به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور به اجلاس شانگهای، بار دیگر ظرفیتهای گسترده همکاری ایران و چین را در همه حوزههای اقتصادی یادآور شد؛ از انرژی، نفت و گاز گرفته تا فناوریهای نوین، سرمایهگذاری زیرساختی، کشاورزی و حتی حوزههای مالی و بانکی. در چارچوب برنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع، دو کشور میتوانند با پیوند زدن پروژههای بزرگ مانند توسعه بندر چابهار، خطوط ریلی و انتقال فناوری، جایگاه ایران را به عنوان شریک راهبردی چین در اوراسیا تثبیت کنند.
در عین حال، در شرایطی که برخی کشورهای غربی همچنان بر تهدید فعالسازی «مکانیسم ماشه» تاکید میکنند، شواهد نشان میدهد اثر واقعی چنین اقداماتی بر اقتصاد ایران محدود است، زیرا مسیرهای تازهای که از طریق سازمان همکاری شانگهای و همکاریهای دوجانبه با چین و روسیه گشوده شده، ظرفیت خنثیسازی فشارهای تحریمی و بازتعریف نقش ایران در اقتصاد جهانی را به طور جدی فراهم کرده است.
اجلاس سالانه سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سال ۲۰۲۵ در حالی با حضور سران کشورهای عضو در شهر تیانجین برگزار شد که ایران ، تلاش کرد نقشی فعالتر در طراحی معماری جدید اقتصادی و سیاسی اوراسیا ایفا کند. این حضور، همزمان با تاکید مجدد بر اجرای سند ۲۵ ساله همکاریهای ایران و چین و طرح ایجاد بانک مشترک سازمان همکاری شانگهای، به عنوان فرصتی مهم برای کاهش اثرات تحریمها و تقویت جایگاه ایران در نظم نوین جهانی مطرح شد.
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ با محوریت چین، روسیه و چهار کشور آسیای مرکزی تاسیس شد، امروز به یکی از مهمترین نهادهای چندجانبه منطقهای تبدیل شده است. عضویت کشورهایی چون ایران، هند، پاکستان و بلاروس، این سازمان را به بلوکی با پوشش ۴۲ درصد جمعیت جهان و ۲۳ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی بدل کرده است. این سازمان که در ابتدا بر همکاریهای امنیتی تمرکز داشت، طی سالهای اخیر حوزه فعالیت خود را به تجارت، سرمایهگذاری، انرژی و اقتصاد دیجیتال گسترش داده و عملا به بستری برای همکاری اقتصادی شرق در برابر فشارهای غرب بدل شده است.
محور اصلی اجلاس امسال، توسعه همکاریهای اقتصادی و مالی درونسازمانی است؛ کشورهای عضو در کنار چین و روسیه، تلاش دارند وابستگی خود به نهادهای مالی غربی را کاهش دهند و با استفاده از ارزهای ملی در مبادلات، یک سیستم مالی جایگزین طراحی کنند.
همچنین پروژههای مرتبط با ابتکار «کمربند و جاده» مورد توجه ویژه قرار گرفت. توسعه خطوط ریلی، بنادر و کریدورهای انرژی در آسیای میانه و غرب آسیا، بستر جدیدی برای افزایش تجارت میان اعضا فراهم کرده است. حجم تجارت میان چین و اعضای سازمان در سال ۲۰۲۴ به ۸۹۰ میلیارد دلار رسید و پیشبینی میشود این روند در سالهای آتی شتاب بیشتری بگیرد.
در همین خصوص شهریار حیدری، نایب رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به سفر رئیس جمهور به چین و حضورش در پیمان شانگهای اظهار داشت: «غرب به صورت متحدانه علیه جمهوری اسلامی ایران تحریمهایی را اعمال میکند. در این شرایط، پیمان شانگهای یک پیمان معتبر و قدرتمند در برابر غرب به شمار میرود و جمهوری اسلامی میتواند از ظرفیتهای این پیمان به نفع خود در منطقه، خاورمیانه و قاره آسیا بهرهبرداری کند.»
