بررسی سناریوهای نفتی در بودجه سال ۱۴۰۴

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ در شرایطی که جنگ تعرفه‌ای دونالد ترامپ و سیاست‌های حمایتی کشورهای عرب منطقه باعث افزایش عرضه نفت در بازار جهانی شده است، شاهد کاهش قیمت این کالا استراتژیک به محدوده ۶۵ دلار هستیم. برخی گمانه‌زنی‌ها حتی احتمال کاهش قیمت نفت به محدوده ۵۵ دلار را نیز مطرح می‌کنند. این وضعیت که می‌تواند به دلیل رقابت بین تولیدکنندگان و کاهش تقاضا نیز تشدید شود، هشدارهایی را برای کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی، از جمله ایران به همراه دارد. 

سناریو اول؛ کاهش قیمت نفت و ثبات در میزان حجمی صادرات کشور 

با احتساب فروش روزانه ۱.۷ میلیون بشکه، اگر قیمت نفت به محدوده ۵۵ دلار در هر بشکه کاهش یابد، بر اساس محاسبات انجام‌شده، درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت ایران به ۳۴ میلیارد دلار کاهش خواهد یافت. این رقم نسبت به پیش‌بینی‌های اولیه بودجه سال ۱۴۰۴ که بر اساس قیمت ۶۳ دلاری نفت و صادرات روزانه ۱.۷ میلیون بشکه محاسبه شده بود، کاهش ۴ تا ۵ میلیارد دلاری را نشان می‌دهد. 

از همین‌رو در ادامه به بررسی پیامدهای کاهش قیمت نفت بر بودجه کشور پرداخته‌ایم. 

کاهش کل درآمدهای نفتی 

درآمد پیش‌بینی‌شده: در بودجه ۱۴۰۴ با فرض قیمت ۶۳ دلاری نفت و صادرات روزانه ۱.۷ میلیون بشکه، کل درآمدهای نفتی کشور حدود ۳۹ میلیارد دلار برآورد شده بود. 

سناریو اول (در قیمت ۵۵ دلاری با تثبیت میزان صادرات): با کاهش قیمت نفت به ۵۵ دلار، این رقم به ۳۴ میلیارد دلار کاهش می‌یابد. این کاهش معادل ۵ میلیارد دلار است که می‌تواند فشار نسبی بر منابع ارزی کشور وارد کند. 

کسری بودجه دولت 

سهم دولت از فروش نفت: بر اساس احکام مصوب قانون بودجه از جمله کاهش سهم ۲۰ درصدی صندوق توسعه ملی، حدود ۵۰ درصد از درآمدهای نفتی به دولت تعلق می‌گیرد. با فرض قیمت ۶۳ دلاری، سهم دولت حدود ۱۸ میلیارد دلار برآورد شده بود. در این روند، میزان درآمد ریالی بودجه حدود ۵۴۰ هزار میلیارد تومان (۵۴۰ همت) درج شده است. 

نکته  قابل توجه اینکه مازاد ۱۲ میلیارد دلار درآمد نفتی باید با نرخ مرکز مبادله، یعنی دلار ۶۸ هزار تومانی محاسبه شود. 

تاثیر کاهش قیمت: اگر قیمت نفت به ۵۵ دلار کاهش یابد، سهم دولت نیز کاهش خواهد یافت. با توجه به نرخ تسعیر ۲۸،۵۰۰ تومانی برای فروش نفت، این کاهش حداکثر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان (۱۰۰ همت) کسری بودجه به دولت تحمیل خواهد کرد. 

تاثیر بر درآمدهای کل کشور 

کاهش قیمت نفت فقط به سهم دولت محدود نمی‌شود، بلکه کل درآمدهای ارزی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با کاهش قیمت نفت به ۵۵ دلار، حدود ۴ میلیارد دلار از کل درآمدهای نفتی کشور کاسته خواهد شد. این موضوع می‌تواند فشار بیشتری به بخش‌های مختلف اقتصادی وارد کند. 

