اقتصاد معاصر-محمدحسین کشاورزی، پژوهشگر حوزه کشاورزی: بازار محصولات کشاورزی ایران بار دیگر دستخوش بحرانی پیش‌بینی‌پذیر شده است؛ گرانی محصولاتی که جایگاه ویژه‌ای در سبد خانوارهای ایرانی داشته و اکنون به کالایی لوکس تبدیل شده‌اند. سیب‌زمینی یکی از همین اقلام است که اکنون قیمت آن در بازار به ۸۰ هزار تومان نیز رسیده و این اتفاق نه ناشی از عوامل طبیعی، بلکه حاصل مدیریت ضعیف و سیاست‌گذاری‌های نادرست است.
مشکل اصلی از کجا آغاز می‌شود؟ مسلما نبود الگوی کشت مشخص و نبود آمار دقیق، پاسخ این سوال هستند. وقتی کشاورزان نمی‌دانند چه محصولی و به چه میزان باید کشت شود، نتیجه این می‌شود که در یک سال محصولی مازاد تولید شده و دفن می‌شود و در سال دیگر، همان محصول با کمبود شدید مواجه خواهد شد. به همین سبب سیب‌زمینی که روزی به دلیل مازاد تولید دور ریخته می‌شد، اکنون به کالایی کمیاب تبدیل شده است.
از سوی دیگر، بخشنامه‌های ناگهانی و سیاست‌های مقطعی، بیش از هر چیز به آشفتگی بازار دامن می‌زنند. در واقع دولت‌ها عادت کرده‌اند به جای تدوین برنامه‌های بلندمدت، با بخشنامه‌های خلق‌الساعه بازار را مدیریت کنند اما نتیجه این رویکرد چیزی جز بی‌ثباتی نیست.
همچنین، وزارت جهاد کشاورزی بار دیگر نشان داده که در پیشگیری از بحران ناتوان است. هشدارها درباره کاهش کشت سیب‌زمینی از ماه‌ها پیش مطرح شده بود اما این وزارتخانه به جای اقدام به موقع، بازار را به حال خود رها کرد. حالا که قیمت‌ها به اوج رسیده، با اعلام واردات ۵۰ هزار تن سیب‌زمینی سعی در کنترل اوضاع دارد. اما این اقدام به دلیل فرآیند طولانی واردات، بیشتر شبیه مسکنی است که فقط می‌تواند اثرات کوتاه‌مدتی داشته باشد.
نباید فراموش کرد که نبود مدیریت علمی در صادرات و واردات نیز مزید بر علت است. دولت باید با رصد دقیق بازار و شناسایی گلوگاه‌ها اقدام به واردات یا صادرات محصولات کند. در واقع صادرات محصولات ایرانی به نوبه خود اقدامی مثبت تلقی می‌شود، چراکه هم جایگاه محصولات ایرانی در بازارهای جهانی را تقویت می‌کند و هم موجب کسب درآمد غیرنفتی می‌شود. با این حال اما چشم بستن بر نیاز بازار داخلی و بی‌توجهی به میزان مصرف خانوارهای ایرانی و در مقابل، صادرات بی‌رویه محصولات موجب ایجاد بحران در بازار می‌شود. مساله‌ای که اکنون در بازار سیب‌زمینی قابل مشاهده است و چند ماه پیش، گریبان‌گیر بازار کره بود.
همچنین اکنون عدم توانایی دولت در کنترل بازار ارز و نوسانات قیمت دلار، بر آتش این اتفاقات دمیده است. تولیدکنندگان مسلما به دنبال سود بیشتر هستند و با افزایش قیمت دلار ترجیح می‌دهند که محصولات خود را به مصرف‌کنندگان خارجی بفروشند و درآمد دلاری کسب کنند (با افزایش نرخ ارز، درآمد آنها رشد خواهد کرد).
بحران سیب‌زمینی فقط یک نمونه از مشکلات ساختاری در بخش کشاورزی کشور است. برای جلوگیری از تکرار چنین بحران‌هایی، باید نگاه بلندمدت و برنامه‌ریزی علمی جایگزین تصمیمات مقطعی شود. تدوین الگوی کشت پایدار، تقویت زیرساخت‌های آماری و جلب مشارکت تشکل‌های بخش خصوصی می‌توانند گامی موثر در این مسیر باشند.
زمان آن رسیده که دولت از سیاست‌های آزمون‌وخطا دست بردارد و با مشارکت همه ذی‌نفعان، راه‌حلی پایدار برای مدیریت کشاورزی بیابد. فقط با چنین رویکردی می‌توان از تکرار بحران‌های دوره‌ای جلوگیری و امنیت غذایی کشور را تضمین کرد.