اقتصاد معاصر-رامین غدیری، پژوهشگر اقتصادی: بازار سرمایه ایران پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل با ریزش بی‌سابقه و فشار فروش شدید مواجه شد که نگرانی‌های زیادی میان فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران ایجاد کرد. در این یادداشت، ابتدا به بررسی دقیق وضعیت بورس در روزهای پس از جنگ بر اساس آمار و گزارش‌های معتبر می‌پردازیم و سپس راهکارهای جامع و عملیاتی برای حمایت و ثبات بازار سرمایه را از منظر دولت، بانک مرکزی، سازمان بورس و بازارگردان‌ها ارائه می‌دهیم.
با بازگشایی بورس تهران پس از تعطیلی دو هفته‌ای ناشی از جنگ، شاخص کل بورس در روزهای اول، بیش از ۶۲ هزار واحد کاهش یافت و به کانال ۲ میلیون و ۹۲۰ هزار واحد رسید. شاخص هم‌وزن نیز بیش از ۱۵ هزار واحد افت کرد که نشان‌دهنده گستردگی فشار فروش در اکثر نمادها بود. بیش از ۹۹ درصد نمادها در صف فروش قفل شدند و ارزش صف‌های فروش به حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان رسید. در این روزها چند هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار خارج شده که این رقم در تاریخ بورس تهران کم‌سابقه است.
کارشناسان بازار سرمایه دلایل این ریزش را ترکیبی از عوامل روانی و بنیادی می‌دانند. فضای بی‌اعتمادی ناشی از جنگ و ابهامات سیاسی، نگرانی از آسیب به زیرساخت‌های اقتصادی و صنایع کلیدی، فشار فروش برای جبران زیان‌ها و کمبود نقدینگی و کاهش درآمد شرکت‌ها به دلیل اختلال در صادرات و زنجیره تامین، همگی دست به دست هم دادند تا بازار سرمایه در وضعیت نامطلوبی قرار گیرد.
در هفته‌های پس از جنگ، بازار سرمایه همچنان در سایه تردید و عدم قطعیت قرار دارد و شاخص‌ها با نوسانات شدید و روند نزولی همراه هستند. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر حمایت‌های جدی و هماهنگ از بازار صورت نگیرد، ریزش‌ها ادامه خواهد داشت و اعتماد سرمایه‌گذاران بیش از پیش آسیب خواهد دید.
۱. اقدامات دولت عبارتند از:
طراحی و اجرای بسته‌های حمایتی فوری و بلندمدت: دولت باید با همکاری سازمان بورس و بانک مرکزی بسته‌های حمایتی مالی شامل تزریق منابع مستقیم به بازار، تسهیلات کم‌بهره به شرکت‌ها و حمایت از صنایع کلیدی و صادرات‌محور را تدوین و سریعا اجرا کند. این بسته‌ها باید به گونه‌ای باشد که اعتماد سرمایه‌گذاران را بازگرداند و نقدینگی را به سمت بازار سرمایه هدایت کند.
شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی مستمر: دولت و نهادهای مرتبط باید با اطلاع‌رسانی شفاف درباره وضعیت اقتصادی، روند مذاکرات سیاسی و برنامه‌های بازسازی پساجنگ، فضای ابهام و ترس را کاهش دهند. انتشار گزارش‌های دقیق و قابل فهم از وضعیت صنایع و بازار سرمایه به کاهش هیجان منفی کمک می‌کند.
حمایت از تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات: با توجه به آسیب‌پذیری صنایع بورسی در شرایط بحران، تمرکز بر تقویت تولید داخلی، تسهیل دسترسی به مواد اولیه و کاهش وابستگی به واردات می‌تواند به حفظ سودآوری شرکت‌ها کمک کند و انتظارات بازار را بهبود بخشد.
۲. نقش بانک مرکزی نیز عبارت است از:
تخصیص منابع مالی و مدیریت نقدینگی: بانک مرکزی باید با تخصیص منابع قابل توجه به بازار سرمایه و صنایع مرتبط، از تشدید فشار فروش جلوگیری کند. تخصیص ۶۰ همت به بازار سرمایه به عنوان نخستین گام عملیاتی در این راستا اعلام شده است که می‌تواند به تعادل بازار کمک کند.