وی با اشاره به عضویت دائم ایران در این پیمان گفت: «جمهوری اسلامی قادر است ظرفیتهای خود را بهخوبی در قالب این پیمان معرفی کرده و از آن در راستای تضعیف تحریمها استفاده کند. این شرایط، فرصتی بسیار مناسب برای کشور محسوب میشود، به ویژه در مقطعی که اروپا با حمایت آمریکا، مکانیسم ماشه را فعال کرده است. در واقع، ایران میتواند در برابر این اقدام، از ظرفیتهای پیمان شانگهای حداکثر بهرهبرداری را داشته باشد.»
حیدری همچنین به نقش دو کشور قدرتمند جهان، روسیه و چین، در این زمینه اشاره کرد و گفت: «جمهوری اسلامی میتواند با تکیه بر همکاریهای منطقهای و بینالمللی با این کشورها، در شرایط فعلی پیمانهای اقتصادی و منطقهای به ویژه در حوزه کریدورهای منطقهای را به ویژه در مقابل حضور و مداخلات آمریکا در منطقه فعال و تقویت کند.»
ایران از سال ۲۰۲۳ به طور رسمی عضو دائم این سازمان شد و اکنون در پی بهرهبرداری حداکثری از این عضویت است. چند محور اساسی برای ایران در این چارچوب قابل توجه است:
بازارهای گسترده صادراتی: ایران میتواند با استفاده از ظرفیت کشورهای عضو، صادرات انرژی (نفت و گاز) و همچنین کالاهای غیرنفتی مانند محصولات کشاورزی و صنعتی را به کشورهایی همچون چین و هند افزایش دهد.
هاب ترانزیتی منطقهای: موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، مسیر طبیعی اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب است. طرحهایی مانند توسعه بندر چابهار و اتصال ریلی ایران به آسیای میانه، میتواند ایران را به هاب اصلی ترانزیت در منطقه تبدیل کند.
سرمایهگذاری و فناوری: حضور در پروژههای مشترک انرژیهای پاک، اقتصاد دیجیتال و فناوریهای نوین، امکان جذب سرمایهگذاری خارجی و ارتقای دانش فنی را برای ایران فراهم میکند.
کاهش وابستگی به غرب: استفاده از ارزهای ملی در مبادلات و توسعه همکاریهای مالی در قالب SCO، میتواند ایران را تا حدی از سلطه دلار و فشارهای بانکی غرب برهاند.
رئیس جمهور ایران در تاریخ ۳۱ اوت ۲۰۲۵ (۹ شهریور ۱۴۰۴) به دعوت رسمی شی جینپینگ، رئیس جمهور چین به این اجلاس سفر کرد.
تهران در این سفر تلاش کرد تا پیام روشنی را مخابره کند، مورادی نظیر: «ایران آماده است در نظم اقتصادی چندقطبی نقشآفرین باشد»، «همکاری با شرق یک انتخاب تاکتیکی نیست، بلکه راهبرد بلندمدت ایران است» و «مقابله با تحریمها فقط با پیوندهای عمیق اقتصادی و مالی منطقهای امکانپذیر خواهد بود»
پزشکیان در سخنرانی خود تاکید کرد: «ایران با اتکا به ظرفیتهای ترانزیتی، انرژی و نیروی انسانی متخصص، میتواند نقشی کلیدی در ایجاد یک نظام عادلانهتر جهانی ایفا کند.»
سازمان همکاری شانگهای امروز بیش از هر زمان دیگری به موتور محرک نظم نوین اقتصادی اوراسیا تبدیل شده است. عضویت فعال ایران در این بلوک میتواند همزمان دو هدف راهبردی کاهش اثرات تحریمهای غربی از طریق تنوعبخشی به شرکای اقتصادی و تثبیت نقش ایران به عنوان قدرت میانی و هاب ترانزیت منطقهای را دنبال کند.
اگرچه تحقق این اهداف نیازمند سرمایهگذاری داخلی، اصلاحات اقتصادی و تقویت زیرساختهاست اما سفر رئیس جمهور ایران به اجلاس ۲۰۲۵ شانگهای نشان داد که تهران عزم دارد با تکیه بر شرق، جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تثبیت کند.