به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ چند روز پیش دفتر مطبوعاتی والی طالبان در هرات اعلام کرد که همزمان با اتصال قطعه سوم راه‌آهن خواف-هرات (روزنک) به قطعه چهارم آن (رباط پریان)، کارهای مقدماتی ساخت ایستگاه قطعه چهارم در منطقه رباط پریان آغاز شده و در آینده نزدیک، روند بهره‌برداری و تردد قطار برای انتقال کالاهای تجاری از این قطعه نیز شروع خواهد شد.
پروژه راه‌آهن خواف-هرات، یک راه‌آهن مرزی به طول ۲۲۵ کیلومتر بین ایران و افغانستان است که شرق ایران را به غرب افغانستان متصل می‌کند. این پروژه یکی از پروژه‌های زیرساختی مهم است که توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران (RAI) و اداره راه‌آهن افغانستان (ARA) مدیریت می‌شود.
این پروژه راه‌آهن شامل چهار بخش است که دو بخش آن در ایران و مابقی در افغانستان واقع شده است. سه بخش اول، به طول کلی ۱۴۰ کیلومتر، در دسامبر ۲۰۲۰ افتتاح شد و یک قطار باری آزمایشی، ۵۰۰ تن سیمان را بین ایستگاه خواف در ایران و ایستگاه روزنک در افغانستان حمل کرد. ساخت خط خواف-هرات که بخشی از کریدور ریلی ایران-افغانستان است، در سال ۲۰۰۷ آغاز شد. سرمایه‌گذاری کلی در ساخت سه بخش اول راه‌آهن، ۶۶۵ میلیون دلار برآورد می‌شود.
دو بخش اول که در مجموع ۷۸ کیلومتر طول دارند، از شهر خواف تا مرز استان خراسان رضوی در داخل ایران امتداد دارند. بخش‌های سوم و چهارم که در افغانستان واقع شده‌اند، روی هم رفته ۱۴۷ کیلومتر طول دارند و از مرز شمتیغ تا روزنک امتداد یافته و سپس به هرات می‌رسند.
فاز اول بخش چهارم به طول ۴۳ کیلومتر از ولسوالی‌های غوریان، زنده جان و انجیل عبور کرده و به رباط پریان در هرات می‌رسد. این خط آهن تا چابهار در جنوب شرقی ایران امتداد خواهد یافت و به افغانستان اجازه می‌دهد تا تجارت خود را از طریق ارتباط با آسیای مرکزی، روسیه، ترکیه و اروپا بهبود بخشد.
خط خواف-هرات یک راه‌آهن تک خطه با عرض ریل استاندارد ۱۴۳۵ میلی‌متر است که از خواف به سمت جنوب حرکت می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که حداکثر سرعت برای قطارهای باری ۱۲۰ کیلومتر در ساعت و برای قطارهای مسافربری ۱۶۰ کیلومتر در ساعت باشد.
خط آهن جدید، حمل‌ونقل مسافر و همچنین صادرات و واردات کالا بین دو کشور را بهبود خواهد بخشید. همچنین جایگاه استراتژیک ایران را در صادرات منطقه‌ای ارتقا داده و از آنجایی که افغانستان را به اروپا متصل می‌کند، برای این کشور از اهمیت راهبردی برخوردار است. این خط آهن جدید سالانه یک میلیون مسافر را بین دو کشور و بیش از شش میلیون تن کالا را جابه‌جا خواهد کرد.
همچنین براساس برآورد کارشناسان، پروژه راه‌آهن خواف-هرات به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، ترافیک مرزی و تشویق حمل‌ونقل مسافر و کالا در سراسر منطقه کمک خواهد کرد و روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بین ایران و افغانستان را بیش از پیش تقویت می‌کند.
برای واکاوی تاثیرات و مزایای توسعه پروژه راه‌آهن خواف-هرات، باید تصویری روشن و کلان از تحولات ریلی منطقه داشته باشیم. تلاش‌های اخیر دولت طالبان در توسعه ارتباطات حمل‌ونقل بین‌المللی، علاقه اکثر کشورهای آسیای مرکزی را به تقویت روابط تجاری و اقتصادی با کابل افزایش داده است. این امر شامل اجرای بالقوه پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک، مانند ساخت راه‌آهن، خطوط لوله گاز و خطوط برق می‌شود که می‌تواند باعث تقویت اتصال منطقه‌ای و رشد اقتصادی شود.
