به گزارش خبرنگار اقتصاد معاصر؛ امنیت انرژی برای ترکیه از اهمیت راهبردی برخوردار است و به معنای دسترسی به منابع مقرون به صرفه، پایدار و قابل اعتماد برای حفظ اهداف رشد اقتصادی سالانه آن است؛ به ویژه پس از پیوستن بخش‌هایی از اوکراین به روسیه، در ابتدا سال ۲۰۱۴ و سپس در سال ۲۰۲۲ و انحصار مسیرهای زمینی برای تامین انرژی به اروپا، ترکیه تلاش می‌کند تا منابع انرژی خود را متنوع و وابستگی به واردات را کاهش دهد. بخشی از این تغییر سیاست در ورود ترکیه به پروژه‌های مشترک محقق می‌شود و بخش دیگر در بهره‌برداری از میادین انرژی خود مشهود است.
اگرچه ترکیه در حوزه‌های مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی هسته‌ای و معادن زغال‌سنگ، سرمایه‌گذاری کرده اما همچنان برای توسعه اقتصاد خود در آینده به مصرف گاز طبیعی وابسته است اما جنگ در اوکراین این خطر را به همراه دارد که ترکیه بار دیگر به روسیه برای واردات انرژی، زغال‌سنگ، گاز طبیعی و هسته‌ای، وابسته شود.
در حالی که ترکیه در بخش عرضه، منابع دریای سیاه را گامی کلیدی به سوی استقلال انرژی می‌داند و به دنبال ایجاد هاب گاز با همکاری روسیه است اما همزمان تلاش می‌کند با افزایش بهره‌وری انرژی، عوامل سمت تقاضا را نیز بهبود بخشد. با توجه به اینکه بازارهای جهانی انرژی در حال تغییر هستند، ترکیه باید منابع ورودی گاز طبیعی را متنوع‌تر کند و منابع متعددی از جمله دریای سیاه، مدیترانه شرقی، روسیه، ایران آذربایجان، احتمالا ترکمنستان و شمال عراق را وارد، ترکیب انرژی خود را با شرایط تجاری بهتر بهینه کند و مصرف انرژی هدر رفته را از ۳۵ به ۱۰ درصد کاهش دهد.
همانطور که اشاره شد ترکیه که به دنبال تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه‌ای است، در کمتر از یک ماه، قراردادهای بزرگی برای خرید گاز طبیعی مایع (LNG) آمریکا منعقد کرده که آخرین مورد آن با شرکت سوئیسی، «مرکوریا انرژی گروپ» برای صادرات ۷۰ میلیارد متر مکعب از سال ۲۰۲۷ تا پایان ۲۰۴۶ بوده است. به گفته کارشناسان، واردات LNG آمریکا و تولید داخلی میتواند تا سال ۲۰۲۸ نیمی از نیازهای ترکیه را تامین کند و نیاز کمتری برای سه گزینه دیگر، به ویژه روسیه، باقی بگذارد. اما آیا ترکیه از واردات گاز روسیه و ایران صرف نظر خواهد کرد؟
واردات گاز ترکیه در آستانه تحولی بزرگ و گویای تغییر چشم‌انداز آن است که چهار کشور از اهمیت بالایی برخوردار است:
ایالات متحده: آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه، بارها تاکید کرده که LNG ایالات متحده گزینه‌ای ارزان و قابل اعتماد است و خرید گاز ایالات متحده به تنوع‌بخشی منابع وارداتی و افزایش امنیت انرژی در ترکیه کمک می‌کند که آرزوی تبدیل شدن به هاب گاز منطقه‌ای را دارد. دو کشور با حمایت بخش انرژی، درپی افزایش تجارت دوجانبه به ۱۰۰ میلیارد دلار هستند. البته آنکارا نیز از این امر به عنوان کارت بازی مهم برای امتیازگیری استفاده می‌کند، به طوری که ترامپ گفته که اردوغان با توقف خرید نفت از روسیه موافقت کرده است. بر اساس اظهارات دو رئیس جمهور در ۲۵ سپتامبر (۲۰۲۵)، در ازای این تصمیم؛ تحریم‌های ایالات متحده لغو و آنکارا میتواند جنگنده‌های اف-۳۵ را خریداری کند.
