به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ ارمنستان برای کاهش وابستگی خود به روسیه، تمایل خود را به خرید گاز از ترکمنستان مطرح کرده است. البته، این نخستین باری نیست که از این طرح صحبت می‌شود اما در حال حاضر روابط خوب فعلی ایران با ترکمنستان می‌تواند عامل تعیین‌کننده‌ای باشد. در تاریخ ۲۶ مارس، آرتاشس تومانیان، مشاور نخست وزیر ارمنستان در دهمین کمیسیون بین دولتی همکاری‌های اقتصادی ارمنستان و ترکمنستان در ایروان اعلام کرد که ارمنستان و ترکمنستان در حال مذاکره برای خرید گاز هستند.
به گفته تومانیان، این یک توافق‌نامه سوآپ با مشارکت ایران خواهد بود؛ یعنی ایران گاز ترکمنستان را از طریق شمال شرقی خود وارد و همان مقدار را از طریق شمال غربی خود به ارمنستان صادر خواهد کرد. بر اساس اظهارات اولیه، میزان آن از ۶۰۰ میلیون متر مکعب تا یک میلیارد متر مکعب گاز متغیر است. در صورت تحقق این امر، گرجستان می‌تواند در توافق‌نامه دیگری گنجانده شود که در آن ارمنستان به عنوان واسطه عمل خواهد کرد.
در سال‌های اخیر، جمهوری آذربایجان نیز سعی کرده با طرح صادرات گاز به ارمنستان، از آن به عنوان ابزاری برای امتیازگیری در پروژه کریدور زنگزور کند. بنابراین طرح صادرات احتمالی گاز ترکمنستان به ارمنستان می‌تواند این ایده باکو را نقش بر آب کند.
با وجود فاصله زیاد بین ارمنستان و ترکمنستان، ایروان با گاز ترکمن‌ها غریبه نیست. در اوایل دهه ۱۹۹۰، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ارمنستان بخش زیادی از نیازهای انرژی خود را با واردات گاز ترکمنستان تامین می‌کرد اما به دلیل عدم اتصال مستقیم، گاز قبل از رسیدن به ارمنستان باید از روسیه و گرجستان عبور می‌کرد. مشکلات پرداخت، عرضه ناپایدار و بی‌ثباتی گرجستان، این توافق را به نفع گاز روسیه به پایان رساند.
از آن زمان، ایده صادرات گاز ترکمنستان به ارمنستان از طریق یک قرارداد سوآپ، به صورت دوره‌ای دوباره مطرح شده است. این ایده در سال ۲۰۱۷ مطرح شد و کارن کاراپتیان، نخست وزیر وقت ارمنستان در دیدار با سفرای ترکمنستان و ایران به آن اشاره کرد. چند سال بعد، در سال ۲۰۲۲، این ترکمن‌ها بودند که امکان صادرات گاز و برق به ارمنستان از طریق ایران را دوباره مطرح کردند. اکنون و در سال ۲۰۲۵، صادرات گاز ترکمنستان به ارمنستان دوباره روی میز است.
به باور کارشناسان، هنوز پیش بین‌ها نسب به احیای صادرات گاز ترکمنستان به ارمنستان بسیار زود است. به نظر می‌رسد رسیدن به توافق بر سر قیمت یکی از موانعی است که باید بر آن غلبه کرد. البته عامل دیگر ایران خواهد بود. وقتی کاراپتیان در سال ۲۰۱۷ از واردات گاز ترکمنستان از طریق ایران صحبت کرد، روابط بین عشق‌آباد و تهران به پایین‌ترین نقطه خود رسیده بود. در همان سال، دولت ترکمنستان ایران را به بدهی حدود ۱.۸ میلیارد دلاری بابت پرداخت گاز متهم و عرضه گاز را به طور کامل قطع کرد. اما روابط دو کشور نسب به آن سال تغییر کرده است.
در سال ۲۰۲۱، ترکمنستان، ایران و آذربایجان قراردادی برای تامین گاز ترکمنستان به باکو از طریق سوآپ امضا و در سال ۲۰۲۳، ایرانی‌ها مبلغ بدهی به ترکمن‌ها را پرداخت کردند. در پایان سال ۲۰۲۴، قرارداد سوآپ دیگری، این بار بین ترکمنستان، ایران و عراق امضا شد. در نهایت در مارس ۲۰۲۴، پس از توافق سوآپ دیگری با ایران، صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه آغاز شد. در واقع، تهران قطعه کلیدی این پازل است و همانطور که توافق‌های مبادله گاز بین آذربایجان، عراق و ترکیه نشان می‌دهد، اکنون به نظر می‌رسد که اراده سیاسی برای انجام این کار نیز وجود دارد.
