به گزارش اقتصاد معاصر؛ در دومین نشست از نخستین همایش «اکوبیمه» با محور «بحران بازنشستگی در ایران؛ پیامدهای اقتصادی و ضرورت‌های اصلاحات ساختاری»، دو اقتصاددان و کارشناس رفاه اجتماعی با بیان اینکه ساختار صندوق‌های بازنشستگی در کشور «به‌شدت ناپایدار» و «فاقد پشتوانه واقعی» است، هشدار دادند: ادامه روند کنونی می‌تواند به ورشکستگی کامل نظام بازنشستگی منجر شود.
به گفته آنان، دولت طی چهار دهه اخیر چهار برابر بیشتر از قبل برای جبران ناترازی صندوق‌ها هزینه کرده، اما بحران نه‌تنها مهار نشده بلکه گسترده‌تر شده است.
حجت میرزایی، رئیس پیشین صندوق بازنشستگی کشوری و عضو هیئت علمی اقتصاد، در این نشست گفت: «کمک دولت به صندوق‌های بازنشستگی در 40 سال گذشته از حدود 200 همت به 800 همت رسیده و سهم صندوق بازنشستگی کشوری از این رقم نیز از 80 همت به حدود 200 همت افزایش یافته است.»
وی افزود: «اگر همین روند ادامه پیدا کند، باید از هم‌اکنون نگران سه سال آینده بود. بخش قابل‌توجهی از ناترازی بودجه کشور ناشی از پرداخت‌هایی است که دولت برای تأمین حقوق بازنشستگان انجام می‌دهد.»
به گفته میرزایی، توزیع حمایتی دولت نیز ناعادلانه است: «در حالی‌که یارانه نقدی میان 70 میلیون نفر توزیع می‌شود، کمک بودجه‌ای دولت تنها میان 3 میلیون بازنشسته پخش شده است؛ جمعیتی که از آسیب‌پذیرترین طبقات هستند و کوچک‌ترین تأخیر در واریز مستمری اضطراب مالی جدی ایجاد می‌کند.»
بازنشستگی بدون امنیت؛ بحران بیمه تکمیلی و درمان
میرزایی با اشاره به دشواری معیشت و درمان بازنشستگان گفت: «بسیاری از آنان برای پرداخت هزینه‌های درمانی ناچارند از دیگر نیازهای زندگی بزنند. در حالی‌که در زمان اشتغال، بیمه تکمیلی با هزینه ناچیز داشتند، امروز سقف بیمه‌شان تنها 700 هزار تومان است؛ مبلغی که با دو نوبت ویزیت تمام می‌شود.»
وی تأکید کرد: «دولت سالانه بیش از 500 همت برای صندوق‌های بازنشستگی پرداخت می‌کند. اگر فقط 9 همت از آن به بیمه تکمیلی تخصیص یابد، می‌توان بیمه‌ای کارآمد برای بازنشستگان ایجاد کرد.»
او از بی‌توجهی تصمیم‌گیران انتقاد کرد: «در جلسات رسمی می‌گویند ما بیمه تکمیلی نداریم، در حالی‌که خودشان از دو مسیر متفاوت بیمه می‌گیرند. این تناقض باعث تشدید بی‌اعتمادی اجتماعی می‌شود.»
صندوق‌هایی بدون بیمه‌پرداز و وابسته صددرصدی به بودجه
میرزایی تصریح کرد: «هیچ اصلاح پارامتریکی نمی‌تواند صندوق‌ها را نجات دهد. امروز صندوق کشوری، نیروهای مسلح و چند صندوق دولتی، 100 درصد مصارفشان را از دولت می‌گیرند و سهم حق‌بیمه کارکنان نیز عملاً از بودجه عمومی تأمین می‌شود. تنها 5 درصد درآمد صندوق از سود سرمایه‌گذاری است که آن‌هم صرف بیمه تکمیلی می‌شود نه حقوق بازنشستگان.»