حمایت از صندوق تثبیت بازار سرمایه: افزایش منابع صندوق تثبیت و استفاده هدفمند از آن برای خرید سهام در نقاط حمایتی، می‌تواند از ریزش بیشتر شاخص جلوگیری کند و به تعادل بازار کمک نماید.
کنترل نوسانات ارزی و تورمی: ثبات نرخ ارز و کنترل تورم، به کاهش ریسک‌های اقتصادی و بهبود انتظارات سرمایه‌گذاران کمک می‌کند و از فشار روانی بر بازار می‌کاهد.
۳. وظایف سازمان بورس نیز عبارت است از:
کاهش موقت دامنه نوسان: کاهش دامنه نوسان به صورت موقت می‌تواند از هیجان فروش جلوگیری و فرصت تحلیل منطقی‌تر را به سرمایه‌گذاران بدهد.
توقف هدفمند نمادهای شاخص‌ساز: در شرایط بحرانی، توقف موقت نمادهای شاخص‌ساز می‌تواند از کاهش شدید شاخص جلوگیری کند اما باید با اطلاع‌رسانی دقیق و برنامه‌ریزی همراه باشد تا اعتماد بازار حفظ شود.
افزایش نظارت و مقابله با شایعات: مقابله با شایعات، دستکاری قیمت‌ها و معاملات غیرشفاف، به حفظ آرامش بازار کمک می‌کند.
تقویت بازارگردان‌ها و توسعه ابزارهای مالی: بازارگردان‌ها با افزایش نقدشوندگی و کاهش نوسانات بازار، نقش مهمی در ثبات بازار دارند. توسعه ابزارهای مالی نوین نیز می‌تواند به جذب سرمایه و کاهش ریسک‌ها کمک کند.
۴. نقش بازارگردان‌ها و سهامداران حقوقی نیز عبارت است از:
حمایت مستمر از بازار: بازارگردان‌ها و سهامداران حقوقی باید با خرید هدفمند سهام در نقاط حمایتی، صف‌های فروش را بشکنند و تعادل بازار را حفظ کنند.
مدیریت ریسک و پرتفوی: مدیریت هوشمند پرتفوی و جلوگیری از فروش هیجانی توسط حقوقی‌ها، از ایجاد موج‌های منفی در بازار جلوگیری می‌کند.
۵. آموزش و فرهنگ‌سازی برای سرمایه‌گذاران حقیقی نیز بدین گونه است که:
آموزش مدیریت هیجان و ریسک: برگزاری دوره‌های آموزشی درباره مدیریت هیجان، تحلیل بنیادی و تکنیکال و اهمیت نگاه بلندمدت به سرمایه‌گذاری ضروری است.
اطلاع‌رسانی درباره فرصت‌های خرید در بحران: تاکید بر اینکه افت بازار در بحران‌ها فرصت خرید سهام با ارزش است، می‌تواند از فروش هیجانی جلوگیری کند.
در مجموع، ریزش شدید بورس پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، ترکیبی از عوامل روانی و بنیادی است که باعث شده بازار سرمایه در شرایط بحرانی قرار گیرد. برای جلوگیری از سقوط بیشتر و بازگرداندن اعتماد سرمایه‌گذاران، نیازمند اقدامات هماهنگ و فوری در سطح دولت، بانک مرکزی، سازمان بورس و بازارگردان‌ها هستیم.
بسته‌های حمایتی مالی، مدیریت نقدینگی، شفاف‌سازی، کنترل نوسانات ارزی و تورمی، توسعه ابزارهای مالی و آموزش سرمایه‌گذاران، کلیدهای اصلی بازگشت آرامش به بازار سرمایه‌اند. تجربه‌های گذشته نشان داده که حمایت هدفمند و به موقع می‌تواند از ریزش‌های شدید جلوگیری کرده و زمینه رشد پایدار بورس را فراهم کند.