به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ سال زراعی جاری در حالی سپری می‌شود که کشاورزی ایران به طور مستقیم تحت تاثیر گرمایش زمین و کمبود بارندگی قرار گرفته است. افزایش دما و کاهش منابع آبی به ویژه در استان‌های تولیدکننده سبزی و صیفی، به خشکیدن و سوختن بوته‌های خیار و کاهو منجر شده است.
این شرایط موجب کاهش شدید عملکرد برداشت شده و توان تولیدکنندگان برای تامین بازار داخلی را کاهش داده است. در واقع مساله اقلیم، نخستین حلقه در زنجیره‌ای است که امروز به گرانی شدید در بازار منتهی شده است.
میدان مرکزی میوه و تره‌بار تهران به عنوان اصلی‌ترین مرجع تنظیم بازار محصولات کشاورزی، طی ماه گذشته شاهد افت شدید عرضه خیار و کاهو بوده است. بررسی‌های میدانی حاکی از آن است که حجم ورودی این دو محصول نسبت به ماه گذشته حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. چنین افتی نه فقط در بازار کمبود ایجاد کرده، بلکه به طور مستقیم زمینه‌ساز افزایش ۵۰ درصدی قیمت‌ها در همین بازه کوتاه شده است.
به عنوان نمونه خیار به عنوان یکی از سبزیجات پرمصرف در سفره ایرانیان، در این مقطع زمانی در اوج قیمتی خود به سر می‌برد. تا ماه گذشته، قیمت عمده‌فروشی خیار گلخانه‌ای در محدوده ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان در نوسان بود اما اکنون این رقم به ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان رسیده و در سطح خرده‌فروشی‌ها نرخ این محصول تا ۱۰۰ هزار تومان نیز گزارش شده است. این یعنی در مقایسه با سال گذشته، خیار دست‌کم دو تا سه برابر گران‌تر شده است. برای بسیاری از خانوارها که این محصول، بخش ثابت سبد خرید روزانه‌شان به شمار می‌رود، جهش قیمت خیار نشانه‌ای از فشار مستقیم تورمی بر سبد غذایی آنها است.
بازار کاهو نیز شرایطی حتی شدیدتر از خیار دارد. قیمت این محصول در میدان مرکزی که در ماه گذشته بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان بود، امروز به مرز ۵۰ هزار تومان رسیده اما مقایسه با سال گذشته، تصویر به مراتب تکان‌دهنده‌تری را نشان می‌دهد؛ چراکه بررسی قیمت‌های اعلام شده از سوی میدان میوه و تره‌بار در همین مقطع زمانی در سال گذشته، نشان می‌دهد هر کیلوگرم کاهو کف قیمتی ۶ هزار تومان داشته و قیمت هر کیلوگرم کاهو ممتاز درجه یک، کیلویی ۱۶ هزار تومان بوده است. این یعنی طی یک سال گذشته، کاهو افزایش حدودا ۷۰۰ درصدی را ثبت کرده است.
در خرده‌فروشی‌ها و حتی پلتفرم‌های آنلاین فروش محصولات غذایی، قیمت کاهو تا مرز ۱۰۰ هزار تومان نیز گزارش می‌شود؛ سطحی که برای بسیاری از مصرف‌کنندگان باورکردنی نیست.
کاهش تولید داخلی تنها متغیر اثرگذار بر این مساله نیست. در ماه‌های اخیر، روند صادرات سبزیجات به کشورهای همسایه با شدت بیشتری دنبال شده است. خروج بخشی از محصول از چرخه عرضه داخلی، به ویژه در شرایطی که تولید کاهش یافته، فشار مضاعفی بر بازار انداخته است. به بیان دیگر، ترکیب «کاهش تولید» و «افزایش صادرات» منجر به کمبود محسوس در بازار داخلی شده است. این وضعیت نه فقط تعادل بازار را بر هم زده، بلکه مسیر افزایش بیشتر قیمت‌ها را نیز هموار کرده است.
همچنین بسیاری از تولیدکنندگان و گلخانه‌داران بر این باورند که با خروج اتباع افغانی، نیروی کار برای تولید محصولات به شدت کاهش یافته و همین مساله نیز عامل دیگر التهاب بازار میوه و سبزیجات است.
یکی دیگر از پدیده‌های قابل توجه در بازار این روزها، شکاف میان قیمت عمده‌فروشی و خرده‌فروشی است. خیار و کاهو در میدان مرکزی در محدوده ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان عرضه می‌شوند اما همین محصولات در فروشگاه‌ها، مغازه‌های سطح شهر و سایت‌های فروش آنلاین تا ۱۰۰ هزار تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسند. این اختلاف قیمتی بیانگر آن است که علاوه بر کاهش عرضه، نظام توزیع و نظارت بر بازار نیز با ناکارآمدی‌های جدی روبه‌رو است.
این در حالی بوده که افزایش کم‌سابقه قیمت خیار و کاهو فقط یک مساله مربوط به بازار محصولات کشاورزی نیست، بلکه آثار مستقیم اجتماعی و اقتصادی دارد. سبزیجات تازه بخشی جدایی‌ناپذیر از رژیم غذایی خانواده‌های ایرانی هستند. حذف یا کاهش مصرف آنها به دلیل گرانی، می‌تواند پیامدهای منفی بر سلامت عمومی جامعه بگذارد. از سوی دیگر، رشد بی‌رویه قیمت‌ها فشار مضاعفی بر بودجه خانوار وارد می‌کند و سهم خوراکی‌ها در سبد هزینه خانوار را افزایش می‌دهد.
اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است که افزایش عرضه از طریق واردات یا محدودیت صادرات به کاهش فشار بازار کمک کند اما واقعیت این است که بحران ساختاری در بخش کشاورزی و آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی چشم‌انداز بلندمدت روشنی را نشان نمی‌دهد. بدون سیاست‌گذاری جدی در زمینه مدیریت منابع آب، حمایت هدفمند از کشاورزان و اصلاح نظام توزیع، احتمال تکرار چنین مسائلی در سایر محصولات نیز بسیار بالاست.
در مجموع بازار خیار و کاهو امروز به نمادی از شکنندگی کشاورزی ایران در برابر تغییرات اقلیمی و ضعف سیاست‌گذاری تبدیل شده است. کاهش عرضه، رشد صادرات، ناکارآمدی توزیع و حتی کاهش نیروی کار عواملی هستند که قیمت‌ها را به شکلی بی‌سابقه بالا برده‌اند. در چنین شرایطی، تداوم روند فعلی می‌تواند تامین امنیت غذایی کشور را با مشکل مواجه کند.