اقتصاد کلان

اقتصاد کلان

بانک

صنعت

کشاورزی

راه و مسکن

اقتصاد بین الملل

انرژی

بازرگانی

بورس

فناوری

سیاست و اقتصاد

کارآفرینی و تعاون

بازار

چند رسانه ای

۱۲/مهر/۱۴۰۴ | ۰۷:۰۳
۰۷:۰۲ ۱۴۰۴/۰۷/۱۲

پیامدهای ژئوپلیتیکی یک توافق؛ از پیمان عشق‌آباد تا هاب غلات ایران

توافق اخیر قزاقستان و عمان برای افزایش ترانزیت از طریق ایران، علاوه بر رونق بخشید به پیمان عشق‌آباد، بستر مناسبی برای ایجاد هاب غلات در جنوب ایران را فراهم می‌کند. همچنین سیگنالی بر نادیده گرفتن تحریم بندر چابهار است.
کد خبر:۳۵۲۵۴

به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ پیمان عشق‌آباد یک توافقنامه حمل و نقل چندوجهی بین دولت‌های قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، پاکستان، هند و عمان در راستای ایجاد کریدور ترانزیت بین‌المللی است که حمل و نقل کالا بین آسیای مرکزی و خلیج فارس را تسهیل می‌کند. این توافقنامه در آوریل ۲۰۱۶ لازم‌الاجرا شد. 

این توافق‌نامه در ابتدا توسط ایران، عمان، قطر، ترکمنستان و ازبکستان در ۲۵ آوریل ۲۰۱۱ امضا شد. سپس قطر در سال ۲۰۱۳ از این توافق‌نامه خارج شد و در همان سال، قزاقستان برای عضویت درخواست داد که در نهایت در سال ۲۰۱۵ تصویب شد. پاکستان نیز از نوامبر ۲۰۱۶ به این توافق‌نامه پیوسته است. هند رسما در فوریه ۲۰۱۸ به توافقنامع عشق آباد پیوست.

هدف این توافق‌نامه افزایش ارتباط در منطقه اوراسیا و همگام‌سازی آن با سایر کریدورهای حمل و نقل در آن منطقه از جمله کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است.

هند جدا از توسعه تجارت از طریق بندر چابهار در ایران، در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد «کریدورهای هوایی» بین هند و پنج کشور آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) است. کریدورهای هوایی مشابه آنچه هند در سال ۲۰۱۸ با افغانستان ایجاد کرد، شامل پروازهای منظم باری با امکانات ویژه ترخیص و گمرک برای تسریع جابجایی کالاها، به ویژه میوه تازه و سایر محصولات کشاورزی خواهد بود.

براساس توافق هند، ایران و افغانستان؛ چابهار به نقطه اتصال کالاهای هندی برای رسیدن به افغانستان و از آنجا به شمال به کشورهای آسیای میانی و همچنین دسترسی آسیای میانی محصور در خشکی به اقیانوس از طریق این بندر تبدیل خواهد شد. با این وجود، برداشتن معافیت تحریم‌های این بندر از سوی ایالات متحده، می‌تواند عملکرد این بندر را تحت تاثیر قرار دهد که البته آن نیز در گروه تصمیم هند برای تداوم همکاری یا خروج از آن دارد. اکنون این توافق با محوریت بنادر جنوبی ایران مانند چابهار و بندر عباس به نوعی عدم تمکین کشورها به تصمیم اخیر واشنگتن خواهد بود.

توافق عمان و قزاقستان

در حالی که، تصمیم ایالات متحده و تاثیرگذاری آن بر بندر چابهار در حال ارزیابی است، عمان و قزاقستان به عنوان دو کشور اصلی توافقنامه عشق آباد تصمیم به گسترش ترانزیت از طریق ایران گرفته‌اند. بر اساس اعلام خبرگزاری ترند، دو کشور در اقدامی به منظور تنوع‌بخشی به مسیرهای تجاری و افزایش تجارت دوجانبه به دنبال ایجاد یک گذرگاه جدید ترانزیت-حمل‌ونقل هستند که دو کشور را از طریق ایران به‌ یک‌دیگر متصل می‌سازد.

در ماه‌های اخیر قزاقستان و عمان توافقنامه‌هایی در راستای تقویت روابط دوجانبه ایجاد کرده‌اند که در راستای راهبردی قزاقستان در اتصال به بنادر جنوبی ایران و همکاری با کشورهای خلیج فارس است. در این میان، یکی از پیشنهادهای اصلی مطرح شده، ایجاد کریدور حمل و نقل بین‌المللی قزاقستان-عمان از طریق ایران بود. با توجه به جاه‌طلبی راهبردی عمان برای تبدیل شدن به هاب لجستیکی در غرب آسیا، این مسیر فرصت‌های جدیدی را برای اتصال بین آسیای مرکزی و خلیج فارس فراهم می‌کند. برای بررسی دقیق این ابتکار، طرفین پیشنهاد تشکیل یک گروه کاری سه جانبه شامل نمایندگانی از قزاقستان، عمان و ایران را دادند.