روسیه: ترکیه طبق قراردادهای بلندمدت از طریق خطوط لوله بلو استریم و ترک استریم، گاز روسیه را از طریق خطوط لوله وارد می‌کند. روسیه همچنان بزرگترین صادرکننده گاز ترکیه است و سالانه ۲۲ میلیارد متر مکعب گاز از طریق خطوط لوله وارد می‌کند. با این حال، سهم روسیه از واردات ترکیه در مقایسه با بیست سال پیش، از ۶۰ درصد کاهش یافته است، به طوری که در نیمه اول امسال (۲۰۲۵)، صادرات گاز روسیه ۳۷ درصد از کل خرید ترکیه را تشکیل داد.
ایران: ترکیه سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ایران را از طریق خط لوله وارد می‌کند. ایران مایل است به عنوان یک کشور ترانزیت گاز به ویژه ترکمنستان به اروپا از طریق ترکیه عمل کند. قرارداد اخیر ایران با ترکمنستان برای صادرات به ترکیه میتواند ظرفیت ترانزیت ایران را تقویت کند.
آذربایجان: ترکیه با آذربایجان قراردادهایی برای واردات سالانه ۹.۵ میلیارد متر مکعب گاز دارد. همکاری با آذربایجان نیز برای ترکیه به طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا می‌کند. از همین‌رو نقش گاز آذربایجان و سهم آن در واردات ترکیه رو به افزایش است. علاوه بر این، دو کشور همکاری‌های ترانزیتی دوجانبه خود را تقویت کرده‌اند. از یک‌سو، ترکیه به عنوان کریدوری برای انتقال گاز آذربایجان به اروپا اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند و از سوی دیگر، آذربایجان نقش مهمی در تسهیل عرضه احتمالی گاز ترکمنستان به بازار ترکیه ایفا می‌کند. این امر همچنین مستلزم همکاری آذربایجان و ترکیه در گسترش زیرساخت‌های خط لوله گاز موجود، در چارچوب کریدور گاز جنوبی است.
علاوه بر این چهار گزینه، شرکت دولتی TPAO در تلاش است تا تولید از میادین داخلی را افزایش دهد. در حال حاضر، میدان ساکاریا، بزرگترین میدان گازی ترکیه در دریای سیاه، گاز ۴ میلیون خانه را تامین می‌کند و انتظار می‌رود این تعداد تا سال ۲۰۲۸ دو برابر شده و به ۱۶ میلیون خانه برسد.
واردات LNG آمریکا توسط ترکیه، با افزایش تولید داخلی، میتواند از سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۶ میلیارد متر مکعب در سال برسد که نسبت به ۱۵ میلیارد متر مکعب کنونی، افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد. بنابراین، این دو گزینه می‌توانند حدود نیمی از تقاضای ۵۳ میلیارد متر مکعبی ترکیه را تامین کنند اما آنکارا میتواند از واردات گاز از طریق خط لوله برای تامین نیمی دیگر از تقاضای ۲۶ میلیارد متر مکعبی خود استفاده کند.
باید توجه داشت که در این صورت، واردات گاز ترکیه از روسیه، ایران و آذربایجان بسیار فراتر از مصرف داخلی خواهد بود. قراردادهای ترکیه برای واردات گاز روسیه در آستانه پایان است و قرارداد با ایران نیز در اواسط سال آینده (۲۰۲۶) منقضی می‌شوند. البته، با آذربایجان تا سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۳۳ ادامه خواهد داشت.
با توجه به افزایش خرید گاز طبیعی مایع (LNG) از آمریکا، نیاز ترکیه به واردات گاز روسیه از طریق خط لوله احتمالا کاهش یابد اما به گفته کارشناسان، این امر متوقف نخواهد شد، زیرا قیمت گاز روسیه رقابتی است و مازاد گاز وارداتی، ترکیه میتواند آن را مجارستان و رومانی صادر و مسیر خود را برای تبدیل شدن به یک قطب تجارت گاز منطقه‌ای آغاز کرد.
