همه چیز درخصوص کالابرگ دو مرحله‌ای

به گزارش اقتصاد معاصر؛ فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در جلسه روز یکشنبه هیأت دولت از دستور رئیس‌جمهوری به تیم اقتصادی دولت برای تخصیص اعتبار به کالابرگ الکترونیکی خبر داد و گفت که «در تکانه‌های اقتصادی آنکه بیش از همه آسیب می‌بیند طبقه محروم است. با دستور رئیس‌جمهوری تمرکز تیم اقتصادی بر بازار و ارائه کالابرگ طی دونوبت تا شب عید است.»

 البته پیش از این نیز بهروز محبی نجم آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در رابطه با ضرورت اجرای کالابرگ الکترونیکی از سوی دولت گفته بود: «انتظار داریم دولت قبل از آغاز سال نو، علاوه بر اینکه یارانه معیشتی مردم را تقویت می‌کند، حتماً باید کالابرگ الکترونیکی را نیز فعال کرده و این موضوع را در دستور کار خود قرار دهد.»

اکنون با دستور رئیس‌جمهوری اجرای این طرح کلید می‌خورد و قرار است در آستانه نوروز و ماه رمضان آغاز و به صورت طولانی‌مدت ادامه یابد. به گفته سخنگوی اقتصادی دولت قرار است ساز و کار توزیع کالا با کالا برگ در ابتدای کار در دو نوبت با تنوع در اقلام اساسی به مردم عرضه شود.

ماجرای کالابرگ از کجا شروع شد؟

به طور کلی کالابرگ نوعی ساز و کار حمایتی دولت از مردم برای بهبود معیشت در دوران خاص محسوب می‌شود. در دهه ۶۰ و ۷۰ به دلیل شرایط جنگ و تا دهه ۸۰ کوپن خرید اقلام اساسی خانوار با قیمت‌های پایین‌تر به مردم عرضه می‌شد. این سازوکار به نوعی این امکان را به دولت‌ها داده که بخشی از «حداقل‌های معیشتی» را به صورت یارانه‌ای تأمین کنند.

البته به مانند دیگر بازارها، خرید و فروش کالابرگ یا همان کوپن نیز در زمان اجرا زیاد دیده شده است. منتقدان می‌گویند کالای کوپنی به صورت یارانه‌ای عرضه می‌شود، اما به دلیل جیره‌بندی خاصی که دارد؛ ممکن است فضای واسطه گری برای کالابرگ را هم ایجاد کند.

کالابرگ الکترونیکی چگونه کلید خورد

کوپن یا همان کالابرگ کاغذی در میانه دهه ۸۰ برچیده شد و در اواخر همین دهه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها که بخشی از طرح تحول اقتصادی بود، کلید خورد که بر اساس این طرح به ازای هر ایرانی مبلغ ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شد که منتقدان و موافقانی داشت.

در اواخر دهه ۹۰ بالا گرفتن شرایط تورمی، قوه مقننه را بر آن داشت تا بخشی از یارانه نقدی را به شکل کالابرگ الکترونیکی در اختیار مردم قرار دهد. از این جهت طرح «مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها» از اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت و به گونه‌ای اجرا شد که خانوار‌های مشمول سه دهک اول مبلغ ۴۰۰ هزار تومان و دهک‌های چهارم تا نهم نیز مبلغ ۳۰۰ هزار تومان یارانه دریافت کنند. در واقع همان طرح هدفمندی یارانه‌ها با مبلغ بالاتری به حساب مردم واریز می‌شد. البته دولت تا زمان معینی اجازه اجرای این طرح را داده و قرار بود این یارانه نقدی به تدریج به کالابرگ الکترونیکی تبدیل شود.

پس از گذشت یک سال از اجرای این طرح، یعنی از خردادماه سال ۱۴۰۲ طرح «کالابرگ الکترونیک» در راستای افزایش رفاه و حفظ سفره غذایی مردم از تورم کلید خورد و به دنبال آن، ۱۱ قلم کالای اساسی شامل گوشت منجمد گوساله، برنج ایرانی، حبوبات، شیر کم‌چرب، پنیر UF، ماست کم‌چرب، مرغ، تخم‌مرغ، روغن مایع، ماکارونی و قند و شکر با تأیید انستیتوی تغذیه ایران جهت تأمین امنیت غذایی مردم در سبد غذایی تعریف شد و به دنبال آن، طی چند فاز اجرایی و با گسترش اجرای کالابرگ الکترونیک، هفت دهک درآمدی در صورتی که ۲۰۰ هزار تومان از مبلغ یارانه خود را از میان ۱۱ قلم کالای سبد غذایی تعریف شده خریداری می‌کردند، مشمول دریافت یارانه تشویقی ۱۲۰ هزار تومانی می‌شدند.