البته در رایزنی‌های دوجانبه به طرح‌هایی برای افزایش حجم ترانزیت در بخش شرقی شمال-جنوب (INSTC) پرداخته‌اند که یک مسیر تجاری راهبردی برای اتصال بنادر روسیه در دریاهای بالتیک و قطب شمال به خلیج فارس و اقیانوس هند است. کریدور شمال-جنوب شامل چندین مسیر ترانزیتی، به ویژه مسیر ترانس خزر، و مسیرهای شرقی و غربی از طریق کشورهایی مانند قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان است.

همچنین، این توافقنامه می‌تواند ایده ایجاد هاب غلات در جنوب ایران را تقویت کند. قزاقستان یکی از صادرکنندگان غلات به ویژه گندم است و کشورهای خلیج فارس مانند عمان نیز واردکننده آن هستند. البته ایران نیز در سال‌های اخیر خرید گندم از قزاقستان را افزایش داده است.

در این راستا، عمان آمادگی خود را برای مدیریت محموله‌های بزرگ کالا مطرح و علاقه ویژه‌ای به واردات غلات از قزاقستان نشان داد. این کشور همچنین پیشنهاد داد که به عنوان یک مرکز منطقه‌ای برای توزیع غلات قزاقستان به بازارهای گسترده‌تر غرب آسیا عمل کند.

طبق داده‌های رسمی، مجموع سرمایه‌گذاری عمان در قزاقستان در حال حاضر ۲۵۳ میلیون دلار است. با این حال، هر دو طرف اذعان کردند که این رقم منعکس‌کننده ظرفیت کامل روابط دوجانبه آنها نیست.

تجارت بین دو کشور در طول سال‌ها تغییرات قابل توجهی را ثبت کرده است. صادرات از قزاقستان به عمان در سال ۱۹۹۲ به ۹۵۶.۷ میلیون دلار رسید و در سال ۲۰۰۴ به بیش از یک میلیارد دلار رسید و سپس در سال ۲۰۰۵ کاهش یافت. از آن زمان، حجم تجارت به روند افزایشی داشته و در سال اخیر به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است.

صادرات اصلی قزاقستان به عمان شامل سوخت‌ها و مواد معدنی، ماشین‌آلات، غلات و محصولات آهن و فولاد است. کالاهای دیگری مانند وسایل نقلیه، پلاستیک و دارو نیز بخشی از ترکیب صادرات هستند که نشان‌دهنده تنوع روابط تجاری آنها است.

کاهش اهمیت ترانس افغان

این امر می‌تواند بر پروژه‌های رقیب نیز تاثیر بگذارد. در سال‌های اخیر پروژه ترانس افغان برای اتصال ازبکستان به افغانستان و پاکستان طراحی شده بود که بعدا قزاقستان نیز به آن پیوست. اکنون این توافقنامه دوجانبه بین عمان و قزاقستان و تاکید بر اهمیت پیمان عشق آباد با محوریت ایران به نوعی اهمیت ترانس افغان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در پروژه ترانس افغان فراتر از بحث مالی و سرمایه‌گذاری، قزاقستان با چالش تضمین شرایط حمل و نقل ایمن و شفاف در امتداد این کریدور روبه‌رو است. این خطرات امنیتی به موضع جامعه بین‌المللی در قبال طالبان و همچنین تنش‌ها در روابط پاکستان-افغانستان و هند-پاکستان گره خورده است. در واقع، امنیت در تمام مراحل همچنان در اولویت است. در واقع، این کریدور نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین، نوسازی زیرساخت‌های حمل و نقل، رفع موانع اداری و همکاری نزدیک‌تر منطقه‌ای خواهد بود.

پیوستن ارمنستان

رونق پیمان عشق آباد می‌تواند سایر کشورها را به پیوستن به آن تشویق کند که یکی از آنها ارمنستان است. این موضوع به دلیل تحولات اخیر قفقاز و شرایط جغرافیایی از اهمیت راهبردی برای ایروان برخوردار است، بطوریکه در دیدار «مهر گریگوریان» معاون نخست‌وزیر ارمنستان و «سریک ژومانگارین» معاون صدر اعظم و وزیر تجارت و همگرایی قزاقستان بر ایجاد موضوع تاکید و ایروان از توسعه مسیر حمل‌ونقل قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ارمنستان حمایت کرد.

به گفته گریگوریان، جمهوری ارمنستان از ابتکار ایجاد یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی در امتداد گذرگاه قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ارمنستان حمایت می‌کند. حمل‌ونقل کالا در طول مسیر چین-قزاقستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ارمنستان در حال انجام شدن است که نشان‌دهنده علاقه فزاینده به گسترش روابط در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک بین کشورهای است.

این موضوع می‌تواند بازار کوچک ارمنستان را به بازارهای بزرگ آسیای مرکزی متصل و روابط سیاسی ایروان با آنها را تقویت کند. همچنین این امر در راستای طرح «چهارراه صلح» نخست وزیر پاشینیان نیز است.

در مجموع، در شرایطی که ایالات متحده و غرب تمام توان و ظرفیت خود را برای محدود کردن ایران به کار بسته‌اند، توافق اخیر عمان و قزاقستان دوباره اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران را یادآور می‌شود. این امر پیمان عشق‌آباد را دوباره مطرح و حتی احتمال اتصال به قفقاز و ارمنستان را قوت بخشیده است. در واقع، این امر نشان دهنده بی‌توجهی کشورهای منطقه به تحریم بندر چابهار نیز است که راه را برای عدم تمکین هند نیز هموار می‌کند.

ارسال نظرات