سناریو دوم؛ کاهش صادرات نفت به ۱.۳ میلیون بشکه در روز 

در این سناریو، فرض بر این است که علاوه بر کاهش قیمت نفت به ۵۵ دلار، میزان صادرات نفت نیز به ۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. این وضعیت پیامدهای جدی‌تری بر بودجه و اقتصاد کشور خواهد داشت: 

درآمد ارزی کشور: در این حالت، درآمد ارزی کشور به ۲۶ میلیارد دلار خواهد رسید. 

سهم ارزی دولت: سهم دولت از این منبع حدود ۱۳ میلیارد دلار است. با توجه به اینکه این رقم بیش از رقم ارزی در نظر گرفته شده برای تخصیص ارز کالاهای اساسی است، می‌توان برآورد کرد که حدود ۳۷۰ هزار میلیارد تومان (۳۷۰ همت) درآمد از فروش نفت و میعانات نفتی کسب خواهد شد. 

کسری بودجه: در این سناریو، ۱۷۰ هزار میلیارد تومان (۱۷۰ همت) کسری بودجه تحمیل خواهد شد. 

چالش‌های اقتصادی ناشی از کاهش قیمت نفت 

کاهش قیمت نفت به محدوده ۵۵ دلار و کاهش صادرات به ۱.۳ میلیون بشکه در روز، علاوه بر کاهش درآمدهای ارزی، چالش‌های دیگری را نیز به همراه خواهد داشت.  

افزایش فشار بر منابع داخلی: با کاهش درآمدهای نفتی، دولت مجبور خواهد شد به منابع داخلی مانند مالیات و فروش دارایی‌های دولتی مراجعه کند. همچنین این موضوع می‌تواند فشار بیشتری به بخش‌های مختلف اقتصادی وارد کند و باعث افزایش تورم شود. 

کاهش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمرانی: با کاهش درآمدها، دولت ممکن است مجبور شود هزینه‌های جاری را اولویت دهد و از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه‌ای کاسته شود. همچنین این موضوع می‌تواند تاثیرات منفی بلندمدتی بر رشد اقتصادی کشور داشته باشد. 

راهکارها برای مقابله با کاهش قیمت نفت 

برای مقابله با پیامدهای کاهش قیمت نفت، دولت باید اقدامات موثری انجام دهد. 

تنوع‌بخشی به اقتصاد: در این راستا باید کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تقویت بخش‌های دیگر اقتصادی مانند صنعت و خدمات و همچنین افزایش صادرات غیرنفتی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی اتفاق بیفتد. 

بهینه‌سازی مصارف بودجه: در این راستا باید کاهش هزینه‌های جاری و غیرضروری دولت و تمرکز بر پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ای که بازدهی اقتصادی بالایی دارند، اتفاق بیفتد. 

تدوین استراتژی‌های مقاومتی: در این راستا نیز باید برنامه‌ریزی برای سناریوهای مختلف قیمت نفت و ایجاد ذخایر مالی برای مواقع بحرانی و همچنین تقویت شبکه امنیت اجتماعی برای کاهش تأثیرات منفی اقتصادی بر خانوارهای کم‌درآمد اتفاق بیفتد. 

کاهش قیمت نفت به محدوده ۵۵ دلار و کاهش صادرات به ۱.۳ میلیون بشکه در روز، هرچند یک هشدار برای دولت است اما به نظر می‌رسد تبعات ریالی آن در سال اول بودجه در شرایط جنگ تعرفه‌ای قابل مدیریت باشد. 

در سال‌های اخیر اقدامات جدی برای افزایش سهم مالیات در بودجه صورت گرفته است. بر این اساس می‌توان امیدوار بود که با تحمیل کسری بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ همت به منابع ریالی مرتبط با دولت بحران بودجه‌ای ناشی از شوک جنگ تعرفه‌ای ترامپ تا حدی قابل مدیریت باشد.