به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ کشاورزی ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان تامین امنیت غذایی، امروز با مشکل جدی، موسوم به کمبود آب مواجه است. تغییرات اقلیمی، مدیریت ناکارآمد منابع آبی، حفر بی‌رویه چاه‌های غیرمجاز و کاهش بارندگی‌ها، همگی موجب شده‌اند که کشاورزی ایران در آستانه یک چالش بزرگ قرار گیرد. در حالی که ۹۰ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود اما بهره‌وری این مصرف پایین بوده و وابستگی کشاورزی به روش‌های سنتی، شرایط را بحرانی‌تر کرده است.
یکی از دلایل کمبود آب در کشور، بحث کاهش بارندگی‌ها، تغییرات اقلیمی، طی سال‌های اخیر است. ایران یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان بوده و در دو دهه اخیر با کاهش ۲۰ درصدی میانگین بارندگی مواجه بوده است. افزایش دمای هوا، تبخیر بالای آب و تغییر الگوی بارش از بارندگی‌های مداوم به بارش‌های رگباری، باعث کاهش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی شده است.
یکی از مهم‌ترین عوامل بحران آب در ایران، نبود یک سیاست علمی و دقیق برای مدیریت منابع آبی است. ساخت سدهای متعدد بدون مطالعات کافی، انتقال‌های غیرمنطقی بین‌حوضه‌ای و عدم سرمایه‌گذاری در روش‌های مدرن آبیاری، موجب افزایش فشار بر منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی شده است. طبق آمارها، در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد دشت‌های ایران در وضعیت بحرانی یا ممنوعه قرار دارند.
بخش کشاورزی ایران به طور سنتی وابسته به روش‌های آبیاری غرقابی است که موجب هدررفت شدید آب می‌شود. علاوه بر این، الگوی کشت در ایران نامناسب بوده و محصولاتی مانند برنج، هندوانه و صیفی‌جات که نیاز به آب زیادی دارند، در مناطقی که منابع آبی محدودی دارند، کشت می‌شوند. این رویکرد در بلندمدت نه فقط منابع آب را تحلیل برده، بلکه بهره‌وری کشاورزی را نیز کاهش داده است.
بحران آب به طور مستقیم و غیرمستقیم بر امنیت غذایی و تولیدات کشاورزی تاثیر می‌گذارد. کاهش منابع آبی موجب افت سطح زیرکشت بسیاری از محصولات شده و در نتیجه، وابستگی کشور به واردات افزایش یافته است. کاهش تولید گندم، جو، برنج و سایر محصولات استراتژیک، امنیت غذایی را تهدید کرده و موجب افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود.
از سوی دیگر، بحران آب منجر به مهاجرت کشاورزان و روستاییان به شهرها شده و معضل حاشیه‌نشینی شهری و افزایش بیکاری را تشدید کرده است. این موضوع نه فقط به کاهش نیروی کار کشاورزی منجر می‌شود، بلکه روند توسعه پایدار را نیز مختل می‌کند.
در همین راستا امیرمحمد وحیدی، کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد معاصر به بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب در کشاورزی پرداخت و یکی از اصلی‌ترین اقدامات را اصلاح الگوی کشت دانست.
وحیدی طی این گفت‌وگو بیان کرد: «یکی از ضروری‌ترین اقدامات برای عبور از بحران آب، تغییر الگوی کشت و تمرکز بر محصولاتی است که با شرایط اقلیمی ایران سازگاری بیشتری دارند. توسعه کشت دیم، جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر به جای محصولات پرآب‌بر و گسترش کشت گلخانه‌ای، از جمله راهکارهایی هستند که می‌تواند به کاهش مصرف آب کمک کند.»
این کارشناس حوزه آب توسعه آبیاری نوین و فناوری‌های کشاورزی را از دیگر اقدامات موثر دانست و تصریح کرد: «استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار، آبیاری قطره‌ای و هوشمندسازی مصرف آب می‌تواند بهره‌وری مصرف آب را تا ۵۰ درصد افزایش دهد.»
وی همچنین اضافه کرد: «کشورهای توسعه‌یافته توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری در این بخش، بحران آب را مدیریت کنند اما در ایران هنوز بخش زیادی از کشاورزان به دلایل مالی و نبود حمایت‌های کافی، قادر به استفاده از این روش‌ها نیستند.»
وحیدی سیاست‌گذاری‌های حمایتی و اصلاح قیمت آب را نیز از دیگر اقدامات موثر در حل بحران آب دانست و بیان کرد: «دولت باید با حذف یارانه‌های غیرهدفمند آب و برق در کشاورزی و ارائه مشوق‌های مالی برای روش‌های مدرن آبیاری، کشاورزان را به تغییر روش‌های آبیاری ترغیب کند. همچنین، مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی از طریق جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و اعمال محدودیت‌های دقیق‌تر در برداشت آب، یکی دیگر از سیاست‌های ضروری در این زمینه است.»
این کارشناس حوزه آب گفت: «استفاده از پساب و شیرین‌سازی آب هم می‌تواند در حل بحران آب در کشاورزی موثر باشد. بسیاری از کشورها با استفاده از پساب تصفیه‌شده برای آبیاری توانسته‌اند تا حد زیادی مصرف منابع آبی شیرین را کاهش دهند. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های شیرین‌سازی آب در مناطق ساحلی می‌تواند به تامین آب کشاورزی در استان‌های جنوبی کمک کند.»
با وجود همه چالش‌ها، اگر ایران بتواند سیاست‌های درست را در زمان مناسب اجرا کند، می‌توان بحران آب را تا حد زیادی کنترل کرد. کشاورزی مدرن، مبتنی بر بهره‌وری آب و استفاده از تکنولوژی‌های نوین، می‌تواند امنیت غذایی کشور را در بلندمدت تضمین کند اما اگر روند کنونی ادامه یابد، در آینده‌ای نه چندان دور، بسیاری از اراضی کشاورزی ایران غیرقابل استفاده خواهند شد و وابستگی غذایی کشور افزایش می‌یابد.
از همین‌رو می‌توان مدعی بود که بحران آب در ایران، یک چالش حیاتی است که آینده کشاورزی و امنیت غذایی را تهدید می‌کند. کاهش منابع آبی، سوءمدیریت، مصرف ناپایدار و تغییرات اقلیمی، همگی موجب شده‌اند که کشاورزی ایران در آستانه یک چالش جدی قرار گیرد.
اصلاح الگوی کشت، توسعه آبیاری نوین، سیاست‌های حمایتی کارآمد و استفاده از فناوری‌های جدید، می‌تواند تا حد زیادی از شدت این بحران بکاهد اما اگر اقدامات لازم انجام نشود، کشاورزی ایران در مسیر خشکیدگی و افول قرار خواهد گرفت.