باید توجه داشت که توسعه مسیرهای تجاری جدید از طریق افغانستان، نشان‌دهنده روند مثبتی است که به دلیل نزدیکی جغرافیایی منطقه، ناگزیر بر آسیای مرکزی تاثیر خواهد گذاشت. این تغییر به کشورهای منطقه این فرصت را می‌دهد تا ظرفیت‌های ترانزیتی و تجاری خود را افزایش دهند. برای کاهش خطرات ناشی از رقابت‌های شدید، جمهوری‌های آسیای مرکزی باید منافع خود را با توجه به اهمیت روزافزون افغانستان به عنوان یک مرکز ترانزیت، با هم تطبیق دهند و یک استراتژی هماهنگ برای پیشبرد کریدورهای حمل‌ونقل بین منطقه‌ای تدوین کنند که مزایای عادلانه را در سراسر منطقه تضمین می‌کند.
کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی همواره به دنبال دسترسی به بنادر جنوبی مانند گوادر پاکستان و چابهار ایران بوده‌اند. در این راستا، ازبکستان به همراه افغانستان و پاکستان، مسیر ریلی «ترانس افغانستان» را تعریف کرد که اخیرا قزاقستان نیز به آن پیوسته است. همچنین کشورهای آسیای مرکزی برای تسهیل در این دسترسی، پیمان «عشق آباد» را با ایران، عمان و قطر منعقد کردند.
با این وجود، تحریم‌های ایران باعث شد تا کشورهای محافظه‌کار آسیای مرکزی به دنبال توسعه کریدور ترانس افغان باشند اما این مسیر با دو چالش مهم و راهبردی مواجه است. با این حال روابط تیره افغانستان با پاکستان که در ماه‌های اخیر تشدید شده، مانع هرگونه جدی می‌شود.
همچنین، اخیرا روسیه ابراز تمایل کرده که با پیوستن به قزاقستان، بخشی از ترانس افغان باشد؛ در واقع به نوعی شاخه چهارم کریدور شمال-جنوب را تعریف کند که پاکستان و افغانستان نیز شامل آن می‌شود.
اما با وجود روابط پرتنش پاکستان و افغانستان که آخرین مورد آن را در روزهای اخیر مشاهده کردیم و تا آستانه یه جنگ تمام عیار پیش رفت، بعید به نظر می‌رسد که هند با پیوستن پاکستان به کریدور شمال-جنوب موافقت کند. از همین‌رو این احتمال وجود دارد که کریدور ترانس افغان با اتصال به راه‌آهن خواف-هرات، این موانع را برطرف و کشورهای ازبکستان و قزاقستان را از طریق افغانستان به بنادر ایران متصل کند. در این راستا، وزیر صنعت و تجارت طالبان درباره پروژه کریدور شمال-جنوب، اعلام کرد که این طرح مهم منطقه‌ای بدون مشارکت کابل قابلیت اجرایی نخواهد داشت.
البته در سال ۲۰۱۷، ازبکستان و افغانستان برای ساخت راه‌آهن مزار شریف-شبرغان-میمنه-هرات به توافق رسیدند. ادغام این مسیر جدید با راه‌آهن خواف-هرات، ازبکستان را قادر می‌سازد تا با دور زدن ترکمنستان، یک کریدور ترانزیتی جایگزین به ایران، ترکیه و کشورهای خلیج فارس ایجاد کند. همچنین، این توسعه تاثیر قابل توجهی بر اجرای مسیر ترانزیتی پنج کشور خواهد داشت، زیرا افغانستان، بخش نهمی از راه‌آهن خواف-هرات-مزار شریف بخش را تشکیل می‌دهد. از مزار شریف، پیوندهای حمل‌ونقل فقط باید تا بندر شیرخان در استان قندوز امتداد یابد تا به مرز تاجیکستان متصل شود.
همچنین، اهداف ایران برای ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل به چین از طریق افغانستان، ظرفیت تغییر موازنه قدرت در سیستم ترانزیت منطقه‌ای را دارد. چنین تحولی، موقعیت تاجیکستان و قرقیزستان را که در حال حاضر در بن‌بست حمل‌ونقل هستند و برای دسترسی به بازارهای جهانی به ازبکستان متکی هستند، تقویت خواهد کرد.
در واقع راه‌اندازی کریدورهای راه‌آهن سراسری افغانستان نه فقط از نقطه نظر اتصال آسیای مرکزی و جنوبی اهمیت دارد، بلکه این پویایی، اهداف ایران برای ایجاد ارتباطات حمل‌ونقل موثر با چین از طریق افغانستان را تقویت می‌کند که طالبان نیز مایل به تسهیل آن است.
در اواخر سال ۲۰۲۰، با حمایت چین، ایران و افغانستان بخش اول جاده مرزی خواف-هرات را راه‌اندازی کردند که قرار بود به یکی از بخش‌های کریدور راه‌آهن پنج کشور تبدیل شود و در نهایت ایران را مستقیما از طریق افغانستان، تاجیکستان و قرقیزستان به چین متصل کند که پس از تغییر قدرت در افغانستان، برنامه‌ها متوقف شدند که با توسعه خواف-هرات این امر نیز احتمالا محقق شود.