اقتصاد معاصر-رامین غدیری، پژوهشگر اقتصادی: عرضه اولیه سهام (IPO) یکی از مهم‌ترین ابزارهای تامین مالی شرکت‌ها و توسعه بازار سرمایه است. در بازار سرمایه ایران، عرضه اولیه‌ها همواره با استقبال سرمایه‌گذاران مواجه بوده‌اند و به عنوان فرصتی برای ورود به سهام شرکت‌های جدید و کسب سود کوتاه‌مدت شناخته می‌شوند اما زمانی که عرضه اولیه‌ها به صورت مکرر و با فواصل کوتاه انجام شود، می‌تواند پیامدهای متنوعی بر بازار داشته باشد که در این یادداشت به بررسی جامع این تاثیرات می‌پردازیم.
عرضه اولیه به معنای ورود سهام یک شرکت به بازار سرمایه برای اولین بار و عرضه بخشی از سهام آن به عموم سرمایه‌گذاران است. این فرآیند باعث می‌شود شرکت‌ها بتوانند منابع مالی جدیدی جذب کنند، نقدشوندگی سهامشان افزایش یابد و شفافیت مالی آنها بهبود پیدا کند.
از سوی دیگر، عرضه اولیه برای سرمایه‌گذاران فرصتی است تا در شرکت‌های نوظهور یا در حال رشد سرمایه‌گذاری کنند و از افزایش قیمت سهام در روزهای ابتدایی بهره‌مند شوند. به همین دلیل، عرضه اولیه‌ها معمولا با تقاضای زیاد و رشد قیمت همراه هستند.
افزایش نقدشوندگی و جذب سرمایه‌گذاران جدید: یکی از مزایای اصلی عرضه اولیه‌های مکرر، افزایش نقدشوندگی بازار است. وقتی شرکت‌های جدید به بازار وارد می‌شوند، تعداد نمادهای قابل معامله افزایش یافته و سرمایه‌گذاران بیشتری جذب بازار می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود حجم معاملات روزانه افزایش یابد و بازار از حالت رکودی خارج شود.
علاوه بر این، عرضه اولیه‌های مکرر می‌تواند سرمایه‌گذاران تازه‌وارد و کسانی که قبلا در بازار فعال نبودند را ترغیب به خرید سهام کند. ورود این سرمایه‌گذاران جدید باعث تزریق نقدینگی بیشتر به بازار شده و به تعادل عرضه و تقاضا کمک میکند.
تامین مالی ارزان و توسعه شرکت‌ها: عرضه اولیه به شرکت‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به استقراض یا انتشار اوراق بدهی، منابع مالی جدید جذب کنند. این منابع می‌توانند صرف توسعه خطوط تولید، افزایش ظرفیت، بهبود تکنولوژی و ارتقا کیفیت محصولات شوند. در نتیجه، عملکرد شرکت‌ها بهبود یافته و سودآوری آنها افزایش می‌یابد که به نفع سهامداران خواهد بود.
تنوع‌بخشی به بازار سرمایه: با ورود شرکت‌های جدید از صنایع مختلف، تنوع بازار سرمایه افزایش می‌یابد. این تنوع باعث کاهش تمرکز سرمایه در چند نماد شاخص شده و ریسک کلی بازار را کاهش می‌دهد. همچنین، سرمایه‌گذاران با گزینه‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری مواجه می‌شوند که می‌تواند به بهبود عملکرد بازار کمک کند.
فشار فروش و کاهش شاخص کل: یکی از مهم‌ترین معایب عرضه اولیه‌های مکرر، ایجاد فشار فروش در بازار است. معمولا سرمایه‌گذاران برای خرید سهام عرضه اولیه، نیاز به نقدینگی دارند و ممکن است برای تامین آن، سهام موجود خود را بفروشند. این موضوع باعث افزایش عرضه و کاهش قیمت در سایر نمادها می‌شود.
در نتیجه، شاخص کل بورس ممکن است تحت فشار قرار گرفته و حتی در شرایطی که عرضه اولیه‌ها با موفقیت انجام می‌شوند، شاخص بازار نزولی شود. این پدیده به ویژه زمانی رخ می‌دهد که عرضه‌های اولیه زیاد و پی‌درپی باشند و نقدینگی کافی در بازار وجود نداشته باشد.