از همین‌رو، پیش‌بینی می‌شود که ترکیه قراردادهای واردات گاز از طریق خط لوله با همسایگان خود را تمدید کند اما احتمالا برای تنوع بخشیدن به منابع تامین، شرایط بهتری و مقادیر کمتری را درخواست کند. همچنین آنکارا همچنین میتواند از گاز روسیه و ایران در داخل کشور استفاده و تولید خود را با قیمت بالا به صورت LNG به اروپا صادر کند.
هرچند، ترکیه در دوره ترامپ روابط نزدیکی با واشنگتن دارد اما این به معنای چشمپوشی از اهداف راهبردی مانند هاب گازی منطقه‌ای نخواهد بود؛ چون هرگونه تحولات ژئوپلیتیکی مانند صلح در اوکراین و احتمال صادرات مجدد گاز روسیه به اروپا یا کاهش خرید گاز اروپا با گسترش انرژی سبز، موقعیت ترکیه را تضعیف خواهد کرد. از همین‌رو، ترکیه نه فقط واردات گاز از ایران و روسیه را کاهش نخواهد داد، حتی به دنبال منابع دیگر به ویژه از ترکمنستان نیز است.
باید توجه داشت که از مارس سال جاری ترکیه، واردات سالانه ۲ میلیارد مکعب گاز را از طریق ایران اغاز کرده است. هرچند این حجم اندک است اما نشانه‌ای ازخیز آنکارا برای گسترش منابع وارداتی نیز بوده که در صورت افزایش، این امر میتواند گامی مهم در راهبرد کلان آنکارا برای تغییر شکل مسیرهای انرژی منطقه‌ای باشد.
تحلیلگران معتقدند که خریدهای جدید نه فقط برای پوشش تقاضا، بلکه برای معرفی ترکیه به عنوان یک تامین‌کننده برای بازارهای اروپایی انجام می‌شود که به دنبال کاهش وابستگی به گاز روسیه هستند. این امر نشان‌دهنده تغییر احتمالی نقش ترکیه از مصرف‌کننده به تامین‌کننده است.
با لحاظ سیاست انرژی ترکیه، هرگونه دیپلماسی گازی ترامپ پیرامون حذف گاز روسیه و ایران از بازار ترکیه احتمالا با شکست مواجه خواهد شد. همچنین، وابستگی ترکیه به واردات LNG ایالات متحده میتواند در بلندمدت پیامدهای جدی برای این کشور داشته باشد، به ویژه که روابط آنکارا و واشنگتن به ویژه در دولت‌های دموکرات به دلایل مختلف ازجمله مساله کردها دچار تنش می‌شود. بنابراین آنکارا از دادن هرگونه اهرم فشار به واشنگتن خودداری خواهد کرد؛ هرچند که رابطه اردوغان با ترامپ به نظر دوستانه باشد.
همچنین آنکارا در راستای سیاست متنوع‌سازی منابع انرژی خود، انرژی هسته‌ای را با همکاری شرکت روس اتم به سبد انرژی خود افزوده است. اولین نیروگاه هسته‌ای ساخت روسیه در «آکویو» میتواند در پنج سال آینده، گاز بیشتری را برای تولید صنعتی یا حتی صادرات آزاد کند. در این موضوع نیز ترکیه به دلیل وابستگی به روسیه نمی‌تواند مسکو را با قطع واردات گاز ناخرسند کند. باید توجه داشت که خود ایالات متحده ۲۷ درصدی از اورانیوم غنی شده خود را از مسکو تامین می‌کند.
همکاری گاز با ایران نیز در قالب واردات یا ترانزیت از همکاری راهبردی برای آنکارا دارد. ترک‌ها در سال‌های اخیر به منابع گازی ترکمنستان چشم دوخته‌اند که پروژه گاز ترانس خزر را نیز در این راستا تعریف کردند که تاکنون فقط روی کاغذ مانده است. گاز ترکمنستان به دلیل حجم مازاد بالا برای ترکیه بسیار مهم است و تاکنون فقط واردات آن از طریق ایران بوده است. بنابراین آنکارا نیاز به همکاری ایران در بحث ترانزیت گازی دارد.