصد خریدشان را دارند تهیه کنند تا در میان انبوه محصولات تخفیف‌دار، سردرگم نشوند؛ به‌ویژه در مورد پوشاک و لوازم الکترونیکی، بهتر است از قبل مشخصات مانند سایز، رنگ و مدل مورد نظر خود را انتخاب کرده باشند. همچنین،شهروندان می توانند لینک محصولات دلخواه را ذخیره کنند تا در زمان شروع رویداد بلک فرایدی بدانند قرار است به سراغ چه چیزی بروند.
کارشناسان اقتصادی رواج جمعه سیاه در فرهنگ اقتصادی ایران را بخصوص در شرایط حال حاضر اقتصادی، به نفع مردم وکسب وکارها می دانند.
به زعم آنان این امر هم فرصتی برای نفس کشیدن به مصرف کنندگان می دهد که کالاهای مورد نظر خود را با قیمت مناسب بخرند وهم مجالی برای تحریک تقاضا دراقتصاد ملی به نفع اصناف درشرایط رکود تورمی است.
درواقع چون دکترین جمعه سیاه برکسب سود براساس " فروش انبوه با سود کم" بنیان گذاری شده، این فرصتی به کسب وکارها می دهد که موجودی انبار خود را خالی کرده وبه نقدینگی مورد نظر برای ادامه کسب وکارشان دست یابند؛ هرچند ممکن است سود کسب شده در حد انتظار نباشد اما از فروش نرفتن اجناس واستهلاک های متعدد آن، بهتر است.
بدین ترتیب، کارشناسان این پیشنهاد را مطرح می کنند که رسم اقتصادی جمعه سیاه نه تنها براساس تقویم غربی که براساس تقویم خورشیدی می تواند به نوروز ایرانی هم گسترش یابد ودرایام اسفندماه، بسیاری فروشگاه‌ها وتولیدکنندگان باارایه تخفیف های جذاب هم به اقتصاد خانوار کمک کنند وهم فروش محصولات خود را به نحو چشمگیری گسترش داده واز طریق فروش انبوه، کسب سود کنند.
لذا به نظر می رسد اتاق های بازرگانی واصناف می توانند با همکاری یکدیگر والبته با درنظرداشتن این ظرافت که فرهنگ غربی درکشور تبلیغ نشود، رسم تخفیف های جذاب را باب کرده وثمرات این نوع بازار یابی وفروش را برای بدنه اصناف تشریح کنند.
همچنین اگر واقعاً قرار است فروشگاه‌ها دست به حراج اجناس به نفع مردم بزنند، باید ظرفیت خود را افزایش داده و برای یک یا چند روز هم که شده چشم خود را به روی سود بالا ببندند و با تخفیف‌های چشمگیر به مردم جنس بفروشند؛ نه اینکه به اسم جمعه سیاه تلاش کنند اجناس بنجل و در آستانه خرابی یا اجناسی که تاریخ مصرفشان در آستانه منقضی شدن است؛ نظیر برخی لوازم الکترونیکی از جمله پاور بانک یا اسپیکرهای شارژی که باطری آنها دیگر عمر ندارد، را به مردم قالب کنند.
از طرفی نباید فراموش کرد که برخی از فروشگاه‌ها درایام جمعه سیاه برای آن که وانمود کنند که تخفیف زیادی روی اقلام خود ارائه کرده اند، قیمت اولیه و قبل از تخفیف جنس را بالاتر از نرخ واقعی بازار ثبت می‌کنند و سپس با اعلام قیمت تخفیف خورده به تنها چند درصد کمتر از بهای اصلی، مدعی تخفیف چند ۱۰ درصدی برای آنها می‌شوند تا شاید از این طریق بتوانند مشتریان را اغوا کنند.
این چنین است که اصناف وتولیدکنندگان می توانند با عملکردی شفاف درجمعه سیاه ایرانی، بازی برد– برد را برای خود ومصرف کنندگان رقم زده ومقداری از رکود موجود کاسته ونقدینگی درگردش خود را نیز با کمترین هزینه وسریع ترین شکل تامین کنند.