اشباع بازار و کاهش جذابیت عرضه اولیه: اگر عرضه اولیه‌ها بیش از حد و بدون توجه به ظرفیت بازار انجام شوند، تقاضا برای سهام جدید کاهش می‌یابد. سرمایه‌گذاران ممکن است دیگر تمایلی به خرید سهام جدید نداشته باشند، به خصوص اگر عرضه‌های قبلی سودآوری مناسبی نداشته باشند یا بازار در وضعیت رکود باشد. این وضعیت باعث می‌شود عرضه‌های اولیه جدید با استقبال کم مواجه شوند و شرکت‌ها نتوانند منابع مالی مورد انتظار را جذب کنند. همچنین کاهش جذابیت عرضه اولیه می‌تواند به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و کاهش مشارکت آنها در بازار منجر شود.
تاثیر بر عملکرد مالی شرکت‌ها و اعتماد سرمایه‌گذاران: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که عرضه اولیه سهام ممکن است تاثیر منفی و غیرمعناداری بر سودآوری شرکت‌ها داشته باشد. دلیل این امر می‌تواند مدیریت سود و بزرگنمایی موقتی عملکرد مالی شرکت‌ها در زمان عرضه باشد که پس از آن عملکرد واقعی ضعیف‌تر نشان داده می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به عرضه‌های اولیه و بازار سرمایه شود و در بلندمدت به کاهش مشارکت در بازار منجر گردد.
زمان‌بندی مناسب عرضه‌ها: یکی از کلیدهای موفقیت عرضه اولیه، زمان‌بندی مناسب است. عرضه‌ها باید در زمانی انجام شوند که بازار در وضعیت رونق یا حداقل ثبات نسبی قرار دارد تا تقاضا برای سهام جدید حفظ شود و فشار فروش به حداقل برسد. زمان‌بندی نامناسب می‌تواند باعث شود عرضه اولیه با استقبال کم مواجه شود و اثرات منفی بر بازار داشته باشد.
کاهش درصد عرضه اولیه در شرکت‌های بزرگ: برای شرکت‌های بزرگ، کاهش درصد عرضه اولیه و تعیین سقف ریالی برای خرید سرمایه‌گذاران می‌تواند از فشار فروش جلوگیری کند و تعادل بازار را حفظ نماید. این کار باعث می‌شود سهامداران عمده همچنان کنترل نسبی بر شرکت داشته باشند و بازار از نوسانات شدید جلوگیری شود.
استفاده از ابزارهای حمایتی بازار: ابزارهایی مانند اوراق تبعی (بیمه سهام) می‌توانند تضمین بازدهی حداقلی برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند و اعتماد آنها را افزایش دهند. همچنین صندوق‌های بازارگردانی می‌توانند نقدشوندگی سهام عرضه اولیه را افزایش داده و از نوسانات شدید جلوگیری کنند.
آموزش و اطلاع‌رسانی به سرمایه‌گذاران: آگاهی‌بخشی به سرمایه‌گذاران درباره ریسک‌ها و فرصت‌های عرضه اولیه، به ویژه در شرایط عرضه‌های مکرر، می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر و کاهش رفتارهای هیجانی کمک کند.
در مجموع، عرضه اولیه مکرر در بازار سرمایه ایران می‌تواند نقش مهمی در افزایش نقدشوندگی، جذب سرمایه‌گذاران جدید و تامین مالی شرکت‌ها ایفا کند. این موضوع به توسعه بازار و بهبود عملکرد شرکت‌ها کمک میکند و فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌نماید. با این حال، اگر عرضه اولیه‌ها بدون مدیریت مناسب و در فواصل کوتاه انجام شوند، ممکن است فشار فروش در بازار افزایش یافته، شاخص کل تحت تاثیر قرار گیرد و جذابیت عرضه اولیه کاهش یابد. همچنین اشباع بازار و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران از دیگر چالش‌های این روند است.
بنابراین، سیاست‌گذاران بازار سرمایه باید با در نظر گرفتن ظرفیت بازار، زمان‌بندی مناسب، کاهش درصد عرضه اولیه در شرکت‌های بزرگ و استفاده از ابزارهای حمایتی، عرضه‌های اولیه را مدیریت کنند تا اثرات مثبت آن حفظ و از پیامدهای منفی جلوگیری شود.