به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ تامین پایدار انرژی یکی از چالش‌های اصلی ایران در دهه‌های اخیر بوده است. با افزایش مصرف گاز طبیعی و ناترازی گاز در کشور، ضرورت بهره‌گیری از منابع جایگزین انرژی به وضوح احساس می‌شود.
زغال‌سنگ به عنوان یکی از منابع غنی انرژی ایران، ظرفیت بالقوه‌ای برای تولید گاز طبیعی و کاهش وابستگی به واردات دارد. تجربه موفق چین در تبدیل زغال‌سنگ به گاز، فرصتی مناسب برای ایران ایجاد کرده تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، هم امنیت انرژی را تضمین کند و هم از نظر اقتصادی و صنعتی به توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته کمک نماید.
چین با سرمایه‌گذاری میلیارد دلاری در صنعت تبدیل زغال‌سنگ به گاز، نه فقط اقتصاد مناطق کمتر توسعه‌یافته خود را رونق می‌بخشد، بلکه خودکفایی انرژی را نیز تقویت کرده است. این کشور با اجرای برنامه‌های گسترده برای توسعه صنعت تبدیل زغال‌سنگ به گاز و مواد شیمیایی، وابستگی به واردات انرژی را کاهش داده و ظرفیت تولید گاز و مواد شیمیایی را به میزان چشمگیری افزایش داده است.
بر اساس گزارش‌های موسسات تخصصی انرژی، ظرفیت تبدیل زغال‌سنگ به گاز در چین طی پنج سال آینده دو برابر خواهد شد. در سال ۲۰۲۴، ظرفیت این صنعت برای تولید گاز، نفت و مواد شیمیایی معادل ۳۸ میلیون تن نفت خام برآورد شده است. رشد سریع این صنعت ناشی از قیمت پایین زغال‌سنگ و حمایت‌های دولت چین است. نمونه شاخص آن، کارخانه «نینگ‌شیا بوفنگ انرژِی» در شمال غرب چین است که از مارس سال جاری به بهره‌برداری رسیده و سالانه میلیون‌ها تن زغال‌سنگ را به گاز و مواد شیمیایی برای تولید پلاستیک تبدیل می‌کند. ارزش این کارخانه ۶.۷ میلیارد دلار برآورد شده و نمونه‌ای از صنایع استراتژیک چین برای کاهش وابستگی به انرژی وارداتی است.
لوری میلیفرتا، بنیان‌گذار مشترک «مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک» می‌گوید: «توسعه این صنعت دو هدف اصلی پکن را محقق می‌کند که عبار از کاهش خطر وابستگی به واردات انرژی و جذب سرمایه‌گذاری به مناطق کمتر توسعه‌یافته مانند شین‌جیانگ است.»
پروژه‌های دولتی چین با اهداف سیاسی مشخص، معمولا به راحتی از حمایت مالی و منابع برخوردار می‌شوند. در همین حال وجود منابع ارزان زغال‌سنگ و قیمت بالای نفت، سودآوری این صنعت را تضمین می‌کند. نمونه‌های مشابه این فناوری در کشورهایی با ذخایر غنی زغال‌سنگ مانند آلمان در دوران جنگ جهانی دوم و آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید مورد استفاده قرار گرفته است. جیانگون تو، مدیرعامل شرکت «آگورا انرژِی چین» می‌گوید: «کشورهایی مانند هند و اندونزی که نفت کافی ندارند اما زغال‌سنگ دارند، به این فناوری علاقه نشان داده‌اند اما به دلیل محدودیت‌های اقتصادی نتوانستند موفقیت مشابه چین داشته باشند.»
پیش‌بینی می‌شود بخش تبدیل زغال‌سنگ به گاز در چین سریع‌ترین رشد را در این صنعت داشته باشد. ظرفیت این بخش که در حال ساخت است، چهار برابر ظرفیت ساخته شده در دهه گذشته خواهد بود و به ۱۹.۵ میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید که معادل یک‌پنجم واردات گاز مایع چین در سال گذشته است.
اکثر کارخانه‌های جدید در شمال غرب چین ساخته می‌شوند، جایی که ذخایر غنی زغال‌سنگ وجود دارد و ظرفیت ۱۲ میلیارد متر مکعبی برای تولید برق از گاز زغال‌سنگ در حال ساخت است. برنامه‌ریزی برای ایجاد ظرفیت اضافی ۱۰ میلیارد متر مکعبی نیز در دستور کار قرار دارد.
گاز تولید شده از زغال‌سنگ حدود یک‌سوم ارزان‌تر از گاز طبیعی مایع وارداتی است؛ هر متر مکعب آن کمتر از ۲ یوان (۰.۲۸ دلار) هزینه دارد، در حالی که قیمت گاز مایع وارداتی حدود ۲.۸۷ یوان (۰.۴۰ دلار) است. این اختلاف قیمت، صرفه اقتصادی قابل توجهی برای چین ایجاد کرده و کشور را در مسیر خودکفایی انرژی قرار می‌دهد.
با توجه به تجربیات موفق چین و ذخایر غنی زغال‌سنگ ایران، پژوهشگاه صنعت نفت ایران و شرکت چینی کی‌آن (Keyon) در اردیبهشت ۱۴۰۴ تفاهم‌نامه‌ای برای همکاری فناورانه در زمینه تبدیل زغال‌سنگ به گاز طبیعی امضا کردند. این تفاهم‌نامه با هدف رفع ناترازی گاز در کشور و بهره‌گیری از سوخت‌های جایگزین شکل گرفته است.
عظیم کلانتری‌اصل، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت و آرتوکی روآن رو، نماینده شرکت چینی کی‌آن، این تفاهم‌نامه را امضا کردند. حمید گنجی، رئیس پژوهشکده گاز پژوهشگاه صنعت نفت گفت: «ایران ذخایر قابل توجهی زغال‌سنگ دارد و شرکت چینی تجربه ارزشمندی در طراحی فناوری‌های گاز سنتزی و تولید هیدروژن از زغال‌سنگ دارد. هدف اصلی، بومی‌سازی دانش فنی و انتقال فناوری به داخل کشور است تا در آینده نزدیک شاهد بهره‌برداری صنعتی از این ظرفیت باشیم.»
ایران با ذخایر زمین‌شناسی حدود ۱۴ میلیارد تن زغال‌سنگ، یکی از کشورهای پیش‌رو در این حوزه است. با این حال، تولید سالانه زغال‌سنگ در کشور تنها حدود ۴ تا ۵ میلیون تن است که کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت استخراج مجاز کشور است. این نشان‌دهنده غفلت از بهره‌برداری بهینه از این منبع ارزشمند است.
با توجه به ذخایر عظیم زغال‌سنگ، ایران می‌تواند با استفاده از فناوری‌های مدرن، سالانه میلیون‌ها متر مکعب گاز تولید کند. به عنوان مثال، پیش‌بینی می‌شود با تولید سالانه ۲۵ میلیون تن زغال‌سنگ، ناترازی گاز کشور رفع شود. این میزان تولید می‌تواند به تامین انرژی مورد نیاز صنایع و بخش‌های مختلف کشور کمک کند و صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی ایجاد نماید.
با وجود ظرفیت‌های بالای ایران در زمینه ذخایر زغال‌سنگ، هنوز استفاده بهینه‌ای از این منابع برای تولید گاز صورت نگرفته است. در حالی که چین با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته، ایران باید هرچه سریع‌تر با همکاری‌های بین‌المللی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، گام‌های موثری در جهت تولید گاز از زغال‌سنگ بردارد تا علاوه بر تامین انرژی پایدار، از واردات گاز نیز بی‌نیاز شود.