حیدری: بحران امروز محصول غفلت مزمن دولت‌هاست
در ادامه این نشست علی حیدری، کارشناس رفاه و تأمین اجتماعی، بحران فعلی صندوق‌ها را نتیجه «4 دهه فعل و ترک‌فعل سیاست‌گذاران» دانست و گفت: «تصمیم‌های دولت‌ها و مجالس گذشته بدون هیچ ارزیابی سالانه از وضعیت مالی صندوق‌ها اتخاذ شده است. در حالی که در بیمه‌های بازرگانی هر سال نرخ‌ها بازبینی می‌شوند، صندوق‌های بازنشستگی ایران دهه‌هاست بر پایه جداول مرگ‌ومیر دهه 50 و محاسباتی منسوخ اداره می‌شوند.»
بازنشستگی زودهنگام و سن امید به زندگی؛ تناقض خطرناک
حیدری با تأکید بر شکاف میان سن بازنشستگی و افزایش امید به زندگی گفت: «در زمان طراحی قوانین، امید به زندگی 58 سال بود، اما اکنون برای زنان 76 و برای مردان 73 سال است. با این وجود سن بازنشستگی نه‌تنها افزایش نیافته بلکه در مواردی کاهش یافته است. اکنون برخی کارکنان در 36 سالگی بازنشسته می‌شوند؛ یعنی به‌جای 10 سال پرداخت بیشتر، 10 سال زودتر حقوق می‌گیرند. هیچ صندوقی چنین فشار مالی را تحمل نمی‌کند.»
نبود رگولاتوری در نظام صندوقی کشور
به گفته این کارشناس، «در حالی‌که برای بانک‌ها بانک مرکزی و برای بازار سرمایه سازمان بورس داریم، صندوق‌های بازنشستگی فاقد نهاد ناظر تخصصی هستند. نتیجه این خلأ، بی‌ثباتی مدیریتی شدید است؛ به‌گونه‌ای که یکی از صندوق‌های بزرگ کشور ظرف تنها 8 سال، 8 مدیرعامل عوض کرده است.»
او افزود: «صندوق نهادی بین‌نسلی است و باید برای 75 سال آینده برنامه داشته باشد، اما عمر مدیریت در آن کمتر از یک سال است. از چنین ساختاری نمی‌توان انتظار پایداری داشت.»
حیدری یادآور شد: «در دهه 60، دولت‌ها از منابع صندوق‌ها برای هزینه‌های جنگ برداشت کردند؛ اگر همان مبلغ با بهره مرکب امروزی حفظ می‌شد، بسیاری از بحران‌های فعلی قابل جبران بود. پس از جنگ نیز بازنشستگی‌های زودهنگام با سابقه پایین ـ گاه 12 سال ـ باعث شد فرد دهه‌ها مستمری بگیرد در حالی که منابعی برای جبران وجود نداشت.»
ناترازی در منابع بیمه‌ای؛ پرداخت کم، تعهد زیاد
این کارشناس ادامه داد: «در صندوق تأمین اجتماعی میانگین سابقه پرداخت 22 سال است نه 30 سال. از 12 ماه اشتغال، به‌طور متوسط فقط برای 8 ماه بیمه پرداخت می‌شود. بسیاری از بیمه‌پردازان از بیمه بارداری یا بیکاری استفاده می‌کنند بدون اینکه مشارکت بلندمدت در صندوق داشته باشند.»
به گفته او، «اغلب صندوق‌ها از نوع تعریف مزایایی هستند و با کوچک‌ترین تغییر جمعیتی یا اقتصادی، تراز مالی‌شان فرو می‌ریزد.»
کارشناسان همایش «اکوبیمه» در یک جمع‌بندی مشترک هشدار دادند: اگر اصلاحات نهادی و ساختاری (نه صرفاً پارامتریک) در نظام بازنشستگی ایران آغاز نشود، در کمتر از پنج سال، دولت ناچار خواهد بود بخش بزرگی از بودجه عمومی را صرف پرداخت مستمری‌ها کند؛ وضعیتی که به تعبیر آنان «به‌معنای ورشکستگی مالی خاموش دولت» است./تسنیم