یکی دیگر از شرایطی که اکنون با سال ۲۰۱۷ یا ۲۰۲۲ متفاوت است، وضعیت روابط بین ارمنستان و روسیه است. این روابط در سال‌های اخیر به دلیل نقش منفعلانه مسکو در جنگ‌های قره‌باغ که منجر به بازگشت این منطقه به آذربایجان شد، بدتر شده است. بنابراین جای تعجب نیست که ارمنستان می‌خواهد میزان گاز وارداتی از روسیه را کاهش دهد.
در حال حاضر، ارمنستان گاز طبیعی را از روسیه و ایران وارد می‌کند. با این حال گازپروم تقریبا ۸۵ درصد از واردات گاز ایروان را تامین می‌کند و مابقی آن از ایران، تحت یک قرارداد تهاتر گاز در برابر برق که در سال ۲۰۰۶ منعقد شد، تامین می‌شود. با توجه به اینکه ارمنستان در سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۶ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه وارد کرد، واردات احتمالی گاز ترکمنستان جایگزین گاز روسیه نخواهد شد اما می‌تواند بخشی از آن را پوشش دهد.
در مقابل، یافتن بازار صادراتی جدید همیشه یک تحول مثبت برای ترکمن‌ها بوده است. روسیه که زمانی بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را وارد می‌کرد، پس از بحران اوکراین دیگر مشتری آن نیست، همچنین صادرات به ایران از سر گرفته نشده است. با وجود صادرات بیشتر گاز ترکمنستان به چین و قراردادهای سوآپ با عراق، آذربایجان و ترکیه و صادرات به ازبکستان، میزان صادرات آن از اوج خود در سال ۲۰۰۸ فاصله زیادی دارد.
همانطور که اشاره شد، بازار اصلی صادرات ترکمنستان، فعلا چین است که توسط سه خط لوله صادراتی که از قزاقستان عبور می‌کنند، تسهیل می‌شود و خط لوله چهارم در مرحله طراحی است. گردش مالی تجارت بین عشق‌آباد و چین در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۲.۶ میلیارد دلار بوده است. ترکمنستان تقریبا ۹۲ درصد از این مبلغ (یا ۲.۳۹ میلیارد دلار) را از طریق فروش گاز طبیعی به پکن به دست آورده است.
پس از سال‌ها انفعال، به استثنای خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (تاپی) که در حد رویا باقی مانده، به نظر می‌رسد که مقامات ترکمنستان در مورد یافتن بازارهای صادراتی تا حدودی واقع‌بین‌تر شده‌اند. البته فروش گاز به ارمنستان مشکلات مالی عشق‌آباد را حل نخواهد کرد، زیرا میزان آن بسیار ناچیز است اما می‌تواند در آینده به گرجستان نیز گسترش یابد.
زمان نشان خواهد داد که آیا مذاکرات برای انتقال گاز ترکمنستان به ارمنستان این بار موفقیت‌آمیز خواهد بود یا خیر. شرایط بین‌المللی و وضعیت داخلی هر دو کشور نیز تغییر کرده اما این امر به تنهایی چیزی را تضمین نمی‌کند. همچنین باید توجه داشت که ایروان نمی‌تواند به سادگی در جهت مخالف روسیه حرکت کند، زیرا اقتصاد دو کشور بیش از حد به هم مرتبط است. گردش مالی تجارت دوجانبه تا پایان سال ۲۰۲۴ به ۱۲ میلیارد دلار رسید و شرکت‌های دولتی روسیه مالک برخی دارایی‌ها، از جمله کارخانه مس و مولیبدن زنگزور هستند. در سال ۲۰۲۰، این کارخانه تقریبا ۱۹ درصد از صادرات ارمنستان را تشکیل می‌داد.
همچنین برخی از کارشناسان، طرح این ایده از سوی ایروان را ایجاد اهرم فشار بر مسکو ارزیابی می‌کنند که در نهایت عملیاتی نخواهد شد و فقط پروژه‌ای است که روی کاغذ باقی خواهد ماند. نباید فراموش کرد که پیشنهاد ایالات متحده برای مدیریت کریدور زنگزور، در صورت تحقق آن نیز مانع جدی در اجرای این طرح خواهد بود. البته ایروان به صراحت مخالفت خود با این طرح را اعلام کرده است.