چرا اجرای کالابرگ الکترونیکی متوقف شد؟

بهمن سال گذشته و در راستای حمایت غذایی از خانوار‌های یارانه‌بگیر با اولویت خانوار دهک‌های یک تا ۷ به لحاظ درآمد، اتفاق دیگری رخ داد. دولت از ۱۷ بهمن‌ماه به مدت سه ماه (تا ۱۸ اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۳) مرحله جدید طرح کالابرگ الکترونیک را تحت عنوان «طرح فجرانه» اجرا کرد که در فاز جدید این طرح «شرط ۲۰۰ هزار تومان خرید از یارانه» حذف و اعتبار تشویقی از ۱۲۰ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان افزایش یافت.

در این طرح، یک سبد ۱۱ قلمی برای تأمین حداقل نیاز‌های اساسی مردم با قیمت‌های مبنای سال ۱۴۰۱ انتخاب و مابه التفاوت قیمت سبد مبنای سال ۱۴۰۱ با قیمت روز یعنی ۱۴۰۲ از محل یارانه جدید دولت تأمین شد، به این صورت که قیمت روز سبد مشتمل بر ۱۱ قلم، ۷۴۳ هزار و ۷۵۰ تومان بود که خانوار دهک‌های اول تا هفتم در صورت خرید بسته باید قیمت سال ۱۴۰۱ را به مبلغ ۵۲۳ هزار و ۳۰۰ تومان از جیب خود پرداخت می‌کردند و مابه‌التفاوت آن تا قیمت روز به مبلغ ۲۲۰ هزار و ۴۵۰ تومان از محل اعتبار جدید دولت تأمین می‌شد، اما با وجود وعده‌های اولیه برای ادامه طرح در سال ۱۴۰۳، اجرای آن متوقف شد و بودجه‌ای برای آن در قانون بودجه ۱۴۰۳ تخصیص نیافت.

در واقع یکی از مهم‌ترین موانع تداوم این طرح، تأمین منابع مالی بود. دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۳ پیشنهاد افزایش نرخ ارز ترجیحی کالا‌های اساسی از ۲۸۵۰۰ تومان به ۳۸۵۰۰ تومان را مطرح کرد؛ اما این پیشنهاد به دلیل نگرانی از بالا رفتن قیمت کالای اساسی و افزایش تورم، با مخالفت مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام مواجه شد؛ حتی احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت چهاردهم در حاشیه برنامه‌ای در پاسخ به سؤال خبرنگاران درخصوص اجرای این طرح اعلام کرد که اعتباری برای اجرای طرح کالابرگ در بودجه سال ۱۴۰۳ دیده نشده است. اما اکنون اجرای این طرح در قالب جدید، در قانون بودجه سال آینده دیده شده است.

کالابرگ دو مرحله‌ای

حالا با دستور رئیس‌جمهوری، بحث کالابرگ الکترونیکی برای ۱۵ قلم کالای اساسی در دو مرحله تا پیش از عید دوباره مطرح شده است. این طرح با هدف کمک به مردم در تأمین نیاز‌های روزمره آنها مطرح و دولت مکلف شده افزایش قیمت‌های کالا‌های اساسی را با کالابرگ الکترونیک جبران کند و قرار است به گفته رئیس‌جمهوری در آستانه نوروز و ماه رمضان اجرای این مهم کلید خورده و در نهایت نیز دائمی شود.

رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز اعلام کرده که «در حال تدارک برای اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی است و امیدوار است که این طرح پیش از ماه رمضان به مرحله اجرایی برسد.» همچنین محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، تأکید کرد که «اجرای کالابرگ برای دهک‌های پایین جامعه ضروری است و این طرح برای تأمین اقلام ضروری و مواد غذایی برای ۷ دهک پایین جامعه به سرعت آغاز خواهد شد.»

جزئیات زیادی درباره طرح جدید دولت منتشر نشده؛ اما جمعیت هر دهک در ایران حدود ۸.۲ میلیون نفر است و از نظر درآمد و هزینه، حدود ۲۴.۶ میلیون نفر در فهرست مشمولان کالابرگ قرار خواهند گرفت. اگر قرار باشد مانند سال گذشته اعتبار ۱۵ هزار میلیارد تومانی اختصاص یابد؛ با در نظر گرفتن جمعیت حدود ۲۵ میلیون نفری مشمولان طرح کالابرگ، سرانه اعتبار هر نفر در این طرح حدود ۶۰۰ هزار تومان است و اگر دولت بخواهد مانند تجربه طرح فجرانه دولت سیزدهم عمل کند، می‌تواند برای ۳ ماه طرح کالابرگ را با همان مشخصات برای این سه دهک اجرا کند.

در این صورت، یارانه تشویقی هر نفر از مشمولان طرح کالابرگ در هر ماه حدود ۲۰۰ هزار تومان خواهد بود و یک خانوار ۳ نفره می‌تواند با شرکت در طرح کالابرگ از ۶۰۰ هزار تومان یارانه تشویقی در هر ماه بهره‌مند شود./ ایران