به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ یکی از اصلی‌ترین راهکارهای مدیریت ناترازی گاز، تغییر الگوی مصرف است. این تغییر را می‌توان از طریق راهکارهای اقتصادی، اصلاح نظام یارانه‌ای و بهینه‌سازی مصرف اجرایی کرد.
اوایل امسال سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران از مصرف ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز در اوج مصرف خبر داد و گفت که از ابتدای آبان امسال، روزانه شاهد افزایش بیش از ۷۵ میلیون مترمکعب مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده بودیم که این افزایش، معادل مصرف سه فاز پارس جنوبی است. این شرایط نیاز به تلاش بیشتر و اتخاذ تصمیمات مهندسی و تخصصی دارد.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ناترازی گاز در زمان اوج مصرف به بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد. این موضوع نشان می‌دهد که برای جلوگیری از بحران، سیاست‌های مدیریتی باید به صورت فوری اصلاح شود. اگرچه تولید و مصرف دو عامل اصلی در این ناترازی هستند اما کنترل مصرف در کوتاه‌مدت و میان‌مدت راهکار منطقی‌تری محسوب می‌شود.
پلکانی کردن قبوض گاز یکی از مهم‌ترین ابزارهای اصلاح مصرف است. در این روش، مشترکانی که مصرف بالاتری دارند، هزینه بیشتری پرداخت می‌کنند. در حال حاضر، بسیاری از مشترکان به دلیل تعرفه‌های یکنواخت، انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ندارند. با اصلاح این روش، می‌توان مصرف غیرضروری را کاهش داد. اجرای صحیح این سیاست می‌تواند باعث صرفه‌جویی قابل توجهی شود، چراکه قیمت‌های بالاتر برای مصارف بیشتر، باعث تغییر رفتار مصرفی خانوارها خواهد شد.
یارانه‌های انرژی در ایران همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی بوده‌اند. پرداخت یارانه گسترده به مصرف‌کنندگان، باعث افزایش مصرف بی‌رویه شده است. در شرایطی که ناترازی گاز به بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده، اصلاح نظام یارانه‌ای ضروری است. یکی از راهکارهای پیشنهادی، هدفمند کردن یارانه‌ها و اعطای یارانه مستقیم به اقشار کم‌درآمد خواهد بود. به این ترتیب، خانوارهایی که مصرف بهینه دارند، متضرر نخواهند شد اما پرمصرف‌ها ملزم به پرداخت هزینه‌های واقعی خواهند شد.
گواهی صرفه‌جویی گاز، یکی از روش‌های مدرن برای کنترل مصرف انرژی است که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته اجرا شده است. این طرح به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهد که در صورت کاهش مصرف خود نسبت به دوره‌های مشابه قبلی، گواهی صرفه‌جویی دریافت کنند. این گواهی‌ها در بازارهای ثانویه قابل خرید و فروش خواهند بود. به عبارت دیگر، افرادی که مصرف خود را کاهش می‌دهند، می‌توانند گواهی‌های خود را به بخش‌های صنعتی و تجاری که نیاز به مصرف بیشتر دارند، بفروشند. این مکانیزم، انگیزه‌ای قوی برای کاهش مصرف ایجاد می‌کند.
بهینه‌سازی مصرف گاز، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. این موضوع شامل بهبود عایق‌بندی ساختمان‌ها، ارتقا تجهیزات گرمایشی و ترویج فناوری‌های کم‌مصرف مانند موتورخانه‌های هوشمند و پنجره‌های دوجداره است. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی، خانوارها را به استفاده از تجهیزات کارآمدتر ترغیب کند.
در بخش صنعتی نیز بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و کاهش اتلاف انرژی باید در اولویت قرار گیرد. بسیاری از کارخانه‌ها و صنایع ایران، همچنان از فناوری‌های قدیمی و پرمصرف استفاده می‌کنند. با اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی و الزام واحدهای صنعتی به مصرف بهینه، می‌توان میزان مصرف گاز در این بخش را کاهش داد.
یکی دیگر از اقدامات اساسی که می‌تواند به مدیریت مصرف کمک کند، ایجاد یک نهاد مستقل با تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف انرژی است. این سازمان می‌تواند وظایفی همچون نظارت بر اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی، ارائه مشاوره به صنایع و خانوارها، تدوین استانداردهای جدید و مدیریت طرح‌های کاهش مصرف را بر عهده داشته باشد.
همچنین، این سازمان می‌تواند بر اجرای قوانین مرتبط با مصرف بهینه گاز نظارت کند و گزارش‌های دوره‌ای در خصوص میزان پیشرفت طرح‌های کاهش مصرف ارائه دهد. تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که وجود یک نهاد تخصصی در این زمینه می‌تواند نقش موثری در مدیریت انرژی داشته باشد.
با وجود ارائه این راهکارها، دولت همچنان کمترین توجه را به این نکات دارد و به جای اجرای اصلاحات اصولی، ساده‌ترین راه ممکن یعنی تعطیلی گسترده را انتخاب می‌کند. به جای ایجاد زیرساخت‌های بهینه‌سازی مصرف یا اجرای سیاست‌های اقتصادی کارآمد، فقط با تعطیلی ادارات و صنایع، سعی در مدیریت ناترازی دارد.
این رویکرد نه فقط مشکل را حل نمی‌کند، بلکه به اقتصاد کشور آسیب‌های جدی وارد کرده و بهره‌وری را کاهش می‌دهد. بدون اقدامات واقعی و برنامه‌ریزی صحیح، بحران گاز در سال‌های آینده شدیدتر خواهد شد. طبق اعلام نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این ناترازی تاکنون نزدیک به ۵۰۰ هزار میلیارد تومان خسارت به صنایع کشور وارد کرده است.
بحران ناترازی گاز در کشور، یک چالش جدی است که نیاز به مدیریت هوشمندانه دارذ، اگرچه افزایش تولید گاز در بلندمدت ضروری است اما در کوتاه‌مدت، تمرکز بر مدیریت مصرف اهمیت بیشتری دارد.
راهکارهایی همچون پله‌کانی کردن قبوض، اصلاح یارانه‌های انرژی، اجرای طرح گواهی صرفه‌جویی، بهینه‌سازی مصرف و تشکیل سازمان بهینه‌سازی انرژی، می‌توانند تاثیر به سزایی در کاهش مصرف گاز و بهبود تراز انرژی کشور داشته باشند.